Есеб 4

Әйел 35 жаста, 2 апта бұрын отитпен ауырған, содан кейін бас ауруы, әлсіздік, ентігу, жүрек кағуы, қызба, беттерінде ісіну, артериальді гипертензия 180/100 мм с.б., зәр көлемінің азаюы және түсінің өзгеруі пайда болды. Объективті: температура 38 С. Науқас бозғылт, беті, қабақтары ісінген. Жүрек шекаралары қалыпты. Қолқа үстінде 2 тонның акценті, АҚҚ 180/100 мм.с.б., пульс 60 1 минутына. Өкпе және іш қуысы жағынан патология жоқ.
Жалпы қан анализі: эритроциттер - 4,5x10*12/л, гемоглобин - 120 г/л, түсті көрсеткіш - 0,9, тромбоциттер - 200,0x10*9/л, лейкоциттер-7,5x10*9/л, базофилдер - 1%, эозинофилдер - 9%, таяқша тәрізді - 5%, сегмент тәрізді - 65%, лимфоциттер - 15%, моноциттер - 5%, ЭТЖ - 50 мм/с.
Қанның биохимиялық анализдері: жалпы белок - 69 г/л, креатинин - 90 мкмоль/л, мочевина - 8 ммоль/л, СРБ -+++, сиал қышқылы - 0,30 ед, АСЛ-О-1:440, АСК - 1:200.
Жалпы зәр анализдері: түсі – ет жуындысы тәрізді, мөлдірлігі - тұнық, реакциясы - қышқыл, тығыздығы - 1,020, белок - 1,005 %, эритроциттер – көру аймағында көп, лейкоциттер - 10-12 көру аймағында, гиалин және воск тәрізді цилиндрлер - 5-6-7 көру аймағында.
Нечипоренко бойынша зәр анализдері: лейкоциттер -2000 в 1мл, эритроциттер -5000 в 1 мл
Зимницкий бойынша зәр анализдері: салыстырмалы тығыздығы-1,016-1,025; күндізгі диурез-350 мл; түнгі диурез-350 мл.
Бактериологиялық зерттеу жүргізген кезде микрофлора бойының өсуі болмайды.
Реберга-Тареев сынамасы: шұмақты фильтрация-60 мл/мин; шұмақты реабсорбция-90%; Қандағы креатинин - 100 мкмоль/л; Бір сағат ішіндегі зәрдің көлемі-60 мл/мин
бүйрек УДЗ: бүйрек көлемі: сол жақ -14-8 см, оң жақ -13-7 см, капсуланың қалыңдығы - 1,5 мм.
Радиоизотопті ренография: тамырлық сегменттің ұзақтығы -60 сек. Тмах-5 мин. Тт1/2-15 мин. Бүйректің секреторлы функциясының симметриялы түрде төмендеуі.
Тері үстілік пункционді биопсия: шұмақты капиллярлардың базальді мембранасында - иммунді комплекстердің және комплементтердің жиналып қалуы.
ЭКГ- ритм синусті, ЖСЖ-62 1 мин. Тісшелердің вольтажі төмендеген.
Окулистің қорытындысы: көз нервісінің дисклері анық, тегіс. Көз түбі қызарған. Көз торында ұсақ нүктелі қан құйылулар. Қарым қатынасы а:в = 1:3

Сұрақтар

1.Диагнозді құрастырыныз

2.Емді тағайынданыз.

Есеб5.
Әйел., 38 жаста, жүктілік бойынша әйел кеңесіне қаралды. Акушер-гинеколог жүктіліктің 10 аптасы деген диагноз қойды. Учаскілік терапевтке анықталған артериальді қан қысымы 180/100 мм с.б. дейін көтерілгендіктен жіберілген. Науқас ауа-райы өзгерген кезде, шаршағанда жиі басының ауруын байқаған. АҚҚ көп жылдар бойы өлшемеген, қарап тексерілмеген, емделмеген. Анамнезінен науқастың анасы дәрігерде "артериальді гипертензия" диагнозымен бақылауда тұр. Қарап тексергенде: жағдайы қанағаттанарлық, тері жабыңдылары бозғылт-қызыл, тынысы везикулярлы, жүрек тондары анық, жүрек ұшында систолалық шу, ЖСЖ-75 1 минутына, АҚҚ - 160/100ммс.б.
Жалры қан анализі - гемоглобин - 130 г/л, эритроциттер- 4,6 х10*12/л, түсті көр.-0,9, лейкоциттер 5,2 х10*9/л, лейкоформула: базофилдер-1%, эозинофилдер-2%, таяқша тәрізді нейтрофилдер-4%, сегмент тәрізді нейтрофилдер-55%, лимфоциттер - 34%, моноциттер- 5%, тромбоциттер-290 мың 1 мкл, ЭТЖ - 10 ммсағ.
Жалпы зәр анализі - мөлдір, салыстырмалы салмағы 1023, белок жоқ, микроскопия- 1-3-2 лейкоциттер көру аймағында.
ЭКГ- ритм синусті, ЖСЖ-72 1 минутына, жүректін электрлік осі жылжымаған, сол жақ қарыншаның гипертрофия белгілері. Окулистің кеңесі – артериялар кеңейген және көз торының веналары тарылған.

Сұрақтар

1.Диагноз қойыныз.
2.Науқасты жүргізу тактикасын анықтаныз.
3.Дәрігерлік-еңбек экспертизасын өткізініз

Информационді-дидактикалық блогы

Артериальді гипертония – бұл жүрек-қан тамыр жүйесінің ішінде ең кен тараған ауру. Яғни «гипертония» бұл артериальді қан қысымының тұрақты түрде жоғарлауы. Қан қысымы жоғарлайды, егер артериалар немесе олардың ұсақ қан тамырлары тарылса. Артериялар – негізгі транспортті магистраль болып табылады, солар арқылы қан ағзаның барлық тіңдеріне жеткізіледі. Кейбір адамдарда артериоларлар жиі тарылады, кейін олардың саңылаулары тұрақты түрде тарылып отырады, осының салдарынан қабырғалар қалыңдайды, яғни осы саңылаулардан қан өту үшін, жүректің жұмысы күшейе түседі және тамырларға қанның түсуі көп болады. Осындай адамдарда, жиі гипертония дамиды.

Біздін елімізде 40% жасы үлкен адамдарда артериальді қан қысымының деңгейі жоғары. Осындай ауру бар екенін 37% ерлер және 58% әйелдер біледі, солардың арасында тек 46% 22 емделеді. Өзінің қан қысымын тек 5,7% ерлер және 17,5% әйелдер бақылап отырады.

Артериальді гипертензия

Артериальді гипертензия бұл созылмалы ауру, тұрақты түрде қан қысымының жоғарлауыменен сипатталынады (систолалық қысым 139 мм рт.ст. жоғары немесе (және) диастолалық қан қысымы 89 мм рт.ст. жоғары).

Оң гипертониктің біреуінде қан қысымының жоғарлауы қандай да бір ағзаның зақымдалуыменен шақырылады. Осындай жағдайларда екіншілік немесе симптоматикалық гипертония туралы айтады. Науқастардың 90% біріншілік немесе эссенциальді гипертониямен аурады. Қан қысымының жоғарлауы - бұл дәрігермен 3 рет деңгейі 139/89 мм с. б. және одан да жоғары қан қысымының болуы, яғни қан қысымын төмендедетін препараттарды қабылдамаса.

