Дара тоолгч нерн 1 страница

Юмна диг-дара медүлҗәх тоог дара тоолгч нерн гиҗ нерәднә. Дара тоолгч нерн – кедүдгч?гидг сурврт хәрү өгнә. Дара тоолгч нерн -дгчгидг суффикс авч тогтна. Үлгүрнь: 1-дгч (негдгч), 3-дгч (һурвдгч). Тодлтн:Давхр дара тоолгч нердин сүл зогсчах то -дгчсуффикс авна. Үлгүрнь: 1 2 -дгч (арвн хойрдгч), 12 5 -дгч (зун хөрн тавдгч).

256. Умштн. Буулһҗ бичтн. Хавсрт бәәх тоолгчсиг дара тоолгч нернд хүврәтн.

1. Мини үр делгүрәс (4) герт бәәнә. 2. Герлә өмн бийәс (7) ширән ард сууна. 3. Физкультурин кичәлд Анҗа (13) болҗ зогсна. 4. Шатрчнр (3) раундан эклв. 5. Мана нохан көл (11) хонгтан сән болв. 6. Эндр (5) кичәл – хальмг келн.

!

Зәрмдән зәңгд кедү? гисн сурврт тооһин ормд олн, кесг, дала (много), невчкн (немножко), цөн, цөөкн (несколько, мало) гисн үгмүд орна.

Үлгүрнь: 1. (Кедү?) Цөн күн ирв. 2. Невчкн альмн бәәҗ. 3. Кесг әмтн һаза хурв. 4. Дала сурһульч марһанд орлцв.

257. Умштн. Нерәдтн. Буулһҗ бичтн. Тоолгч нердт сурвр тәвтн. Тогтацин әңгинь цәәлһтн. Темдглгдсн үгмүдин даалһврмуд күцәтн.

Зоя Анатольевна Космодемьянская Москва балһсна, Октябрьск района, 201-гч тойгта школын 10-гч классин сурһульч билә.

1941-гч җилин зунар Зоя школын шүүврән өгәд, 9-гч классас 10-гч класст³ орсна дару удсн уга, дән эклв. Дән эклснәс авн комсомольск организацин даалһвриг² сәәнәр күцәһәд, Зоя Москва шидрт¹ шунмһа кевәр харслтын көдлмшт орлцв.

Тодлҗ автн:шүүвр (экзамен), шидрт (в районе), шунмһа кевәр (активно), харслтын көдлмш (защитная деятельность), орлцх (принимать участие).

258. Үгмүд орулҗ бичтн. Сурвр тәвтн. Темдглгдсн үгмүдин даалһврмуд күцәтн.

1. Эгч һарудт³ … хаярин эк тәрв. 2. Эк-эцкнрин хургт … әмтн ирсн бәәдл багшт таасгдсн уга. 3. Ээҗ Цаһана байрт … боорцг белдв. 4. Асхн нәәрт … күн хурв.

Олзлх үгмүд: невчкн, цөн, дала, кесг.

О 259. Үлү үг олтн. Цәәлһтн. Орч болн тоолгч нерд орулад, зәңгс тогтатн.

а. Би, чи, дала. д. Маднур, тана, дөчн.

б. Нег, тавн, тер. е. Эднд, нанур, зун.

в. Мадн, бидн, тадн, эн. ё. Далн йисн, чини, терүгәр.

г. Цөн, невчкн, кесг, мана. ж. Чамд, энүнәс, тәвн.

260. Зәңгс тогтатн. Тоолгч нердиг үгмүдәр сольтн.

1. Ах, мини, класст, сурна, 5.

2. Класст, бәәнә, эднә, компьютер, олн.

3. Школд, эднә, сурна, күн, 234.

4. Хашад, школын, урһна, дала, модд.

5. Хол биш, энүнәс, 4, бәәнә, садик, тойгта.

261. Амр, давхр болн тогтсн тоолгч нерд орулад, 5 – 6 зәңг тогтатн.

Ө 262. Заагдсн әңгәр тоолгч нерд ухалҗ бичтн. Эднлә зәңгс тогтатн.

1. 5 амр т. н.:

2. 5 давхр т. н.:

3. 5 тогтсн т. н.:

262. Умштн. Нерәдтн. Тоолгч нерд ниицл үгмүдтәһинь буулһҗ бичтн. То үгмүдәр сольтн. Темдглгдсн үгмүдин даалһврмуд күцәтн.

