Тапсырмалар

1. Алтын Орда дєуірі єдебиеті туралы т‰сінік.

2. Хорезми жєне оныњ µмір с‰рген заманы.

3. «М±хаббат-наме» дастаныныњ зерттелуі.

4. «М±хаббат-наме»дастаныныњ кµркемдік ерекшелігі жайында айтыњыздар.

5. «М±хаббат-наме» жєне ќазаќ поэзиясы.

Негізгі єдебиеттер:

1. Келімбетов Н. Ежелгі дєуір єдебиеті. –Алматы: Ана тілі, 1991. -264 б.

2. Жолдасбеков М. Асыл арналар. –Алматы: Жазушы, 1968. -328 б.

3. Ќыраубаева А. Ѓасырлар м±расы. –Алматы: Мектеп, 1988. -163 б.

4. Ќоњыратбаев Є., Ќоњыратбаев Т. Кµне мєдениет жазбалары. –Алматы: Ќазаќ университеті, 1991. -400 б.

5. «Оѓыз-наме», «М±хаббат-наме». Аударѓан Дербісалин Є., Жарм±хамедов М., К‰місбаев ¤. –Алматы: Ѓылым, 1986. -208 б.

Ќосымша єдебиеттер:

1. Убайдуллаева Г.Ж. «М±хаббат-наме ескерткішініњ текстологиясы» (Жєдігерліктіњ ќазаќ тіліне ќатысы). Автореферат. -Алматы, 2001, -26 б.

2. Марѓ±лан Єлкей. Ежелгі жыр, ањыздар //Ѓылыми зерттеу маќалалар. Ќ±растырѓан Бердібаев Р. –Алматы: Жазушы, 1985. -368 б.

3. Егеубаев А. Ежелгі дєуірдегі ќазаќ єдебиетініњ кµркемдік ж‰йесі. -Алматы: Айкос, 1999. -204 б.

4. Наджип Э.Н. Исследование по истории тюркских языков ХІ-ХV в.в. –Москва: Наука, 1989. -283 с.

5. К‰місбаев ¤. Терењ тамырлар. –Алматы: Ѓылым, 1994. -315 б.

14 - апта.

Дәрістің тақырыбы: ҚҰТЫБ, ДҮРБЕК, С.САРАИ ӨМІРІ МЕН ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫ.

Ќ±тып - Єзірбайжанныњ ±лы аќыны Низамидіњ "Х±срау уа Шырын" дастанын т‰ркі тілінде сµйлеткен аќын. Дастанды аударма - нєзиралык, жолмен жазѓан. Низамиден т‰ркі тіліне жолма-жол, сµзбе-сµз аударылмаѓан. Низами дастаныныњ ќ±рылысы мен сюжетін толыќ саќтай отырып, еркін шыѓармашылыќ жолымен, µз елініњ µмір жаѓдайына сєйкестендіріп, т‰ркі оќушысыныњ т‰сшігі мен даѓды-дєст‰ріне лайыќтап жасалѓан аударма.

Дастаннын Ќ±тып н±сќасы Тыныбек шаћзаданыњ т±сында 1341-1342 жылдары жазылѓан. Ол Париждіњ ±лттыќ кітапханасында саќтаулы.

Дастаннын, кµне т‰ркі тілінен жасалѓан транцкрипциясын поляк ѓалымы А.Зайончковский 1961 жылы латын єрпімен жариялаѓан еді. Ќазаќ тілінде де арнайы зерттеу ењбек жазылѓан.

Дастаннын окиѓасы Шырын мен Х±сраудыњ махаббаты туралы, екі жастын с‰йіспеншілігін, ѓашыќтыќты, жаќсылыќты, ізгілік пен адамгершілікті ‰лгі етеді. Шыѓыс халыќтарына кењ тараѓан єдеби сюжетке ќ‰рылѓан. Б±л таќырыпты алѓаш жырлаѓан Фирдоуси болса, одан кейін Низами, Т‰рік аќыны Шейхи, Науаилерде ќалам тартќан. Дастанѓа арќау болѓан кейіпкерлер 590-628 жылдары Иранды билеген патша Хосров Парвиз бен оныњ с±лу єйелі Шырын.