Артериальді қан қысымы

Артериальді қан қысымының екі көрсеткішін ажыратады:

• систолалық артериальді қан қысымы (САҚҚ), немесе «жоғарғы» деп те аталады - артериялардағы қысымды көрсетеді, ол жүрек жиырылған кезде пайда болады және қан қан -тамыр жүйесінің артериальді бөлігіне түскенде;

• диастолалық артериальді қан қысымы (ДАҚҚ), немесе «төменгі» деп те аталады – жүрек әлсіреген кезде артериялардағы қысымды көрсетеді, бұл кезде келесі жиырылу алдында жүрек толады

Систолалық артериальді қан қысымы және диастолалық артериальді қан қысымы миллиметр сынап бағанасымен өлшенеді (мм сп. б.).

Артериальді қан қысымды қалай дұрыс өлшеу керек

Артериальді қан қысымды арнайы аппарат арқылы өлшеуге болады – оларды «тонометр» деп атайды. Артериальді қан қысымды үйде өлшеуде қосымша бағалы бағдарламаны алуға болады, науқас біріншілік қаралған болса, сондай-ақ кейінде емнің эффективтілігін бақылау үшін.

Артериальді қан қысымды үйде өлшеуде күнделікті өмірде әр түрлі күндері болалы. Егер науқас артериальді қан қысымын өзі өлшесе ол оны тәртіпке салып және емнің нәтижесін жақсартады. Артериальді қан қысымды науқас өзі өлшеген кездегі негізгі фактор ол өлшеу құралдарын дұрыс пайдалану болып табылады, олар халықаралық стандарттарға сәйкес келеді. Артериальді қан қысымын өлшеген кезде құралдарды саусаққа орналастыруға болмайды. Автоматты электронды құралдарды пайдаланған кезде қатал түрде берілген кеңестерді сақтап отыру қажет.

Артериальді қан қысымын өлшеген кезде келесі ережелерді сақтау керек:

Жағдай. Қан қысымды өлшеу тыныш комфортті температурасы бар бөлмеде өту керек. Науқас арқасы бар орындықта отыру қажет столдың қасында. Столдың биіктігі артериальді қан қысымды өлшеген кезде манжетаның ортасында жүрек деңгейінде болу керек.

Қан қысымды өлшеу дайындық және демалу ұзақтығы. Артериальді қан қысымды 1-2 с тамақ қабылдағаннан кейін өлшеу керек. 1 с ішінде темекі тартуға және кофе ішуге болмайды. Киген киім қатты және тар болмау керек. Артериальді қан қысымды өлшейтін қол бос, жалаңаш болу керек. Өлшеу кезінде әңгімелесуге болмайды, өйткені ол қан қысымының деңгейіне әсер етеді. Артериальді қан қысымды 5 минут демалғаннан кейін өлшейді.

Манжетаның өлшемі. Манжетаның еңі дұрыс болу керек. Қысқа немесе тар манжетаны қолдану артериальді қан қысымның жалған жоғарлауын көрсетеді.

Манжетаның орналасуы. Иықтың орта деңгейінде саусақпен иық артериясының пульсациясын анықтау. Манжета баллонның ортасы пальпацияланатын артерия тұсында орналасу керек. Манжетаның төменгі бөлігі шыңтақ құысынан 2,5 см жоғары болу керек. Манжетамен және иық арасында бір саусақ өту керек.

Ауаны қанша жіберу керек? Нақты систолалық артериальді қан қысымды анықтау үшін манжетадағы ауаны максимальді деңгейге дейін жіберу қажет «аускультациондық провал» болмас үшін:

кәрі жілік артерия пульсациясын, пульстің ырғағын анықтау

кәрі жілік артериясын пальпациялап, тез манжетаға ауаны 60 мм с. б., жіберіп, кейін тағы да 10 мм с. б. ауаны жіберу керек, пульсация жоғалғанша

манжетадан ауаны секундына жылдамдығы 2 мм с. б. жібереді. Артериальді қан қысымының деңгейі тіркелінеді, бұл кезде пульс тағы да пайда болады

манжетадан толық ауаны жіберу. Манжетадағы ауаның максимальді деңгейін анықтау үшін систолалық артериальді қан қысымының деңгейін 30 мм с. б. жоғарлатады

Стетоскоптың орналасуы. Стетоскоптың мембранасы толық иықтың бетіне тығыз орналасу керек. Стетоскоптың басы манжетаны немесе трубкаларға жақындамау керек.

Манжетаға ауаны толтыру және жіберу. Манжетаға ауаны максимальді деңгейге дейін жіберу тез болу керек. Ауаны манжетадан жылдамдығы секундына 2 мм с. б. жібереді бәсен тондар пайда болғанша және кейін осындай жылдамдықпен толық тондар жоғалғанша. Бірінші тондар систолалық артериальді қан қысымға сәйкес келеді, ал тондардың жоғалуы (соңғы звук) диастолалық артериальді қан қысымға сәйкес келеді.

Қайтадан өлшеу. Бір рет қана алған мәлеметтер шынайы болып саналмайды: артериальді қан қысымын қайталап өлшеу қажет (екі рет арасы 3 минут болу керек, кейін орташа мөлшері саналады). Артериальді қан қысымын оң жақ және сол жақ қолдарында өлшеу керек.

Артериальді гипертонияның симптомдары

Гипертониялық аурудың көріністері яғни клиникасында арнайы симптоматикасы жоқ. Науқастар көп жылдар бойы өзінін ауруы туралы білмеуі мүмкін, олар шағымдар айтпайды, өмірлік активтілігі жоғары болады, бірақ кейбір жағдайларда ұстама түрінде жағдайы нашарлап, айқын әлсіздік және басының айналуы болады. Бірақ оны да көп жұмыс істегендіктен деп ойлауы мүмкін. Сол кезде артериальді қан қысымы туралы ойлап және оны өлшеген дұрыс. Гипертония кезінде шағымдар болады, егер нысана ағзалар зақымдалса, ойткені осы ағзалар қан қысымының көтерілуіне сезімтал болады. Егер науқастың басы айналса, шу болса, есте сақтау қабілеті және жұмыс қабілеті төмендесе мидағы қан айналым бұзылыстары туралы ойлау керек. Кейін көздін алдында шіркеулер ұшқан тәріздес болады, әлсіздік, аяө-қолдарының жансыздауы, сөздін қиындауы, бірақ бастапқы этапта бұл бұзылыстар өтпелі болады. Артериальді гипертонияның соңғы сатысы миға қан құйылумен неменсе мида инфаркт болуыменен асқынады. Артериальді қан қысымының тұрақты түрде жоғарлауынын белгісі ол жүректің сол жақ қарыншасының гипертрофиясы, оның массасы жүрек клеткаларының, кардиомиоциттердің қалыңдау арқасында болады.