Элст – Хальмг Таңһчин³ хотл балһсн. 1862-гч җил орс Кийков болн хальмг Боле энд бүүрлв. 1865-гч җилд баахн хотн үүдв. Мана өвкнрт уста, өвстә өргн һазр таасгдв.

Элст балһсн хотхр һазрт бәәнә. Эн һазр нурһлҗ элснәс тогтна. Тегәд чигн мана балһсна нерн Элст. 1927-гч җилд Элст Хальмг Таңһчин хотл балһсн болв. Ик тосхлт эклв. Шин гермүд, төмр хаалһ, аэропорт, олн зүсн цутхлңгуд² мана балһс кеерүлв.

Өдр ирвәс балһсн сәәхрәд йовна. Өдгә цагт мана балһснд олн микрорайон бәәнә. Ар үзгәс 1-гч микрорайон эклнә. Эн микрорайон – Элстин түрүн тосхлт. Негдгч микрорайонд өндр алтн бумб зогсчана. Эн Җаңһрин бумб¹.

Балһсна цутхлңгиг өргн³ сәәхн талвң кеерүлнә. Энд мөргүлин күрд зогсчана. Эн күрд төвдин Гьюмед хурлын Хальмгт нерәдсн белг. Мөргүлин күрд 75 сай «Ом мани падме хум» ном бийдән шиңгәҗ.

Ө 263. Тоолгч нерд орулад, бийиннь тускар ахр келвр тогтатн.

О 264. Сурврмудла ирлцңгү орч нерд бичтн.

1. (Кенә?) … ээҗ әмтәхн хот белдв. 2. Үр күүкн (кенәс?) … дегтр сурв. 3. Багш (кенд?) … шин девтрмүд төгәҗ өгв. 4. Саглр (кенүр?) … гиичд ирв. 5. (Кенд?) … сәәхн хавр таасгдна. 6. Мис (кенлә?) … наадна. 7. (Кен?) … дөрвдгч класст сурнав.

Янзнь: (Кенә?) Мини ээҗ әмтәхн хот белдв.

265. Тоолгч нерд чик киисквртнь ирлцүлҗ бичтн.

Нер. к. хойрин тавтаг негдгчиг

Төр. к. хойрла тавтаһас негдгчин

Өг. к. хойриг тавтад негдгч

Гем. К. хойрт тавтала негдгчәс

Бүр. к. хойр тавта негдгчүр

Ниил. к. хойрар тавтаһар негдгчлә

Хамц. к. хойрта тавтаһур негдгчд

Һар. к. хойрур тавтан негдгчәр

Зал. к. хойрас тавтата негдгчд

266. Өггдсн орч нерд деер тоолгч нерд немәд, зәңгс тогтатн.

Чамаг, таднд, нанас, танла, эднәр, энүнтә, миниһәр, чини, танур.

267. Үгин ниицлһс орулад, зәңгс тогтатн.

1. Нег девтр. 2. Хойрдгч давхр. 3. Хөрн тавн наста. 4. Мини хойр эгч.

5. Һурвн ноха. 6. Һучн зурһадгч өдр. 7. Энүнә хойр мис. 8. Дала зурмн.

§ 39. Нас медүлгч тоолгч нерн

Нас медүлгч тоолгч нерд кедүтә?гидг сурврт хәрү өгнә. –Та (-тә) гидг суффиксмүд авч тогтна. Үлгүрнь: (кедүтә?) – тавта, зурһата, йистә, зуута.

268. Тана өрк-бүлд бәәх улсин нас зааһад, ахр келвр ухалҗ бичтн.

269. Умштн. Нерәдтн. Буулһҗ бичтн. Тоолгч нердин киисквр болн әңгинь темдглтн.

Мини нерн Босхмҗ. Би арвтав. Дөрвдгч класст сурчанав. Мана школ нәәмдгч микрорайонд бәәнә. Энүнә тойг – арвн йисн.

Мини класс негдгч давхрт бәәнә. Хойрдгчас деегшән ах классин күүкд сурна.

Мана школд күүкд тавтаһасн авн эклҗ сурна. Эднлә олн сурһмҗлачнр көдлнә. Тавта бичкдүд хальмг, англь, немш кел дасна.

