Лексика – кыв озырлун

40 Лыддьы текстсö. Мöвпышт, мый тэныд тöдса нин, визьнит выльторсö.

Сет текстыслы ним.

___________________________________________

Лексика кыв артмöма греческöй lexikos кывйысь. Вежöртасыс – кывъяс чукöр, кывъяс тыра куд. Коми лексика кудйö öтувтöма став кывсö, мый эм миян чужан коми сёрниын да гижöдын: литературнöй, сёрнисикас кывъяс, терминъяс, мукöд йöз сёрниысь пырöм кывъяс да с.в.

Коми кыв лексикаысь петкöдчö коми мортыслöн олöмыс, олöмыслы лöсялана уджъясыс: видз-му вöдитöм, вöралöм-кыйсьöм, керка-карта лэптöм, челядьöс быдтöм-дöзьöритöм да уна мукöдтор.

Чужан кывтö тэ кылiн чужöм бöрад медводдза лунсяньыс, да кöть эн на вежöрт, но кылiн мылалунсö, шыладсö, сёрни шыяслысь юргöмсö. Вочасöн велалiн, ачыд нин сэсся пондiн шуавны шыяс, кывъяс, кутiн сёрнитны. И сёрнитанногыд лоис сэтшöм, кутшöм ю вожын Коми муас олöны рöдвужыд, пöль-пöчыд, ай-мамыд.

Морт оз вермы овны велöдчытöг, выльтор тöдмавтöг. Велöдчигöн содö тöдöмлун и кыв йылысь. И со нин тiян сёрнисикас лексика озырмö литературнöй кывъясöн, сiдзжö заводитöны бергавны и мукöд йöз сёрниысь пырöм кывъяс, нимъяс. Но ас коми кывйыд век жö медводзö петö: мöвпалан, вöтасян, овлö и – ас кежсьыд сёрнитан – чужан кывйöн. Коми кывным миян зэв озыр, сылöн топыд, крепыд система. Тайöс колö тöдны да пыдди пуктыны.

41 1. Гиж сетöм кывъяс дорас ас сёрнисикассьыд кывъяс.

Асыв – __________, бадь – ___________, бакамач – ______________,

бать – _________, вензьыны – _____________, вöравны – ______________, зыксьыны – ______________, идрасьны – _____________, пöсь – ________.

2. Гиж нимъяссö сёрнисикас да литературнöй кывйöн.

____________________________________________________________________

____________________________________________________________________

____________________________________________________________________

42 1. Лыддьы да мӧвпышт, мый йылысь текстыс, кутшӧм гижан мог сертиыс.

Юрнимав.

___________________________

Миян сёрниын бергалӧ уна кыв. Ас кывйыд быттьӧ дзик прӧстӧй, ставыс гӧгӧрвоана. Но кор пондан мӧвпавны, мыйла, кытысь сійӧ либӧ мӧд кывйыс чужӧма-лоӧма, кытысь петӧма, сэки тыдовтчӧ, мый кывйыслӧн, вӧлӧмкӧ, абу сӧмын кышыс, а эм пыдӧ дзебсьӧм гусяторъяс, и абу этша.

Кывлысь вежӧртассӧ тӧдны да кывнас стӧча вӧдитчыны сёрниын и гижӧдын велӧдӧ лексикология наука.

Кывъяссӧ юклӧма торъя чукӧръясӧ: 1) кывсикасъяс серти. Шуам, эмтор петкӧдлысь кывъяс – тайӧ _________________, кад вылӧ индӧмӧн керӧм-вӧчӧм петкӧдлысьяс – __________________, предметлысь признак петкӧдлысьяс – ________________ да с.в.; 2) матын либӧ ӧткодь вежӧртасаяс. Тайӧ ________________; 3) паныд вежӧртасаяс. Тайӧ ___________________; 4) ӧтнога юрган, но торъялан вежӧртасаяс. Тайӧ ___________________.

2. Мӧвпышт, кутшӧм чукӧръяс вылӧ нӧшта позьӧ торйӧдны кывъяссӧ. Содты, гиж видлӧгъяс.