Алдымен сол жақ қарыншаның қабырғасы ұлғаяды, кейін жүрек камералары кеңейеді. Сол жақ қарыншаның гипертрофиясы қолайсыз белгі болып табылады. Көптеген эпидемиологиялық зерттеулерде айтылған сол жақ қарыншаның гипертрофиясы кенеттен өлу, ЖИА, жүрек жеткіліксіздігін, қарыншалар ырғағының бұзылыстарын жоғарлатады. Сол жақ қарыншаның үдемелі дисфункциясы мынандай симптомдардың пайда болуына алып келеді: күштеме кезінде пайда болатын ентігу, пароксизмальді түнгі ентігу (жүрек астмасы), өкпе ісінуі (криздер кезінде), созылмалы (іркілу) жүрек жеткіліксіздігі. Осы фонда жиі миокард инфарктісі, қарыншалар фибрилляциясы дамиды.

Аортада морфологиялық өзгерістер болса (атеросклероз), ол кеңейеді, яғни жыртылып кетуі мүмкін. Бүйрек зақымдалуы зәрде белоктын болуыменен, микрогематуриямен, цилиндруриямен сипатталынады. Гипертониялық ауру кезінде бүйрек жеткіліксіздігі сирек дамиды, егер ағымы қатерлі болмаса. Көздің зақымдалуы көру қабілетінің нашарлауымен, светке сезімталдық қабілетінің төмендеуімен, көздің көрмеу қалуымен сипатталынады. Жалпы айтқанда гипертониялық ауруға ұқыпты қарау керек.

Сонымен, гипертониялық аурудың көріністері қандай?

Бастың ауруы, егер ауру өрші түссе артериальді гипертонияның ең негізгі көрінісі болып қалады. Бастың ауруы тәулікке байланысты емес, ол әр түрлі уақытта пайда болады, бірақ көбінесе түнде немесе таңертен оянғаннан кейін. Шүйде аймағында ауру сезім болады, сондай-ақ бастың басқа аймақтарын қамтиды. Ауру сезім өатты жөтелгенде, басты еңкейткенде күшейеді, сондай-ақ қабақтардың, беттің ісінуімен болады. Венозды қан айналым жақсарса (науқас вертикальді жатса, бұлшықет активтілігі, массаж) бастын ауруы азаяды немесе қайтады.

Қан қысым жоғарлаған кезде бастың ауруы бастың жұмсақ бұлшықеттерінің немесе бастың сіңірлерінің кернеуімен сипатталынады. Ол айқын психоэмоциональді немесе физикалық күштемеден кейін пайда болады және демалғанннан, конфликті жағдайларды шешкеннен кейін басылады. Бұл кезде бастың ауруы күш түскен сияқты болады, жүрек айнуымен және бастың айналуымен жүреді. Егер ауру ұзақ уақыт қоймаса онда ол тітіркендіргіштікке, тез ашушаңдыққа, сыртқы тітіркендіргіштерге жоғары сезімтал болады (қатты музыка, шулар).

Жүрек аймағындағы ауру сезім артериальді гипертония кезінде стенокардия ұстамаларынан ерекшелінеді:

· жүрек ұшында немесе төстін сол жағында орналасады;

· тыныш жағдайда немесе эмоциональді күш түскенде пайда болады;

· физикалық күштемемен шақырылмайды;

· қққұзаққа созылады (минуттар, сағаттар);

· нитроглицеринге басылмайды.

Ентігу, гипертониялық ауруы бар науқастарда болса, алдымен физикалық күш түскен кезде, ал кейін тыныштық жағдайда дамиды, ол жүрек бұлшықетінің айқын зақымдалуына және жүрек жеткіліксіздігіне көрсетеді.

Аяқтағы ісіну жүрек жеткіліксіздігі бар екенін көрсетеді. Бірақ, артериальді гипертония кезінде орташа айқын шеткі ісінулер натрий мен судын ұсталып қалуына байланысты болады, бүйректін шығару функциясының бұзылысымен немесе кейбір дәрілік препараттарды қабылдаумен.

Көз көру қабілетінің бұзылысы артериальді гипертониясы бар науқастарға тән. Артериальді қан қысымы жоғарлаған кезде көз алдында туман, немесе “шіркеулер” ұшып турғандай болады. Бұл симптомдар көз торында функциональді қан айналым бұзылыстарына байланысты болады. Көз торындағы қатаң өзгерістер (тамырлар тромбозыв, қан құйылу, сетчатканың шығып кетуі) айқын көз көру қабілетін төмендетеді, диплопия болуы мүмкін және толық көздің көрмеу қалуы.

Артериальді гипертензияның қауіп қатер факторлары

Ішкі органдардың барлық ауруларына өзгерген немесе модифицирлеуші, сондай-ақ өзгермеген немесе модифицирлемеуші қауіп қатер факторлары дамиды. Артериальді гипертонияның дамуына әсер ететін факторлар – модифицирлеуші және біз әсер ете алмайтын – модифицирлемеуші. Сол туралы айтайық.

Өзгермейтін қауіп қатер факторларға жатады:

Тұқым қуалаушылық – егер туысқандар арасында гипертониялық ауруы бар науқастар болса, яғни осы ауруға бейім адамдар.

Жынысы ер болса – артериальді гипертонияға әйел адамдарға қарағанда ерлер бейім болады. Әйел адамдарды әйел жыныс гормондары қорғап тұрады, эстрогендер, гипертониялық аурудың дамуына жол бермейді. Бірақ мұндай қорғау ұзаққа созылмайды. Климактериялық кезең келгенде, эстрогендердің қорғау әсері бітеді және әйелдер ауру бойынша ерлермен теңеледі және олардан асып кетеді.

Өзгерген қауіп қатер факторларына жатады:

Дене салмағының жогарлауы – дене салмағы жоғары адамдарда артериальді гипертонияның дамуы жоғары болады;

Қозғалысы шектелген адамдар – басқалай айтқанда гиподинамия, отырып өмір сүру және физикалық активтілігі төмен болса семіздікке алып келеді, кейін гипертония дамуы мүмкін;

Ішімдік ішу – ішімдікті мөлшерден тыс қабылдаса артериальді гипертонияға алып келеді. Ішімдік заттарды қабылдамаған дұрыс. Организмде этил спирті көп мөлшерде дамиды. Қызыл виноны қабылдау кейбір зерттеуушілердің айтуы бойынша жүрек қан тамыр жүйесіне қолайлы әсер етеді. Бірақ виноны көп мөлшерде қабылдау – алкоголизм ауруына алып келеді.

Тағамда көп мөлшерде тұздың болуы – тағамға тұз көп қосылса қан қысымының жоғарлауына алып келеді. Тағамға: 4,5 грамм немесе бір шай қасығы.

Балансты емес тамақтану атерогенді липидтердің мөлшерден тыс болуы, семіздікке және II типтегі диабеттің үдеуіне алып келеді. Атерогенді, яғни «атеросклерозды жасайтын» липидтер көп мөлшерде барлық жануарлар майларында, етте болады әсіресе шошқа, қой етінде.

Шылым шегу тағы бір қатерлі фактор артериальді гипертонияның дамуында және оның асқынуларында. Нникотин және табактың түтіні, создают постоянный спазм артерийлердің тарылуын шақырады, артерийлер қатаяды, осының салдарынан тамырлардағы қысым жоғарлайды.

