Салық салудың түрлері мен принциптері. Салық мультипликаторы

Салықтар – салық туралы заңға сәйкес заңды және жеке тұлғалардан мемлекет шоғырландыратын міндетті төлемдер. Салықтар реттеуші, ынталандырушы, бөлу, фискалдық қызметтерді атқарады. Салық жүйесі белгілі заңға негізделеді, ол салық салудың нақты әдістерін анықтайды.

Салықтың элементтеріне төмендегілер кіреді:

- салық субьектілері – заң бойынша салық төлеуге міндетті тұлға;

- салық обьектілері – салық салынатын табыс немесе мүлік;

- салық ставкасы – салық обьектісінің бірлігіне салық есептеулерінің мөлшері;

- салық көзі – жалақы, табыс, кіріс, дивиденттер;

- салық мөлшері- шекті, жеңілдікпен, орташа, нөлдік (салық мөлшері);

- салықтық жеңілдіктер- салық мөлшерінің азаюы немесе салықтан толық босату.

Салықтың атқаратын қызметтері:

- фискалдық- мемлекет табысын жасау;

- реттеу – экономиканың кейбір салаларын дамытуды ынталандыру немесе тежеу;

- қайта бөлу – жинақталған салықтық түсімдерді қаржыландыруды қажет ететін бағдарламалар пайдасына сәйкес қайта бөлу; next

- ынталандырушы – бұл қызмет негізінен салықтық жеңілдіктер жүйесі арқылы жүзеге асырылады.

Қазіргі заманғы салық жүйесі бірнеше принципті қолданады:

- жалпылай, табыс табатын барлық тұлғаларды қамту;

- тұрақтылық, салық мөлшері мен салық түрінің тұрақтылығы;

- тең күштеу, салық салу барлық салық төлеуші үшін бірдеу болуы керек;

- міндеттеме, яғни салықтың мәжбүрлілігі, төлемнен құтқармау, салықты төлеуде және есептеуде тұлғаның дербестігі;

- әлеуметтік әділдік, яғни салық мөлшері мен салық жеңілдігін құру.

Қазақстанда салық республикалық және жергілікті болып бөлінеді. Республикалық салықтар – бұл міндетті салықтар, төлем сомасы республикалық бюджетке түседі. Жергілікті салықтың мөлшері жергілікті өкіметтің шешімімен анықталады.

Қазақстан Республикасында мынадай салықтың түрлері белгіленген:

1). корпоративті табыс салығы; 2). жеке табыс салығы; 3). қосымша құн салығы; 4). акциздер;

5). жер қойнауын пайдаланушылар салығы мен арнайы төлемдері; 6). әлеуметтік салық;

7). жер салығы; 8). көлік салығы; 9). мүлік салығы.

Бюджет-салық саясаты адамдарды толық жұмысбастылық және ЖҰӨ өндірісімен қамтамасыз етуге бағытталған салық салу мен мемлкеттік шығындарды реттеу бойынша үкіметтің шаралар жиынтығы. Экономикада мультипликациондық тиімділіктің бары белгілі. Нарықтық экономикада мультипликатор-көбейткіштің тиімділігінің мәні инвестиция немесе шығындардың ұлғаюы инвестиция мен шығындардың бастапқы өсіміне қарағанда ұлттық табыстың ұлғаюына алып келетіндігінен көрінеді. Жабық экономика үшін өндірістің тепе-теңдік көлемі тұтыну, инвестиция, жоспарланатын инвестиция, мемлекеттік шығындар, сондай-ақ салықтық аударымдардың көлеміне тәуелді болады.