Важмӧм кывъяс ______________________________________________________

Выль кывъяс _________________________________________________________

Уджсикас кывъяс _____________________________________________________

Сёрнисикас кывъяс ____________________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________________________

43 Гиж, кыдзи шуӧны ӧти рӧдвужса йӧзӧс. Он кӧ тӧд, юав гортсаясыдлысь.

Бать, мам, челядь – котыр (семья). Батьлӧн мам – ____________, мамлӧн мам – _________________. Батьлӧн бать – __________, мамлӧн бать – _____________. Батьлӧн вок – _______________, мамлӧн вок –_____________.

Бать да пи –______________, мам да ныв_______________, мам да пи ___________, мам (бать) чойлӧн (воклӧн) ныв _________________, мам (бать) чойлӧн (воклӧн) пи_________________.

Лыддьы синонимъяс йылысь текст, содты колана кывъяс.

Синонимъяс – матын либö ___________ вежöртаса кывъяс. Синонимъяс артмöдöны синоним ________, кöні медводдза кывйыс лоö юркывйöн. Синонимъясöн вермöны лоны: разнöй кыввужъя кывъяс: зэлыд – джагыд; öткодь кыввужъя кывъяс: асъядор – асъявыв; кывтэчасъяс-фразеологизмъяс: кыккирудз пукавны – __________________.

Кутшöм тöдчанлуныс синонимъяслöн гижöдын да вомгора сёрниын?

________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________

44 Лыддьы зумыд кывтэчасъяссö да вайöд на дорö зумыд кывтэчас-

синонимъяс.

Нырö тшупны – __________________________, чаг оз бергöд –___________

_____________, кыв песны – _________________, веж петö – _______________, пель пошкöдны – __________________, унзіль босьтö – ____________________.

Кывтэчасъяс: гуга жель оз бергöд, пель чошкöдны, кывйöн изны, дульваыс петö, ун локтö, пель сайö сюркнявны.

45 Комиöд зумыд кывтэчасъяссö. Гöгöрвоöд налысь вежöртассö.

Мöвпышт, мый öткодьыс комиöдöм язык да слово кывъяслöн, а мыйöн

найö торъялöны.

Язык не повернется – _________________. Язык проглотишь – __________

________________. Язык чешется – __________________. Дать слово ________

_________. Язык прикусишь – __________________. Слова у него разошлись –

_____________________. Играть словами – ___________________.

46 Помав сёрникузяяссö. Отсӧг вылӧ босьт «Русско-коми словарь».

Язык – кыв _________________________________________________________

____________________________________________________________________

Слово – кыв _________________________________________________________

____________________________________________________________________

47 Лыддьы да гӧгӧрвоӧд, кыдзи шусьӧны вайöдӧм кывъясыс? Визьнит

серпаса кывъяссӧ.

Висьтавны – юӧртны, тӧдмӧдны, шуны. Сёрнитны – варовитны, тӧлкуйтны, баитны (л-л.диал.), гольны (уд.диал.), быргыны, таргыны. Видны – пинявны, сакны, чиршӧдлыны. Горзыны – равзыны, авзыны, горш косявны.

Тайӧ кывъясыс – _________________________________________________

48 Лыддьы, мӧвпав, мый йылысь текстыс. Юрнимав. Содтав кывъяссӧ

мӧвпалӧмӧн. Отсӧг вылӧ босьт кывъяссӧ воддза уджысь.

_________________________________

Петя зэв ёна радейтӧ машинаяс. Быд сикас модельсӧ чукӧртӧ, быд машиналысь нимсӧ вермас_____________. Тӧдмасис Петя «Ладаӧн» ветлысь шоперкӧд, ёртасьны кутісны.

Ӧтчыд сійӧ шоперыс Петялöн ыджыд мам вылö лёкысь __________ туйсӧ ньӧжйӧ вуджӧмысь. Петяӧс быттьӧ кӧдзыд ваӧн койыштісны. Матыстчис Петя машина дорас, стрӧга _______ шоперыслы: «Мыйла пӧрысь морт вылас _____________________? Кыла кӧ ещӧ тадзи_____________, ас вылад элясь!»

Выль ёртыс эз виччысь Петялысь татшӧм збойлунсӧ, тшӧкмунліс весиг. Но вежӧртіс, мый нинӧм абусьыс мисьтӧма ___________ йӧзсö. Сэсся_________: «Да, ёртӧ, збыль, лёка вӧчи, прӧстит! И тэнсьыд, Ивановна, сёысь прӧща кора!»