Стресте р –симпатикалық нерв жүйесінің активациясына алып келеді, ол организмнің барлық жүйесінің активатор функциясын орындайды соның ішінде қан тамыр жүйесінің. Сондай-ақ қанға прессорлы немесе артерийлердің тарылуын шақыратын гормондар түседі. Осының барлығы шылым шегу сияқты артерийлердің қатаюына және артериальді гипертонияның дамуына алып келеді.

Түстің қатан бұзылыстары түггнгі апноэ, немесе қорылдау. Қорылдау көптеген ерлерде және әйелдерде кездеседі. Ол кеуде және іш қуысындағы қысымды жоғарлатады. Осының барлығы тамырлардың тарылуына әкеледі, салдарында артериальді гипертония дамиды.

Артериальді гипертензияның себептері

Аурудың себебі әлі белгісіз 90-95% науқастарда – бұл эссенциальді (яғни біріншілік) артериальді гипертения. 5-10% жағдайларда артериальді қысымның жоғарлауы – бұл симптоматикалық (немесе екіншілік) гипертензия.

Симптоматикалық (екіншілік) артериальді гипертонияның белгілері:

бүйректің біріншілік зақымдалуы(гломерулонефрит) – жиі екіншілік артериальді гипертонияның белгісі.

бір жақты немесе екі жақты бүйрек артерияларының тарылуы (стенозі).

қолқаның коарктациясы (туа пайда болған тарылу).

феохромоцитома (бүйрек үсті безінің ісігі, адреналин және норадреналин шығарады).

гиперальдостеронизм (бүйрек үсті безінің ісігі, альдостерон шығарады).

тиреотоксикоз (қалқанша без функциясының жоғарлауы).

этанолді қабылдау (винді спирт) тәулігіне 60 мл.

Дәрілік заттар: гормональді препараттар (соның ішінде пероральді контрацептивтер), антидепрессанттар, кокаин және т.б..

Ескерту. Егде жастағы адамдарда жекеше систолалық артериальді гипертензия байқалады (систолалық қысым > 140 мм с.б. және диастолалық қысым < 90 мм с.б.), бұл тамырлардың қатаңдығының төмендеуіне байланысты.

Артериальді гипертония кезінде жүрек қан тамыр асқынуларының қауіп қатер факторлары

Негізгі:

55 жастан жоғары ер адамдар;

65 жастан жоғары әйел адамдар;

Қандағы жалпы холестерин деңгейі > 6,5 ммоль/л, төменгі тығыздықтағы холестерин деңгейінің жоғарлауы (> 4,0 ммоль/л) және тығыздығы жоғары холестерин деңгейінің төмендеуі;

Ерте қан тамыр жүйесінің ауруларының анамнезінде болуы (әйелдерде < 65 жас, ерлер < 55 жас);

Абдоминалді семіздік (белдің көлемі ≥102 см ерлер үшін немесе ≥ 88 см әйелдер үшін);

Қанда С – реактивті белоктын деңгейі ≥1 мг/дл;

қант диабеті (аш қарынға глюкоза деңгейі > 7 ммоль/л).

Қосымша:

глюкозаға толерантылықтың бұзылуы;

төменгі физикалық активтілік;

фибриноген деңгейінің жоғарлауы.

Ескерту. Жалпы жүрек қан тамыр қауіп қатер факторлары тікелей толық науқасты клинико-инструментальді зерттеулерді өткізгеніне байланысты.

Артериальді гипертезияның салдары

Көптеген науқастарда артериальді гипертония ссимптомсыз өтеді. Егер, артериальді гипертонияны емдемесе, өмірге қауіпті асқынулар дамиды. Гипертониялық аурудың негізгі көрінісі нысана-ағзалардың зақымдалуы, оларға жатады:

· жүрек (бұл термин сол жақ қарыншаның гипертрофиясы, миокард инфарктісі, жүрек жеткіліксіздігінің дамуы болып кездеседі);

· бас ми (дисциркуляторлы энцефалопатия, геморрагиялық және ишемиялық инсульт те р, транзиторлы ишемиялық атака);

· бүйрек (нефросклероз, бүйрек жеткіліксіздігі);

· тамырлар (қолқа аневризмасы).

Артериальді гипертензия кезіндегі асқынулар

А ртериальді гипертонияның маңызды асқынуларына жатады

· гипертониялық криздер,

· ми қан айналым бұзылыстары (геморрагиялық немесе ишемиялық инсульттер),

· миокард инфарктісі,

· нефросклероз (біріншілік жиырылған бүйрек),

· жүрек жеткіліксіздігі,

· қолқа аневризмасы.

Гипертониялық криз

Гипертониялық криз – бұл кенеттен артериальді қан қысымының жоғарлауы, айқын ми, коронарлы, бүйрек қан айналымының бұзылыстарымен сипатталынады, яғни ауыр жүрек-қан тамыр асқынулар қауіпін жоғарлатады: инсульт, миокард инфарктісі, субарахноидальді қан құйылу, қолқа қабырғасының бөлінуі, өкпе ісінуі, жедел бүйрек жеткіліксіздігі.

Олар айқын психоэмоциональды күш түсіру, алкогольді эксцесстер, артериальді гипертонияны адекватты емес емдегенде, дәрілік препараттарды қабылдауды тоқтатқанда, көп мөлшерде тұзды пайдаланғанда, метеорологиялық факторлар әсерінен пайда болады.

Криз кезінде қозу, мазасыздық, қорқу сезімі, тахикардия, ауа жеткіліксіздігі байқалады. Сондай-ақ “ішкі діріл”, суық тершендік, “қазы” терісі, қолдардың дірілдеуі, беттің қызаруы тән. Ми қан айналым бұзылыстары бастын айналуыменен, жүрек айнуымен, бір реттік құсымен байқалады. Сирек жағдайда аяқ-қолдарында әлсіздік, ерін және тілдін жансыздануы, сөйлеу бұзылыстары болады. Ауыр жағдайларда жүрек жеткіліксіздік белгілері байқалады (ентігуа, тұншығу), стабильді емес стенокардия (төс артындағы ауру сезімі) немесе басқада тамырлық асқынулар.

Ескерту. Гипертониялық криздер аурудың әр түрлі сатыларында дамуы мүмкін. Артериальді гипертониясы бар науқаста гипертониялық криздер қайталынса ол өткізілген терапияның адекватты еместігі туралы айтады.

Қатерлі артериальді гипертензия – бұлартериальді қан қысымының жоғары санымен, тез үдемелі түрде нысана ағзаларда (жүрек, бас ми, бүйрек, қолқа) органикалық өзгерістерімен сипатталынатын синдром және терапияға тұрақты. Қатерлі артериальді гипертония синдромы 0,5 -1,0% науқастарда дамиды, жиі 40 – 50 жастағы ер адамдарда.

Қатерлі артериальді гипертензия синдромының болжамы өте маңызды. Егер бір жыл ішінде адекватты ем болмаса 70–80% науқастар өліп кетеді. Өлімнің себептері болып геморрагиялық инсульт, созылмалы бүйрек және жүрек жеткіліксіздігі, бөлінген қолқа аневризмасы болады. Қазіргі кездегі активті ем бірнеше рет осы категорияға жататын науқастардың өлімін азайтады. Нәтижесінде науқастардың жартысы 5 жылдай өмір сүреді.