Өдрт дөрвнәс үлү кичәл болна. Кичәлмүд арвн һурвн часла төгснә. Үдин хотын хөөн нег частан һаза сергнәвидн. Арвн дөрвнәс экләд арвн тавн час күртл герин даалһвран кенәвидн.

Школдан асхн зурһан күртл бәәнәвидн.

! Тоолгч нернә морфологическ йилһлт

I. Келлһнә хүв. Хамцу чинр.

II. Морфологическ темдгүд.

1. Эклц кев (нерәдгч киискврт).

2. Оньдин темдгүд:

– амр, давхр, эс гиҗ тогтсн;

– альк әңгин тоолгч нерн;

3. Оньдин биш темдгүд:

– киисквр;

– киисклһн;

– бий киисклһнд болхла, альк нүүрт бәәнә.

III. Зәңгин мөч (нерлгч, келгч, немлт, цәәлһлт).

Тоолгч нернә йилһлтин даран

Мини ах арвн негтәһәсн авнспортивн школд орв.

Арвн негтәһәсн – тоолгч нерн.

Негдвәр, күүнә нас медүлҗәнә:

(К е д ү т ә һ ә с н?) арвн негтәһәсн.

Эклц кев – арвн негтә.

Хойрдвар, энүнә оньдин темдгүд:

Тогтсн кев, нас медүлгч әңг.

Энүнә оньдин биш темдгүд – һаргч киискврт, амр киисклһнд бәәнә.

Зәңгин мөч – уршг.

Бичмр йилһлт

Арвн негтәһәсн – т. н.

I. (К е д ү т ә һ ә с н?) арвн негтәһәсн.

Эклц кев – арвн негтә.

II. Оньдин темдгүд – тогтсн кев, нас медүлгч.

Оньдин биш темдгүд – һар. к-вр, амр к-һн.

III. (К е д ү т ә һ ә с н?)

арвн негтәһәсн авн орв.

ҮҮЛДӘГЧ

§ 40. Үүлдвр медүлҗәх үгмүд

Үүлдвр медүлгч үгмүд келлһнә хүвүүлдәгчболна. Үүлдәгч ю кенә?, яһна? (ю кеҗәнә?, яһҗана?); ю келә?, яһла? (ю кев?, яһв?, ю кеҗ?, яһҗ?); ю кех?, яах?гисн сурврмудт хәрү өгнә. Үлгүрнь: Салькн (яһна?) үләнә. Салькн (яһҗана?) үләҗәнә. Күүкн (ю кенә?) зурна.Күүкн (ю кеҗәнә?) зурҗана. Күүкн (ю келә?) зурла. Күүкн (ю кев?) зурв. Күүкн (ю кеҗ?) зурҗ. Күүкн (ю кех?) зурх.

Ө 268. Зургуд шинҗлтн. Сурврмуд тәвәд, хәрүһинь бичтн.

Рис. дети бегут. рис. играют в футбол.

рис. поют рис. прыгают Рис. дев. рисует.

Мама вяжет.

Рис. Мальч. танцует.

Дев. убирает.

269. Умштн. Нерәдтн. Үүлдвр медүлҗәх үгмүдин ниицлһс олтн. Сурврмуд тәвәд буулһҗ бичтн.

Балһсна уульнцар йовхла, Школасн Нарма ирнә,

Байрта шууган соңсгдна, Шулуһар цанан авна.

Көвкр цасар гүүлдҗ, Дулан бееләһән зүүнә,

Күүкд дошад наадна. Довң темцәд һарна.

(Шугран В)

Янзнь: ш ууган (яһна?) соңсгдна.

270. Умштн. Үүлдвр медүлҗәх үгмүд зәңгд ямаран ормд бәәхинь шинҗлтн. Зәңгин сүүр буулһҗ бичтн. Схем тогтатн.

1. Бүлән хур орҗана. 2. Цецгүд деер эрвәкәс ниснә. 3. Өцкүлдүр селәнәс мини һаһа ирлә. 4. Маңһдур мадн музейд одхвидн. 5. Кеемә сәәхн шүлг бичв. 6. Деерәс ик архайг цасн унҗана. 7. Эркн үүртән бичг бичҗәнә.

8. Буля аавдан тууль умшчана. 9. Хальмг теегт гөрәсд гүүнә. 10. Мини эцк зурачар көдлнә.

