Смаленскае княства (С.К.)

С.К. было заснавана смаленскай групоўкай крывічоў у 9-10 стст. на абшарах Верхняга Падняпроўя і Падзвіння. З канца 9 ст. яно трапіла ў залежнасць ад Кіева і да пачатку 12 ст. было яго ўдзельным княствам. Смаленшчына практычна ніколі не ваявала супраць Кіева, не зведала і ўнутраных міжусобіц. У самастойную зямлю выдзелілася ў 1120-х гадах, калі тут усталявалася мясцовая дынастыя на чале з Расціславам Мсціславічам. Гады яго княжання сталі перыядам росквіту і пашырэння межаў Смаленскага княства, узрастання яго ролі ў агульных усходнеславянскіх працэсах. І калі Полаччына, знясіленая войнамі з Кіевам і ўнутраным разладам зусім аслабела, то Смаленшчына, наадварот, увабралася ў сілу.

У другой палове 12 стагоддзя яно стала дамагацца ўплыву на суседнія Полацкую і Ноўгародскія землі і пашырэння сваёй тэрыторыі за іх кошт. Ва ўладанні смаленскіх князёў трапілі Крычаў, Копысь, Ворша. Калі ў сярэдзіне 12 ст. Полацк і Менск былі занятыя ўпартай барацьбой паміж сабой за лідэрства ў дзяржаве і палачане звярнуліся па дапамогу да смаленскага князя, той удала выкарыстаў зручны момант. Расплатай за дапамогу быў захоп Віцебска і Друцка.

У гэты час Смаленск імкнецца аб'яднаць пад сваёй уладай усе крывіцкія землі. Менавіта пры Расціславе Смаленск распаўсюдзіў таксама сваю ўладу і на паўночныя землі радзімічаў, што жылі ў беларускім Пасожжы. Двойчы быў захоплены і знішчаны г.Гомель (у 1127 і 1142 гг.).

У канцы 12 ст. адбылася палітычная кансалідацыя Полаччыны, і ўсе князі Полацкай дынастыі аб'яднанымі сіламі змаглі вярнуць Віцебск і Друцк. Смаленск перастае дамагацца беларускіх земляў і ў першай палове 13 ст. прыходзіць у заняпад. У 70-я гг. 13 ст. Смаленскае княства падвяргалася татара-мангольскаму нашэсцю, а ў 1405 г. князь Вітаўт далучае яго да ВКЛ. Старажытны Гомель ("Гомій") быў адным з цэнтраў радзімічаў, значным асяродкам славянскай каланізацыі гэтага краю. Паводле летапісаў, радзімічы захоўвалі сваю аўтаномію ад Кіева да канца 10 ст. Іх залежнасць абмяжоўвалася выплатай падаткаў, удзелам радзіміцкіх атрадаў у паходах кіеўскіх князёў. З другой паловы 11 ст. Гомель пераходзіць у склад Чарнігаўскага княства, а ў 13 ст. – становіцца цэнтрам удзельнага Гомельскага княства, важнейшым ваенна-адміністрацыйным цэнтрам ніжняга Пасожжа. Беларускія гарады Мазыр і дрыгавіцкі Брагін уваходзілі ў Кіеўскае княства, з сярэдзіны 14 ст. – у ВКЛ.

Такім чынам, перыяд старажытных княстваў пацвярджае вывад аб тым, што не існавала адзінай старажытнай дзяржавы, дзе б разам жылі і развіваліся ўсе 3 усходнеславянскія народы. Кіеўская Русь ніколі не была адзінай ні этнаграфічна, ні палітычна. Не існавала і адзінай старажытнарускай народнасці, ад якой быццам бы паходзяць беларусы, украінцы і рускія. Іх этнагенез з самага пачатку праходзіў на розных тэрыторыях, у выніку ўзаемадзеяння розных этнічных субстратаў. Насельніцтва княстваў не мела галоўнай прыкметы, якая ўласціва любой этнічнай супольнасці, – агульнай самасвядомасці і агульнай саманазвы. Не толькі Полацк, але і Ноўгарад, і Растоў, і Разань не лічыліся Руссю, а часам нават супрацпастаўляліся ёй. За Ўладзіміра-Суздальскай зямлёй назва Русь замацавалася толькі ў другой палове 13 ст., тады, калі насельніцтва Беларусі ўжо складала асобную этнічную супольнасць.