Артериальді гипертония кезіндегі зерттеулер

Артериальді гипертониясы бар науқастарға келесі зерттеулер жүргізу қажет:

жалпы қан және зәр анализдері;

қандағы креатинин деңгейі (бүйрек зақымдалуы);

диуретиктерді қабылдамаған күні қандағы калий деңгейі (калий деңгейі түсіп кетсе бүйрек үсті безі немесе бүйрек артериясының стенозын кумәндануға болады);

электрокардиограмма (сол жақ қарынша гипертрофиясының белгілері - артериальді гипертония ағымының ұзақтығы туралы айтады);

қанда глюкоза деңгейін анықтау (аш қарынға);

қан сары суында жалды холестерин, холестерин липопротеиндері жоғары және төмен тығыздықта, триглицеридтер, зәр қышқылымочевой кислоты;

эхокардиография (сол жақ қарынша гипертрофия сатысын және жүректін жиырылу қабілетін анықтау);

көз түбін зерттеу.

Қосымша зерттеулер:

кеуде қуысының рентгенографиясы;

бүйрек және бүйрек үсті безінің УДЗ;

брахиоцефальді және бүйрек артериясының УДЗ;

қан сары суындағы С-реактивті белок;

бактерияларға зәр анализі (бактериурия), зәрде белоктің сандық бағасы (протеинурия);

зәрде микроальбуминді анықтау (қант диабеті болған жағдайда).

Терең зерттеулер:

ми қан айналымының, миокардтың, бүйректің функциональді жағдайын бағалау;

қанда альдостеронның, кортикостероидтардың концентрациясын, рениннің активтілігін анықтау;

тәуліктік зәрде катехоламиндердің және олардың метаболиттерін анықтау; іш қуыс аортографиясы; бүйрек үсті безі және бас ми компьютерлі томографиясы немесе магнитті-резонансті томографиясы.

Артериальді гипертонияның сатылары

Артериальді қан қысым деңгейінің жіктелуі (мм с.б.)

Артериальді қан қысымның категориясы (АҚҚ)	Систолалық АҚҚ	Диастолалық АҚҚ
Оптимальді АҚҚ	< 120	< 80
Қалыпты АҚҚ	120-129	80-84
Жоғары қалыпты АҚҚ	130-139	85-89
I сатыдағы артериальді гипертония (жұмсақ)	140-159	90-99
II сатыдағы АГ (орташа)	160-179	100-109
III сатыдағы АГ
Жекеленген систолалық АГ		<90

Артериальді гипертонияның емі

Артериальді гипертониясы бар науқастардың негізгі емінің мақсаты жүрек-қан тамыр асқынуларының даму қауіп қатерін және өлуін төмендету. Бұл ұзақ өмірлік терапиясымен іске асады, және мынаған бағытталған:

артериальді қысымды қалыпты деңгейге түсіру (140/90 мм с.б. төмен). Артериальді гипертония қант диабетімен қосарланса немесе бүйрек зақымдалса артериальді қысымды < 130/80 мм с.б. төмендету керек (бірақ 110/70 мм с. б. төмен емес);

нысана-ағзаларды “қорғау” (бас ми, жүрек, бүйрек), олардың әрі қарай зақымдалуын алдын алу;

қауіп қатердің қолайсыз факторларына активті әсер ету (семіздік, гиперлипидемия, көмір су алмасуының бұзылыстары, тұзды көп мөлшерде пайдалану, гиподинамия), артериальді гипертонияның үдеуіне және олардың асқынуларының дамуына ықпал етеді.

Артериальді гипертониясы бар науқастардың барлығына ем жүргізу қажет, егер олардың артериальді қан қысымының деңгейі 139/89 мм с.б. жоғары болса.

Артериальді гипертонияның медикаментозды емес емі

Артериальді гипертонияның медикаментозды емес емі, қауіп қатер факторлардың әсерін азайтуға немесе мүлдем аластатуғы бағытталған, олар аурудың үдеуіне және олардың асқынуларының дамуына ықпал етеді. Артериальді қан қысымының деңгейіне, қауіп қатер факторлардың санына және қосымша ауруларға байланысты емес, бұл шаралар міндетті болып келеді.

Медикаментозді емес әдістерге кіреді:

шылым шегуден бас тарту;

дене салмағын қалпына келтіру (дене салмағының индексі < 25 кг/м²);

алкогольді ішімдіктерді азайту < 30 г алкогольді ішімдік тәулігіне ерлерде және 20 г/тәу әйелдерде;

физикалық күш түсіру салмағын жоғарлату - күнделікті физикалық жаттығулар 30-40 мин. аптасына 4 рет;

ас тұзын 5 г/тәу дейін азайту;

тамақтану режімін өзгерту, яғни өсімдік тағамын жоғарлату, өсімдік майларын азайту, жеміс жідектерде, көкөністерде, дән дақылдарында құрамында калий, кальций бар тағамдарын және сүт тағамдарында магний бар заттарды көп пайдалану;

Жұмсақ артериальді гипертониясы бар жарты науқастарда (АҚҚ 140/90 - 159/99 мм с.б.) медикаментозді емес коррекция көмегімен артериальді қан қысымының оптимальді деңгейіне жетуге болады. Артериальді қан қысымы жоғары адамдарда медикаментозді емес емді гипотензивті препараттарды қабылдаумен бірге өткізеді, бұл препараттардың мөлшерін төмендетуге және осы препараттардан пайда болатын жанама әсерлерін азайтуға бағытталған. Егер науқас медикаментозді емес шараларды өткізуден бас тартса, онда бұл терапияға тұрақтылықтың бірде бір себебі болып табылады.

Артериальді гипертонияның медикаментозді терапиясының принциптері

Артериальді гипертонияның медикаментозді терапиясының негізгі принциптері:

Медикаментозді емді әр түрлі кластағы гипотензивті препараттарының минимальді мөлшерінен бастау керек (қарсы көрсеткіштерін ескере отырып), жақсы терапевтік эффектіге жеткенше ақырындап мөлшерін жоғарлатады.

Дәрілік затты таңдау негізделген болу керек; гипотензивті препарат тәулік бойы стабильді эффектісін қамтамассыз ету керек және науқас дәрілерді жақсы көтеру керек.

Бір рет қабылдаған кезде 24-сағаттық эффектіге жету үшін ұзақ әсер ететін препаратты пайдаланған жөн. Осындай препараттарды қолдану жұмсақ гипотензивті әсер етуді қамтамассыз етеді нысана-ағзаларді интенсивті қорғайды.

Монотерапия аз эффект көрсетсе (бір дәрілік препаратпен терапия) онда препараттарды оптимальді қосарлап қолдану керек максимальді гипотензивті әсерге және минимальді жанама әсерлерге жету үшін.

Дәрілік препараттарды ұзақ уақыт бойы қабылдау керек (өмір бойы) оптимальді артериальді қан қысымының деңгейін ұстап тұру үшін және артериальді гипертония асқынуларын аластату үшін.

Қажет дәрілік заттарды таңдау:

Қазіргі кезде артериальді гипертонияны емдеу үшін жеті клас препараттарды ұсынған:

диуретиктер;

b-адреноблокаторлар;

кальций антагонистері;

ангиотензин-айналушы ферментінің тежеушілері;

ангиотензин рецепторларының тежеушілері;

имидазолин рецепторларының агонистері;

α-адреноблокаторлар.