яһна?

×

Янзнь. Эрвәкәс ниснә.

§ 41. Үүлдәгчин закгч шинҗ

Кемр үүлдәгчс заквр, заавр, селвгөгчәхлә, тиим үгмүдиг закгч үүлдәгчсгиҗ нерәднә. Закгч үүлдәгчс нег болн олнтоод бәәнә. Үлгүрнь: йов (иди) – йовтн (идите), зур (рисуй) – зуртн (рисуйте), дуул (пой) – дуултн (пойте).

!

Тодлҗ автн:закх (побуждать к действию), закгч шинҗ (побудительное наклонение).

271. Умштн. Закгч үүлдәгчс салһҗ бичтн. Эдн ямаран тоод бәәхинь цәәлһтн.

1. «Бичүрән белдтн, цеврәр бичтн», – гиҗ багш закв. 2. Элдә, хувцан белд, мадн тег орҗанавидн. 3. Сурһулян сәәнәр сур. Эрүл-менд бәәхин төлә бийән цеврәр бәртн. 4. Көдлмшин орман сәәнәр ахултн. 5. Хотын өмн һаран сәәнәр уһа. 6. Бийәсн ах кү тевчтн. 7. Дегтрәс уха авдг, дегтр олар умштн.

272. Умштн. Үлгүрмүдин утхинь цәәлһтн. Закгч үүлдәгчс буулһҗ бичтн. Темдглгдсн үгмүдин даалһврмуд күцәтн.

1. Мууһас бичә сур – бийнь келх. 2. Медхд үг кел, мергнд гөрәс шах. 3. Залу күүнә сәәг мөрн деер мед, күүкд күүнә² сәәг гертнь мед. 4. Ус үзлго һосан бичә тәәл. 5. Барсин³ сүүләс¹ бичә бәр, бәрсн хөөн бичә тәв. 6. Келхәсн өмн тоол, келсн хөөн күцә.

273. Өггдсн үүлдәгчсиг закгч шинҗд нег болн олн тоод хүврәһәд, зәңгс тогтатн.

Меднә, кенә, уһана, хурана, гүүнә, соңсна, һарна, биилнә, бәрнә.

274. Умштн. Закгч үүлдәгчс ниицл үгмүдтәһинь салһҗ бичтн. Темдглгдсн үгмүдин даалһврмуд күцәтн.

Цаһан ботхн

Бобн-бобн ботхн, Һалун мет нисәд,

Бооҗун мини үрн. Һазрин захд күр.

Һар-җиврән дел, Хөвин дееҗ амсад,

Һашун дала һатл. Хөөтүр дүүһән көтл.

(Нуура В.)

!

Тодлҗ автн:делх (расправить крылья), һатлх (переправиться), дала (океан), күрх (добраться), зах (окраина, край), хөөтүр (к будущему), көтлх (вести за собой).

275. Өггдсн закгч шинҗтә үүлдәгчс олзлад, зәңгс тогтатн. Закгчин тооһинь темдглтн.

1. Зур, ширд, ид, унт, хәлә, ав, өг, биил.

2. Умштн, бичтн, наадтн, уһатн, хуратн.

276. Хавсрт бәәх үүлдәгчсиг закгч шинҗтә үүлдәгчст хүврәһәд, зәңгс буулһҗ бичтн. Темдглгдсн үгмүдин даалһврмуд күцәтн.

1. Машид гүүдг² хаалһ керчсн цагтан ноһан³ шам шатхинь (күләх). 2. Бийәсн ах күүнд орм (сулдхх). 3. Асхн бүрүллә үүл¹ бичә (бәрх). 4. Бийәсн ах күүнлә бичә (үгцх). 5. Сән селвг оньгтан (авх). 6. Йовсн³ күүнә хаалһ бичә (керчх). 7. Сән нерән дуудулҗ (йовх). 8. Көдлмшәс бичә (залхурх).

!

Тодлҗ автн:күләх (ждать), сулдхх (освободить), үүл бәрх (шить), үгцх (перечить, договориться), авх (взять, брать), керчх (пересекать, резать), залхурх (лениться).

277. Умштн. Нерәдтн. Закгч шинҗтә үүлдәгчсин ниицл үгмүд салһҗ бичтн, тооһинь темдглтн. Темдглгдсн үгмүдин даалһврмуд күцәтн.

