Оньдин чинрлгч нерд

Оньдин чинрлгч нердолн зүсн чинр медүлнә: а) өңг-зүс: цаһан шүдн, хар үсн, оошк цецг; б) чинр: җөөлн хәләц, чилгр өдр, зөрмг баатр, нигт хур; в) кев-янз: төгрг нарн, матьхр модн, дөрвлҗн зург; г) ик-баһ:ик гер, маштг сандл, өндр күүкн, бичкн дегтр, дунд насн; д) амт:давста махн, һашун мәңгрсн, әмтәхн балта, ишклң хавстн.

218. Цегин ормд кергтә чинрлгч нерд бичтн. Эднә чинр-утхинь темдглтн.

… туула, … кимзә, … чон, … хур, … хавр, … цасн, … үвл, … цецг, … салькн, … күн, … төрскн, … теңгр.

Олзлх үгмүд: оошк, утулң, нигт, өндр, цаһан, ухата, эңкр, ик, бор, әәмтхә, дулан, киитн.

219. Умштн. Нерәдтн. Хавсрт бәәх чинрлгч нерд кергтә ормднь орулҗ бичтн. Темдглгдсн үгмүдин даалһврмуд күцәтн.

Мана ээҗ һаруд суулһна. Хаврин өдрмүд³ (нарта, дулан) ирв. Ээҗ дала урһмл суулһв. Һазрт (җөөлкн хар)темснә олн зүсн эк суулһна. Цөөкн цаг давхла, һаруд зүсәр¹ (ноһан, шар, оштл, улан) эрәтрнә. Нарна толянд³ (хурц) темсн болвсрна. Ээҗин² көдлмш (килмҗтә) сән олзан өгнә. Оньдин мана ширә деер тарвс (әмтәхн), һу, луувң, мәңгрсн, сәрмсг (һашун), амтта (ишклң) җимсн бәәнә.

220. Умштн. Чинрлгч нертә ниицлһс буулһҗ бичтн. Чинринь заатн.

Җирһлин чимг

Нарта хавр, зунд Киитн үвл ирхлә,

Ноһан хувцта зогсна. Кеерч хувцан сольна.

Намрт шар торһн Цаһан цаңгар бүркгдәд,

Намчта бүшмүд өмснә. Цәәһәд, гилвкәд бәәнә.

(Шугран В.)

!

Тодлҗ автн:намчта (лиственный), цаң (иней), цәәх (светлеть), гилвкх (блестеть), болвсрх (поспеть).

221. Умштн. Чинрлгч нертә ниицлһс буулһҗ бичтн. Үлгүрмүдин утхинь амн үгәр цәәлһтн.

1. Сән гиич ирхлә, му күн байрлдг. 2. Зуһу күүнд үг олн, залху күүнд учр олн. 3. Хоома күн хойр көдлмштә. 4. Цецн нег цецртл, эргү һурв үмкдг.

5. Ээлтә күүнд элгн дала.

!

Тодлҗ автн:зуһу (угодливый), залху, хоома (ленивый), цецн (мудрый), эргү (глупый), ээлтә (добрый, вежливый).

222. Умштн. Нерәдтн. Буулһҗ бичтн. Чинрлгч нердин чинринь темдглтн. Темдглгдсн үгмүдин даалһврмуд күцәтн.

Бүргд – йир ик шовун. Хар-бор өңгтә, утдан нег метр шаху. Җиврнь хойр метр үлү. Хоңшарнь бат, хумсднь хурц. Энүнә һууҗмулмуднь цевр цаһан өңгтә.

Бүргд шовун ут наста. Зәрмнь зу нас күртлән чигн бәәнә. Һууҗмулмуд күүнә һарт дарунь дасна. Эзән сәәнәр меднә.

Эн шовун әәмшгтә. Бүргд шовунас баһ чидлтә шовуд, аңгуд әәнә.

Бичкн күүкдиг³ чигн авч одна. Зәрмдән бөдүн¹ күүнүр² чигн дәврнә.

Тодлҗ автн:бүргд (беркут), бөдүн (взрослый).

223. Үгин ниицлһс ирлцүлҗ бичтн. Эднә схемс тогтатн.

Әмтәхн самбр

Һашун ширә

Ишклң майг

Өндр һол

Маштг тег

Дунд күкл

Тарһн бел

Эццн моһа

Бүдүн гөрәсн

Нәрхн махн

Ут школ

Ахр гер

Өргн уул

Уутьхн чигән

Төгрг бурш

Утулң альмн

×

Янзнь: әмтәхн альмн