Артериальді гипертонияны емдеу үшін дәрілік препараттарды таңдау бойынша нұсқаулар

Препараттардың классы Клиникалық жағдайлар қолдану тиімділігі Абсолютті қарама қарсы көрсеткіштер Салыстырмалы қарама қарсы көрсеткіштер Тиазидті диуретиктер (гипотиазид) Созылмалы жүрек жеткіліксіздігі, изолирленген систолалық артериальді гипертония, егде жастағы адамдарда артериальді гипертония Подагра Жүктілік, дислипопротеинемия Ілмектік диуретиктер (Фуросемид, урегит) Созылмалы бүйрек жеткіліксіздігі, созылмалы жүрек жеткіліксіздігі     Альдостерон рецепторларының тежеушілері (верошпирон) Миокард инфарктісін алғаннан кейінгі созылмалы жүрек жеткіліксіздігі Гиперкалиемия, созылмалы бүйрек жеткіліксіздігі   b-адреноблокаторлар (Атенолол, конкор, эгилок және т.б.) Миокард инфарктісін алғаннан кейінгі стенокардия, созылмалы жүрек жеткіліксіздігі (аз мөлшерден бастап), жүктілік, тахиаритмиялар II-III дәрежедегі АВ блокада, БД. Шеткі артерияларының атеросклерозі, глюкозаға толерантылықтың бұзылуы, өкпенің созылмалы обструктивті аурулары, спортсмендер және физикалық активті адамдар Кальций антагонистері дигидропиридинді (Коринфар, амлодипин) Изолирленген систолалық артериальді гипертония, егде жастағы артериальді гипертония, стенокардия, шеткі артерияларының атеросклерозі, ұйқы артериясының атеросклерозі, жүктілік.   Тахиаритмиялар, созылмалы жүрек жеткіліксіздігі Кальций антагонистері дигидропиридинді емес (Верапамил, дилтиазем) Стенокардия, ұйқы артериясының атеросклерозі суправентрикулярлы тахикардия II-III сатыдағы АВ блокада, созылмалы жүрек жеткіліксіздігі   Ангиотензин-айналдырушы ферментінің тежеушілері (Каптоприл, эналаприл, моноприл, престариум және т.б.) Миокард инфарктісін алғаннан кейінгі созылмалы жүрек жеткіліксіздігі нефропатиялар, протеинурия Жүктілік, гиперкалиемия, екі жақты бүйрек артериясының стенозі   Ангиотензин рецепторларының тежеушілері (Лозартан, валсартан, кандесартан) Қант диабеті кезіндегі диабеттік нефропатия, диабеттік протеинурия, сол жақ қарыншаның гипертрофиясы, ангиотензин-айналдырушы ферментімен шақырылған жөтел Жүктілік, гиперкалиемия, екі жақты бүйрек артериясының стенозі   α-адреноблокаторлар (Празозин) Простатаның қатерсіз гиперплазиясы, дислипопротеинемия Ортостатикалық гипотония Созылмалы жүрек жеткіліксіздігі Имидазолин рецепторларының агонистері (Физиотенз) Метаболикалық синдром, қант диабеті   Ауыр жүрек жеткіліксіздігі, II-III сатыдағы АВ блокадасы

Артериальді гипертонияның терапияға тұрақтылығының (рефрактерлігі) себептері

Рефрактерлі немесе емге резистенттілік артериальді гипертония дегеніміз, бұл кезде тағайындалған ем – өмір салтын өзгерту және рациональді комбинирленген терапия адекватты мөлшерде үш препаратты қолдану, диуретиктермен қосып, артериальді қан қысымының жеткілікті төмендеуіне алып келмеуін айтады.

Рефрактерлі АГ негізгі белгілері:

анықталмаған артериальді гипертонияның екіншілік формалары;

емнің нәтижесіз болуы;

артериальді қан қысымын жоғарлататын дәрілік заттарды қолдану;

өмір салтын өзгерту туралы нұсқауларды бұзу: салмақ қосу, алкоголді ішімдікті мөлшерден тыс қабылдау, шылым шегуді жалғастыру;

диуретиктармен адекватті емес терапия, созылмалы бүйрек жеткіліксіздігінің үдеуйі, мөлшерден тыс ас тұзын қабылдау;

Жалғанрезистентілік:

жекеленген офисті артериальді гипертония (ақ халат гипертензиясы");

артериальді қан қысымын өлшеген кезде мөлшері сәйкес келмейтін манжетаны қолдану.

Артериальді гипертония кезінде стационарға госпитализациялайтын жағдайлар

Артериальді гипертониясы бар науқастарды госпитализациялауға көрсеткіштер:

диагноз анық болмаса және артериальді гипертония формаларын анықтау үшін арнайы, инвазивті әдістерді қажет ететін зерттеулер;

медикаментозді терапияны таңдау қиыншылықтары - жиі гипертониялық криздер, рефрактерлі артериальді гипертония.

Жедел госпитализацияға көрсеткіш:

госпитальді этапқа дейін басылмайтын гипертониялық криз;

айқын гипертониялық энцефалопатиямен көрінетін гипертониялық криз (жүрек айну, құсу, есінен тану);

интенсивті терапияны және үнемі дәрігерлік бақылауды қажет ететін гипертониялық аурулардың асқынулары ми инсульті, субарахноидальді қан құйылу, жедел көз көруінің нашарлауы, өкпе ісінуі және т.б.

Артериальді гипертония кезіндегі жедел терапия

Егер артериальді қан қысымының деңгейі келесі симптомдармен өтсе:

айқын төс артындағы қысатын сипаттағы ауру сезімі (мүмкін стабильді емес стенокардия, жедел миокард инфарктісі),

горизонтальді жағдайда күшейе түсетін ентігу (мүмкін, жедел жүрек жеткіліксіздігі),

айқын бас айналуы, жүрек айну, құсу, сөйлеудің бұзылуы немесе аяқ-қолдар қозғалысының бұзылыстары (мүмкін, жедел ми қан айналымының бұзылыстары),

көздің көруінің нашарлауы (мүмкін, торлы тамырдың тромбозі).

Жедел медициналық көмекке бару керек (минут және сағат ішінде) парентеральді енгізетін препараттардың көмегімен артериальді қан қысымын түсіру (вазодилататорлар, диуретиктер, ганглиоблокаторлар, нейролептиктер).

Ескерту. Алғашқы екі сағатта артериальді қан қысымы 25% төмендеу керек және 160/100 мм с.б. келесі 2 - 6 сағатта. Артериальді қысымды тез түсіруге болмайды, ойткені бас ми, бүйрек және миокардтің ишемиясы болуы мүмкін. Артериальді қысымның деңгейі > 180/120 мм с.б. болса онда әр 15 - 30 мин сайын өлшеп тұру қажет.

Артериальді қысым кенеттен жоғарлап кеткен кездегі әрекет:

Артериальді қысым кенеттен жоғарлап кетсе, бірақ, басқа органдар жағынан симптомдар болмаса, пероральді немесе сублингвальді (тіл астына) басуға болады, яғни салыстырмалы тез әсер ететін препараттарды қабылдаса. Оларға жатады

Анаприлин (β-адреноблокаторлар, әдетте, артериальді қысым тахикардиямен болмаса),

Нифедипин (оның аналогтары - Коринфар, Кордафлекс, Кордипин) (антагонист кальций тобы),

Каптоприл (ангиотензин-айналдырушы ферментінің тежеушілер тобы),

Клонидин (оның аналогтары - Клофеллин) және басқалары.