1. Гӧгӧрвоӧд тӧдчӧдӧм кывтэчассӧ_________________________________

2. Мӧвпышт, позьӧ-ӧ мыйкӧ бурмӧдны текстсьыс? Гиж, мый, тэ ногӧн, позяс вежны.

____________________________________________________________________

49 Уджсӧ вӧч индӧм дон вылас: вайӧд синонимъяс. Отсӧг вылӧ босьт

синонимъяс кывкуд.

А

З

Б

У

К

А

–

У

Д

З

О

Р

–

ы

Д

Н

Е

Д

Е

Л

Ь

–

Ж

н

В

Е

Ж

Ö

Р

–

м

Ы

У

Р

К

А

Й

–

С

ы

В

О

Ж

–

Ь

Ч

А

Н

Ь

–

А

Р

Ö

С

–

В

Ш

Ы

Р

А

Н

–

И

З

Ö

М

–

Т

50 Лыддьы, тӧдмав, мый йылысь текстыс, содты колана кывъяс.

Ӧткодя шуан да гижан, но разнӧй ______________ кывъяс шусьӧны ______________. ______________ вермöны лоны ӧти кывсикаса кывъяс: (пач) гор – (сьылан) гор – эмакывъяс; разнöй кывсикасъяс: зіля (тэрыба, сьӧлӧмсянь) – кадакывберд, зіля (сім ваа васӧдін) – эмакыв, зіля (кӧдзыд посни зэр) – эмакыв.

51 Лыддьы, мӧвпышт, мый серти позьӧ гӧгӧрвоӧдны омонимъяслысь

вежӧртассӧ?

1.Вокъяс зіля уджалӧны-кыйсьӧны. (И.Торопов) 2. Арся зіля вежис сэзь поводдясӧ, ывлаас абу окота петны. 3. Лунладорсяньыс зіля вывсӧ вуджны абу кивыв, леторосыс воськовтны оз лэдз.

Омонимлӧн вежӧртасыс _______________________________________________

52 Лыддьы омонимъяса кывтэчасъяссӧ. Пасйы вылісяньыс, мыйӧн

петкӧдлӧма омонимъяссӧ. Мӧвпышт да омонимъяссӧ пыртӧмӧн лӧсьӧд

3-4 сёрникузя.

1.Сюсь вежӧр, сьӧд ваа вежӧр (юын гобльӧг, джум, джумгӧр). 2. Веж кор, веж петкӧдлыны. 3.Веськыд пу, веськыд ки, веськыд кыв. 4. Дон вештыны, дон кӧрт, дон ва. 5. Уна морта оланін, морта кадакыв. 6. Пода морт, пода видзны. 7. Пӧсь петтӧдз, пӧсь пывсян.

____________________________________________________________________

____________________________________________________________

____________________________________________________________

____________________________________________________________

53 Гӧгӧрвоӧд вежӧртассӧ омонимъяслысь кывтэчасъяс, сёрникузяяс

артмӧдӧмӧн. Отсӧг вылӧ босьт «Словарь омонимов коми языка»

(Сыктывкар,1993).

Вугыр___________– вугыр______________. Сир___________– сир__________–

сир____________. _______________ чужӧм – чужӧм______________________.

____________________________________________________________________

54 Лыддьы, тӧдмав, кутшӧм кывъяс тані сетӧма. Мый йылысь найӧ

висьталӧны?

Асыв – рыт, бан – мыш, бердны – тыдовтчыны, бӧб – сюсь, дыр – регыд, дурк – сӧстӧм, кид – сибыд, кывзысьысь – асныра, ньӧжйӧ – тэрыба.

Тайӧ __________________________________________________________

Лыддьы текстсӧ, содтав колялӧм кывъяссӧ. Мӧвпышт, мый выльсӧ тӧдмалін.

_______________ – паныд вежӧртаса кывъяс. Унджык ____________ разнӧй кыввужъя кывъяс: джуджыд – ляпкыд, кӧдзыд – пӧсь; эмӧсь и ӧти кыввужъя ______________: лыда – лыдтӧм, важӧн – неважӧн, ӧдъя – ӧдтӧм.