Бобка көвүнд³ йир сән шалвр билә: ноһан, мел салдсин хувцна өңгтә. Бобка терүндән йир дурта билә.

– Хәләтн, көвүд, нанд³ ямаран шалвр бәәнә. Салдсин! – гиҗ оньдин бардмндм.

Нег дәкҗ Бобка хаша давшч¹ йовад, хадаснд торад, тер сәәхн³ шалвран шуулв. Гертән ирәд, экән уйҗ ас гиһәд сурв.

Экнь уурлад:

– Чи³ хаша давшад, шалвран шуулхла, би уйх зөвтәв?

– Би дәкҗ тиигшгов! Уйҗ ас, мама!

– Эврән уй.

– Би чадшгов!

– Шуулҗ чадсн болхла, уйҗ чад.

§ 41. Үүлдәгчин цагмуд

Үүлдәгчс һурвн цагар хүврнә: өдгә цаг, ирх цаг, өңгрсн цаг.

!

Тодлҗ автн:өдгә цаг (настоящее время), ирх цаг (будущее время), өңгрсн цаг (прошедшее время).

!

278. Таблиц шинҗлтн. Үүлдәгчс цагар ямаран суффиксмүд авч

хүврдгинь тодлҗ автн.

Өдгә цаг	Өңгрсн цаг	Ирх цаг
-на-нә	-җана-җәнә	-ла-лә	-в	-җ	-х
яһна? ю кенә?	яһҗана? ю кеҗәнә?	яһла? юкелә?	яһв? ю кев?	яһҗ? юкеҗ?	яах? ю кех?
дуулна, биилнә	дуулҗана, биилҗәнә	дуулла, бииллә	уулв, биилв	дуулҗ, биилҗ	дуулх, биилх

279. Үүлдәгчс сурврлань ирлцүлҗ бичтн. Суффиксмүдинь темдгләд, цагмудынь заатн. Үүлдәгчслә 5 – 6 зәңг тогтатн.

Һәрәдв, уульҗ, ирх, санла, инәҗәнә, дошна, йовв, бичҗ, гүүҗ, авла, келв, ухалҗана, хәләлә.

280. Умштн. Нерәдтн. Үүлдәгчс буулһҗ бичәд, цагинь темдглтн. Темдглдгдсн үгмүдин даалһврмуд күцәтн.

Өлзәтин эк шовуч болҗ көдллә. Нег дәкҗ экнь Өлзәтиг фермүр дахулв. Тенд дала такас бәәнә. Альд болв чигн цаһан такас үзгднә.

– Яһсн олн такасв! Эдниг төрүц тоолҗ болшго! – гиҗ Өлзәт өврв.

– Юңгад тоолҗ эс болх билә. Хот өгхлә, эдн хоңшарарн тоңшулад чоңкна.

– Би эдниг хоңшарарнь бүрткнәв. Эднә хоңшар эвтәһәр көдлнә.

– Хоңшарарн көдлнә гисән цәәлһтн, - гиҗ күүкн сурв.

– Удлго чамд үзгдх.

§ 42. Өдгә цагин үүлдәгч

Өдгә цагин үүлдәгчс үүлдврин хойр чинр медүлнә. 1. Оньдин болдг үүлдвр медүлгч үүлдәгчс -на (-нә)гидг суффиксмүд авна. Үлгүрнь: Күүкн дегтр умшна. (Оньдин умшдгиньмедүлҗәнә). 2. Ода болҗах үүлдвр медүлгч үүлдәгчс -җана (-җәнә)суффикстә үүлдәгчс ода кемлә болҗах үүлдвр медүлнә. Үлгүрнь: Кермн зург зурҗана. (Ода болҗах кемин үүлдвр медүлҗәнә).

281. Умштн. Нерәдтн. Үүлдәгчс ниицл үгмүдтәһинь салһҗ бичтн. Суффиксмүдинь темдглтн, цагинь зааҗ бичтн. Темдглгдсн үгмүдин даалһврмуд күцәтн.

