Умштн. Тодлтн

Орч нернә 1-гч нүүрин киисклһн Орч нернә 2-гч нүүрин киисклһн

нег то: олн то: нег то: олн то:

Н. к. – (кен?) би мадн чи тадн

Т. к. – (кенә?) мини мадна (мана) чини тадна (тана)

Ө. к. – (кенд?) нанд маднд чамд таднд

Г. к. – (кениг?) намаг мадниг чамаг тадниг

Б. к. – (кенәр?) намар маднар чамар таднар

Н. к. – (кенлә?) нанла маднла чамла таднла

Х. к. – (кентә?) нанта маднта чамта таднта

Һ. к. – (кенәс?) нанас маднас чамас таднас

З. к. – (кенүр?) нанур маднур чамур таднур

247. Умштн. Орч нерд ниицл үгмүдтәһинь буулһҗ бичтн. Сурврмуд тәвәд, киисквринь заатн. Темдглгдсн үгмүдин даалһврмуд күцәтн.

1. Мини эк эмчәр³ көдлнә. 2. Энүнә хорад олн зүсн эм бәәнә. 3. Нанд эк шин дегтр хулдҗ авв. 4. Үр чамур гиичд ирхәр бәәнә. 5. Таниг төрсн өдрин байрт дуудҗана. 6. Терүнәс нааран тоһрун арат хойр үүрлдгән уурв. 7. Энүнүр өөрдәд ирв. 8. Энүнтә хамдан йовхар бәәнә. 9. «Чи, керә, сән шовунч. Чамас ухатань уга», - гиҗ цаяха керәг¹ буульв. 10. Мини үр нанас бичүр авв.

11. Нанд эцк дегтр белглв. 12. Чини дурта наадн ямаран? 13. Маңһдур намаг хошур илгәҗәнә. Тенд би хөд хәрүлхв.

Янзнь: Мини эк. Мини – орч нерн, 1-гч нүр, нег то, төр. к.

248. Орч нердлә зәңгс тогтатн. Орч нердин нүр, то, к – вр темдглтн.

Мини, чамд, танур, энүнә, нанд, энүгәр.

!

249. Умштн. Орч нердин олн тооһин киисклһнә хүврлт шинҗлтн. Тодлҗ автн.

Н. к. мадн бидн тадн эдн тедн

Т. к. мадна мана тадна эднә теднә

Ө. к. маднд манд таднд эднд теднд

Г. к. мадниг маниг тадниг эдниг тедниг

Б. к. маднар манар таднар эднәр теднәр

Н. к. маднла манла таднла эднлә теднлә

Х. к. маднта манта таднта эднтә теднтә

Һ. к. маднас манас таднас эднәс теднәс

З. к. маднур манур таднур эднүр теднүр

250. Умштн. Нерәдтн. Нүр орч нерд салһҗ бичәд, эднә то болн киисквринь темдглтн. Темдглгдсн үгмүдин даалһврмуд күцәтн.

Би эк-эцктәһән бәәнәв. Мини эцк – хөөч, эк – саальч³. Нег дәкҗ намаг школд бәәхлә, мана эк гемнәд, больницд орҗ. Эцк хөөтәһән талдан идг хәәһәд йовҗ одҗ.

Би икәр әәвүв. Гертән һанцарн яахв? Экм ямаран гемәр² гемнсн болхв?

Хамдан сурдг үүрмүдм намаг әәтрүлв¹. Нанур ирәд, бичә зов, бидн чамд нөкд болнавидн гиҗ келцхәв. Намаг гертән иртл, үүрмүдм түрүләд ирчксн бәәҗ. Эдн хаша ахулв, түлх мод белдв, гер дотр хурав, хот белдв. Тедн нанла хамдан кичәлән күцәдг болв. Мадн үүрмүдтәһән экд хот күргҗ өгдг болвидн. Эднә нөкд болҗахин тускар экм медчкәд, йир икәр байрлв.

!

Тодлҗ автн:саальч (доярка), гемнх (болеть), идг (пастбище), әәтрүлх (успокаивать), зовх (переживать, страдать).

251. Умштн. Орч нерд салһҗ бичтн. То болн киисквринь заатн.

Ааһ-савин күүндвр

– Э, тиим боллго, – – Ха, юмн биш! – Тедниг зүтклдәд бәәтл,

Эндәснь шаазң хәрүцнә. Харҗңнад, ухрмуд инәлдв. Тарһн хар хәәсн

– Бидн кенднь чигн – Бидн бәәхлә, цуһар Халун ур һарһад,

Бәрхд амр, эвтәкнлм. Булмг идҗ чадхмн. Хотыг буслһад болһна.

(Шугран В.)

!

Орч нернә морфологическ йилһлт

I. Келлһнә хүв. Хамцу чинр.

II. Морфологическ темдгүд.

1. Эклц кев (нерәдгч киискврт, нег тоод).

2. Оньдин темдгүд:

– альк нүүрин (нүр болн нүр-билгч орч нерд).

3. Оньдин биш темдгүд:

– то;

– киисквр.

III. Зәңгин мөч. (нерлгч, келгч, немлт, эс гиҗ уршг).

Орч нернә йилһлтин даран

Мини эцк школд көдлнә.

А м н ү г и н й и л һ л т

Мини – орч нерн.

Негдвәр, нүр зааҗана:

(кенә?) мини эцк.

Эклц кев – би.

Хойрдвар, энүнә темдгүд:

нүр орч нерн, 1-гч нүр.

Энүнә оньдин биш темдгүд – нег тоод, төргч киискврт, амр киисклһнд бәәнә.

Һурвдвар, зәңгд эн – немлт.

Б и ч м р й и л һ л т

Мини – о. н.

I. (Кенә?) мини эцк.

Эклц кев – би.

II. Оньдин темдгүд –

нүр о. н., 1-гч н.;

оньдин биш темдгүд –

нег то, төр. к-вр.

III. (Кенә?) мини эцк.