Жас өспірімдерде және жасы жас адамдардағы артериальді гипертензия

Артериальді гипертензия (АГ) жүрек - қантамыр патологиясының ең кең тараған түрі. Балаларда АГ тарауы 2 - 18-25% құрайды. Үлкен адамдарда АҚҚ жоғарлауы 20-40% жағдайларда тіркеледі.Әр түрлі жастағы топтағы науұастарда, әсіресе жасөспірім, сондай-ақ жас кезінде (16 бастап 21 ж дейін) АҚҚ пайда болуына әсер ететін вегетативті функциясы өте мықты болып келеді. Сондай-ақ мынандай да факторлар маңызды жынысы, бойы және науқастың салмағы. Осы факторлар АҚҚ айқын әсер етуі мүмкін. АГ жасөспірім және жас кезінде анықтау маңызды болып келеді, өйткені АГ басталуы сол жерде жатыр. Осы кезеңде АГ асқынулары дамуы мүмкін. Сондақтан дәрігер АГ ерте диагностикалау қажет.

АГ бар жасөспірім және жас адамдарда қандай әдістерді қолдану қажет?

Ең алдымен осы популяцияда қауіп қатер тобын құру керек. Яғни диспансерлік қарап тексеру бағдарламасы болу керек, жанұясында АГ шалдыққан адамдар бар ма, жоқ па. АГ популяциясында 50% жанұялық жағдайлар болып табылады. Әдебиеттер мәлеметі бойынша АГ жоғарлауы 3 есе жанұясында АГ бар балаларда жиі кездеседі.

Келесі қауіп қатер тобы ол мөлшерден тыс дене салмағы бар жасөспірімдер. Дене салмағы үлкен балаларда АҚҚ жоғары болып келеді, дене салмағы қалыпты сол жастағы балаларға қарағанда. Мынандай жұмыстарға сүйене отырып лептин – семіздік гені, ол семіздігі бар науқастарда жоғарлайды симпатикалық вегетативті нерв жүйесін күшейтеді.

Дене салмағынығ индексі, қан сары суындағы лептин деңгейімен және гнауқастарды категорияға бөлу арасында айқын байланыс бар (қалыпты АҚҚ, жоғары АҚҚ және АГ). Семіздігі бар балалардың АҚҚ деңгейіне сыртқы факторлар әсер етеді. Осы категориядағы науқастарға арнайы бағдарлама жүргізілу керек.

Келесі қауіп қатер тобы вегетативті нерв регуляциясы бұзылған науқастар. Көп жылдар бойы вегетативті нерв регуляциясының спецификасын оқи келе жас өспірімдерде пубертатты кезең патологиялық түрде өтеді – ір түрлі типтегі вегетативті дисфункция синдромы ретінде.

АҚҚ жоғарлауында ең маңыздылары гиперваготония және гиперсимпатикотониялық реактивтілік, сондай-ақ гиперсимпатикотониялық варианттар. Осындай жасөспірімдерде жүректе айқын электрофизиологиялық өзгерістер болады.

Жас өспірімдерде және балаларда АГ генетикалық зерттеулер арқылы анықтау да маңызды. АҚҚ деңгейіне көптеген факторлар әсер етеді. Яғни ААФ, азот қышқылының эндотелий синтетазасының гені, ангиотензиноген гені.

Сонымен, диагностиканың бірінші этапі қауіп қатер тобын бөлу (жанұялық анамнез, дене салмағының индексі, генетикалық факторлар, вегетативті нерв жүйесінің жағдайы).

Екінші этап – адекватті зерттеу әдістерін қолдану және осы категориядағы науқастарда оларды бағалау.

Ең оңай әдіс ол дәрігердің АҚҚ өлшеуі. 1987 ж. ұсынған жас балаларда және жас өспірімдерде жасына байланысты АГ жіктелуі. Бұл жіктелуде 16-18 жастағы балаларда гипертензия айқын болып саналады егер систолалық АҚҚ 142 мм с.б., тең немесе жоғары болса, ал диастолалық 92 мм с.б. үлкен немесе тең болса. Егер науқаста осы мәлеметтер бойынша АГ анықталмаса, науқаста ауру жоқ деп айтуға болмайды. Бұл біріншіден гиперваготониясы бар науқастарға жатады. АҚҚ бір рет қана жоғарласа, бұл психоэмоциональді немесе вегетативті реакциялардың маңыздылығы туралы айтады.

АҚҚ деңгейін және АГ анықтайтын бір әдіс ол АҚҚ тәуліктік мониторлеу. АҚҚ тәуліктік мониторлеуінің негізгі принциптері АҚҚ жоғарлау жиілігін, қан қысымының күштемесін, АҚҚ вариабельдігін және мәлеметтерді графикалық талдау болып табылады. Бұл принциптердің әр қайсысы әр түрлі жастағы топтарда қолданады.

Тәуліктік монитерлеудің негізгі ерекшелігі барлық параметрлерді АҚҚ жасына, жынысына, салмағына және бойына байланысты салыстыру. 16-18 жастағыларға АҚҚ жоғары болып саналады егер 90-94% сәйкес келсе(САҚҚ 136-141 мм с.б., ДАҚҚ 84-91 мм с.б.), айқын АГ егер АҚҚ, 95-99% сәйкес келсе (САҚҚ 142-149 мм с.б., ДАҚҚ 92-97 мм с.б.), ауыр гипертензия АҚҚ 99% жоғары болса (САҚҚ 150 мм с.б., тең немесе кем болса,ДАҚҚ 98 мм с.б., тең болса).

Қазіргі кезде АГ жас балаларда және жас өспірімдерде емдеу талдау үстінде. Көп көңіл медикаментозды емес емге бөлінеді.

Медикаментозді емнің негізгі әдістері ол дене салмағын түсіру, жаттығулар және режимді тамақтану сапасын өзгерту. АГ бар балаларға динамикалық күштемелер берген дұрыс жүзу, жүгіру, спорттың ойындық түрлері.

АГ медикаментозді емес емдеу жеткілікті болмайды. Осындай жағдайларда және АҚҚ айқын жоғары болса немесе нысана-ағзалары зақымдалса медикаментозді терапия қажет.Үш сатылы схема қолданады. Бірінші сатысында минимальді дозада тиазидті диуретикті немесе бета-адреноблокаторларды қолдану. Екінші сатысы комбинирленген терапия жүргізу зәрлік заттармен және адреноблокаторлармен. Үшінші сатысы емге вазодилататорларды қосу. Медикаментозді терапияның негізгі шарты ол қолданатын препараттардың дозасы және жанама әсерлерінің аз болуы.
АГ терапиясында жиі тиазидті диуретиктерді қолданады, яғни гипотиазид, емді аз дозадан бастайды. Гипотазид басқа диуретиктерге қарағанда ұзақ әсер етеді және аз дозада айқын диуретикалық эффект көрсетеді. Сонымен қатар калий және магний иондарының экскрециясын. Осы иондар жоғалса тиазидті диуретиктердің жанама әсерлері байқалады – қарыншалық аритмиялар және көмірсу зат алмасуының бұзылыстарығ яғни гипергликемиямен көрінеді. Тиазидті диуретиктармен емдеген кезде қанда триглицеридтермен және холестерин деңгейі жоғарлайды. АГ ұзақ уақыт бойы тиазидті диуретиктармен емдеген кезде калий, глюкоза және қандағы липидтер деңгейін және ЭКГ бақылап отыру керек, сондай-ақ аритмиялық синдромның күшеюі және симптоматиканың нашарлауы болады.