Вермӧ ӧти и сійӧ жӧ кывйыс лоны паныд вежӧртасаӧн: Керкасӧ джуджыда лэптісны. – Ӧшмӧссӧ джуджыда кодйисны. Вежӧртасыс гӧгӧрвосьӧ сёрникузяысь, кывтэчасысь.

55 Лӧсьӧд сёрникузя параяс, мед тӧдчис сетӧм кывъясыслӧн паныда вежӧртасыс.

Лэдзны, видзны, удждыны.

Видлöг: Ёртлы уджді (сеті)сё шайт. – Ёртлысь уджді (босьті) сё шайт.

____________________________________________________________________

____________________________________________________________________

____________________________________________________________________

56 Аддзы серпасъяс сертиыс антонимъяс, лӧсьӧд кывтэчасъяс да гиж. Пасйы

кывсикасъяссӧ.

____________________________________________

____________________________________________

____________________________________________

Кыв. Сёрни

Ми кывзам, и миянöс кывзöны.

Öти сёрнитö – мöд кывзö.

Öти гижö – мöд лыддьö.

Тэ кывзан, мый ____________________________

Тэ лыддян, мый ____________________________

57 Шулöны, мый кывйыд вермö гажöдны морттö, вермö и бöрдöдны.

Тэ ногöн, мый нöшта вермö вöчны кыв? Веськыд да вуджан вежöртассö

кывсикасъяслысь тöд вылад кутöмöн, содты кадакывъяс.

гöгöрвоöдö	сьöлöм сетö
тöдмöдö	омöльтö
юöртö

Кывйыд

Тöдмав, мый гижöма кыв йылысь «Коми эпитетъяслöн кывчукöрын». Визьнит, кывлысь кутшöм признакъяс лыддян бурöн.

Кыв «слово»

Авъя, бöръя, бур, бытшкана, вежа, веськыд, видана, виччысьтöм, виччысяна, дойдана, вына, гора, дона, доръян, ён, ёсь, желля, зарни, йöй, ковтöм, кокни, колана, кöдзыд, курыд, лёк, лишнöй, лöнь, лöсялана, лышкыд, мелi, мича, мöрччана, мыла, муса, небыд, нор, ньöжмыд, омöль, ошкан, пеж, пöсь, рам, сибыд, тöлка, чорыд, шань, шмонь, ыджыд, ылöдчана, ышöдана, юмов, ярскöб.

58 Видзöд,тöдмав чужöмъяс сертиыс,кутшöм кывъяс (признак сертиыс)

мöрччöмаöсь-лöсялöмаöсь тайö йöзыслы. Гиж.

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

59 Кыв юргö сёрнитiг. Тöдмась сёрнилы лöсялана признакъясöн. Содты ассяньыд нöшта кымынкö признак.

Сёрни нуöданног петкöдлысь кывъяс: варов, ворсöдчана, вöйпана, гора,

гудыр, долыд, жугыль, збодер, лабутнöй, лöнь, ловъя, мисьтöм, мича, тешкодь, юмов, ___________________________________________________________

Сёрнилысь сюрöс, джуджда да с.в. петкöдлысь кывъяс: ковтöм, йöй, паськыд, серамбана, сьöкыд, чорыд, шыльыд, ыджыд, ___________________

________________________________________________________________

Сёрнилысь кузьта, веськыдлун петкöдлысь кывъяс: восьса, кузь, рытъя, сьöлöм сетан, шоныд, _____________________________________________

«Коми эпитетъяслöн кывчукöр» серти

60 1. Бöрйы воддза уджъяссьыс бура – этш тöдана – сёрнитанноглы лöсялан кывъяс, гиж найö öти чукöрö.

________________________________________________________________

____________________________________________________________________

____________________________________________________________________

____________________________________________________________________

____________________________________________________________________

2. Кутшöмöн овлö сёрнитан öд? тэрыб, ______________________________

____________________________________________________________________

3. Кутшöмöн овлö сёрни юрганног сертиыс? гора,___ _________________

____________________________________________________________________

61 Мöвпышт, кутшöм сёрнитанногыс серпасалöм йöзыслöн? Гиж.

‚ ƒ „



___________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________