Байна бәәх хотн балһснас 200 дуунад бәәнә. Эн баахн хотн Цегрәч гиҗ нерәдгднә. Энд бәәх улс маштг³ шавр гермүдт бәәрлнә. Хавр болһн эдн³ гермүдән ясна. Цуг эрсмүдинь цаһалһна, терзмүдинь ширднә, хашаһан цеврлнә, модд суулһна. Байн экдән нөкд болна. Эн күрзәр һазр малтна, цецгәс тәрнә, ус зөөнә. Тегәд чигн хаврин цагт хотн йосндан кеернә. Холас эн көк теегин аһуд цаһаҗ төөнрнә¹, күүнә нүд байрлулна.

Байн дөрвдгч класст сурчана. Энүнә школ хойр давхр, цаһан чолун гер. Эн школд олн багш көдлҗәнә.

!

Үүлдәгчс 1-гч болн 2-гч нүүртән нег болн олн тооһин хүвс авна.

282. Үүлдәгчин нүүрәр хүврлһнә таблиц шинҗлтн.

Нүр	Нег то	Хүв	Олн то	Хүв
1-гч	би сурна в би келнә в	-в	бидн сурна видн бидн келнә видн	-видн
2-гч	чи сурна ч чи келнә ч	-ч	тадн сурна т тадн келнә т	-т

283. Таблицәр көдлтн.

1-гч нүр	2-гч нүр
нег то	олн то	нег то	олн то
болһҗана в	болһҗана видн	болһҗана ч	болһҗана т

Болһҗана, ирв, ухалх, тоолҗана, утлна, унтҗана, кеерчәнә, хәәкрх, биилҗ, дасчана, умшчана, авчана, зөөнә, унтна.

284. Умштн. Нерәдтн. Үүлдәгчсин өмн орч нерд тәвәд буулһҗ бичтн. Темдглгдсн үгмүдин даалһврмуд күцәтн.

– Һазр деер юн сәәхн болх? – гиҗ сурна.

– Сар сәәхн, сарас нарн сәәхн, – гиҗ хәрү өгнә.

– Һазр деер юн хурдн болх? – гиҗ хан сурна.

– Салькн хурдн, салькнас санан хурдн, – гинә.

– Чамд иигҗ кен зааҗ өгв? – гиһәд хан көвүг мөшкнә.

– Күн зааҗ өгсн уга, – гиһәд көвүн гөрднә.

– Тиим болхла, чамаг хәәчлә харһулнав, – гиһәд, көвүг шахҗана. Көвүн әәһәд:

– Дү күүкм зааҗ өглә, – гиһәд келчкнә.

Янзнь: Эн сурна.

!

Тодлҗ автн:мөшкх (допытываться), гөрдх (лгать), хәәчлә харһулх (казнить), зааҗ өгх (подсказать).

285. Умштн. Оньдин болдг чинртә үүлдәгчсиг ода болҗах кемин янзд хүврәһәд буулһҗ бичтн. Эднлә зәңгс тогтатн. Темдглгдсн үгмүдин даалһврмуд күцәтн.

Бичкн зурач

Сәәхлә будг авна, Өндгн дотрас һууҗмул

Сәәхн³ зург зурна. Өндәҗ җиврән делнә¹.

Шар нарн инәнә, Шар өрг, кедмн

Шар ботх таална. Шавшад, моднд урһна.

Шар һу үзгднә,

Шүлсн эврән һооҗна.

Шар будгар һазрин

Шав зурач эдгәнә.

(Нуура В.)

Янзнь: э дгәнә – эдгәҗәнә.

§ 43. Өңгрсн цаг үүлдәгч

Өңгрсн цагин үүлдәгчс яһла?, ю келә?, яһв?, ю кев?, яһҗ?, ю кеҗ?гисн сурврмудт хәрү өгнә. Эн сурврмудт хәрү өгчәх үүлдәгчс давсн үүлдврин удадсн чинр медүлнә. Үлгүрнь: Эцк машиһәр (ю келә?) ирлә. Эк (яһҗ?) хот белдҗ. (Үүлдвр болад, цаг давсн чинр медүлҗәнә). Яһв?, ю кев? гисн сурврмудт хәрү өгчәх үүлдәгчс үүлдвр шиңкән төгссн чинр медүлнә. Үлгүрнь:Манҗ (ю кев?) бичг бичв. Герлә (яһв?) һаран уһав. (Үүлдвр ода кемлә дуусн чинр медүлҗәнә).

286. Өггдсн үүлдәгчсиг сурврмудар хүврәтн. Цагинь зааҗ бичтн.