Тек қана тиазидтерді ғана емес, тиазидке тәрізді диуретиктерді қолдануға болады, мысалы арифона-ретард (баяу шығарылатын индапамид), АҚҚ тәулік бойы бақылап отырады, систолалық және диастолалық АҚҚ салыстырмалы түрде төмендетеді, АҚҚ түнгі тәуліктік фазасына оң әсер етеді, түнгі сағатта АҚҚ төмендетеді, липидтер, калий және глюкоза деңгейіне минимальді әсер етеді.

АГ бета-блокаторлармен (жиі қолданатын пропранолол, метопролол және атенолол) емдеу тек науқастың вегетативті статусын және вегетативті реактивтілігін бағалаудан кейін болады. Бета-блокаторларды қолданған кезде жанама әсерлер болуы мүмкін - брадикардия, бұлшықет әлсіздігі, потенцияның төмендеуі, кейде бронхообструкция. Осындай жанама әсерлер препараттарды қолдагуға шектеу салады. Вазодилататорларды тиазидті және тиазид тәрізді диуретиктер немесе бета-адреноблокаторлар айқын жанама әсерлер шақырған жағдайда қолданады. Бұл кезде кальций каналдарының блокаторларын (верапамил) және ангиотензинайналдырушы фермент (каптоприл) тежеушілерін тағайындайды, оларды тағайындаған кезде айқын метаболикалық бұзылыстар байқалмайды, ал гипотензивті эффект айқын болады. Гипотензивті препараттарды тағайындаған кезде препараттардың гипотензивті әсерінің ұзақтығының маңызы зор, АГ медикаментозді терапиясы науқастың өмір сапасына әсер етеді. Жас балаларға баяу әсер ететін препараттарды тағайындаған жөн.

Егде жастағы артериальді гипертензия

Көптеген дамыған елдерде халықтың өмір ұзақтығының жоғарлауы егде жастағы науқастарда үнемі өсіп отырады. Статистикалық болжамға сәйкес 2035 ж. әр бір 4-ші адам 65 ж және жоғары жаста болады.

Гипертензия (1999) бойынша БДЖДҰ сәйкес АГ диагнозі қойылады, егер систолалық артериальді қысым (САҚ) 140 мм с.б. тең және жоғары болса, ал диастолалық (ДАҚ) - 90 мм с.б. жоғары болса. Жас ұлғайған сайын АҚҚ жоғарлайды, егер систолалық 70- немесе 80 жасқа дейін ұлғайса, диастолоалық 50 немесе 60 жасқа дейін. Осыған байланысты егде жастағы адамдарда жекешеленген систолалық артериальді гипертензиясының ерекше формасын бөледі. Егде жастағы адамдарда АҚҚ жоғарлауы нысана-ағзалардың зақымдалуын шақырады – жүрек, бас ми, коронарлы тамырлар, бүйрек және көз органдары. АГ бар науқастарда асқынулар болады кардиомегалия, бас ми қан айналымының бұзылыстары, бүйрек жеткіліксіздігі ретінде. АГ кардиоваскулярлы өлімді 65 бастап 74 ж дейінгі ер адамдарда 4 есе және әйелдерде 2 есе жоғарлатады. Жас ұлғайған сайын МИ өлу 60-69 жастағы топта 38 %, 70-79 жаста 43 %, 80-89 жаста 58 % өсіреді. Жасы ұлғайған адамдарда жүрек жеткіліксіздігінің жиілігі 10 % құрайды, оның үштен бір бөлігін АГ бар науқастар құрайды.

Артериальді гипертензия – бас ми инсульттерінің негізгі факторы болып табылады. 70 ж адамдарда цереброваскулярлы аурулардың даму қаупі үш есе жоғары болады, егер САҚ 160 мм с.б., САҚ - 140 мм с.б. қарағанда. АҚҚ адекватты түрде коррекцияласа АГ ағымы өзгереді, яғни асқынулар азаяды. АГ бар 65-74ж науқастарда антигипертензивті терапия инсульттердін жиілігін - 25 % төмендетті, ЖИА асқынуларын - 19 %, жүрек қан тамыр жүйе ауруларының - 17 %.

Егде жастағы науқастарға кальций антагонистерін тағайындаған жөн. Са++ иондары клеткаішілік универсальді мембранді транспорт болып табылады, тегіс салалы бұлшықетті және тамыр тонусын жиырылтады. Кальций антагонистері кардиомиоциттерге келетін Са++ иондарының клеткаішілік трансмембранді келуін тежейді, бұл онын вазодилятаторлы қасиетін анықтайды. Сонымен қатар ишемияға және склерозға қарсы эффекттілері бар. Кальций антагонистері организмде метаболикалық бұзылыстарды шақырмайды, глюкоза, зәр қышқылының, калийдің деңгейіне әсер етпейді. Кальций антагонистері гетерогенді препараттар тобына кіреді. Кальций антагонистерінің үшінші тобына – амлодипин жатады. Химиялық структурасының өзгерістеріне байланысты ол жаңа қасиеттерге ие болды – жоғары биожеткіліктік, тәулік бойы қан плазмасында максимальді және минимальді концентрациясының арасындағы азғана өзгерістер, ұзақ әсер етуі (24-36 сағ).

Амлодипин ұзақ әсер ететін гипотензивті эффектісі бар постуральді гипотензияны, тәулік бойы шеткі, сондай-ақ коронарлы тамырлардың дилятациясын шақырмайтын препарат. Бұл препаратты қабылдаған кезде шұмақты фильтрация жоғарлайды және натрийурез күшейеді. Амлодипиннің антиоксидантті активтілігі дәлелденген және экспериментальді атеросклероздың дамуын алдын алады. Сондай-ақ амлодипиннің антиангинальді және антиишемиялық эффектілерін айтып кеткен жөн, өткені АГ бар егде жастағы науқастарды емдеген кезде қосымша жүректін ишемиялық аурулары, стабильді және стабильді емес стенокардия ауруларында таңдаулы болып келеді. Бұл препараттың маңыздылығы басқа да антигипертензивті препараттармен комбинирлеп беруге болады. Сонымен, АГ бар егде жастағы науқастарды емдеген кезде жасына байланысты өзгерістердің барлығын, қосымша ауруларын ескеру қажет. Препаратты тағайындаған кезде оның қарама қарсы көрсеткіштерін ескере отыру керек, өткені олар науқастың өмір сапасын жақсартады және кардиальді және церебральді катастрофалар қаупін айтарлықтай төмендетеді.

АГ бар науқастарды диспансеризациялау

АҚҚ табылған кезден бастап, АГ диагнозы қойылғаннан кейін науқас тұрақты бақылауда болу керек.