Ќысќаша мазм±ны:

Ираннын ханы Ануширван ќайтыс болып, орнына Х±рм±з отырады. Х±рм±здыњ баласы болмай, Алладан с±рап ж‰ріп бір ±лды болады. Атын Х±срау ќояды. Патша балаѓа керекті білік, тєрбие-бєрін береді. Х±сраудыњ жаќын кісілерініњ ішінде Шапур деген суретші болады. Ол кµпті кµрген кісі екен, бір єњгіменіњ арасында Каспий тењізініњ мањында Миьин Бану деген єйел патша бар екенін оныњ ќолында аѓасынан ќалѓан с±лу ќыз Шырыннын барын єњгімелейді. Ќыздыњ Шабдиз (Т‰н ќаранѓысы) деген ж‰йрік т±лпары бар-ды. Осы єњгімені естіген Х±сраудын таѓаты ќалмай, кызды кµргісі келеді.

Шырын б±л кезде саяхаттап ж‰ргені белгілі болатын. Шапур Шырынныњ ж‰ретін жолына ‰йінен дайындап алып шыќќан Х±сраудын суретін іліп отырады. Шырынныњ єбден таѓаты таусылѓан кезде Х±сраудыњ оѓан ынтыќ екенін айтады. Суретіне ќарап Х±срауѓа ѓашыќ болѓан Шырын т±лпарына мініп µз мекенінен Иранѓа тартып отырады.

Осы кезде Х±срауѓа ќастасќан адамдар оныњ єкесі мен екуініњ арасына от салады. Х±рм±з патшаѓа: "Балањ сеніњ орныњды тартып алмаќшы!"- деген хабар айтады. Б±л µсек єњгіменіњ шиеленісуінен ќорыќќан Х±срау Єзірбайжанѓа кетеді. Жолда келе жатып, µзенге шомылып жатќан ќызды кµреді. Б±л жол соќты болып шаршаѓан Шырын болатын. Екеуі бірін-бірі тани алмай ќалады.

Х±срау Єзірбайжанѓа келсе, Шырын жоќ, ел сасулы. Ал Шырын келсе, Х±срау жоќ болып шыѓады. Екеуі бірін-бірі ќайта іздейді. Осы арада Х±рмыз патша ќайтыс болып кетіп, Х±срау єке таѓына отырады. Біраќ айналасындаѓы ірі байлар оны Ираннан ќуып шыѓады. Х±срау Єзірбайжанѓа ќайта барып, осы жолы Шырынмен ж‰здеседі. Ойын-сауыќпен кµп к‰ндерін µткізеді. Шырын Мећин Банудыњ саќтандыруымен, Х±срауѓа еліндегі мєселелерін шешіп, µз таѓына отырѓанда ѓана єйелі болатынын айтып, намысына тиеді.

Б±л шартты іске асыру ‰шін Х±срау Византия патшасынан кµмек с±рауѓа мєжб‰р болады. Сол арќылы жауын жењеді, біраќ Византия патшасыныњ ќызы Мєриямды еріксіз алуы керек болады. Осы кезде Мићин Бану ќайтыс болып, орнына Шырын пагша болады. Сенімді уєзірін орнына ќалдырып, µзі Иранѓа келеді. Оны естіген Х±срау Шырынды патша сарайына алып келмекші болады. Оѓан ызаланѓан Мєриям, олай болѓан к‰нде буынып µлетіндігін айтады. Х±сраудыњ мєселені жењіл-желпі шеше салѓысы келгеніне Шырын реніш білдіреді.

Шырын т±рып жатќан ќорѓан елсіз-к‰нсіз жерде болатын. Ќорѓанѓа ќ±быр тарту керек болды. Шапурды шаќырып алып аќылдасады. Шапур Фархад атты бір шебер жігітті тауып, Шырын онымен перде ішінде отырып сµйлеседі. Сонда да Фархад Шырынѓа ѓашыќ болып ќалады. Оны естіген Х±срау ќызѓаныштан Фархадты сарайѓа алдырып: "Не Шырынды ±мыт, не тауды жарып жол салып бер!" - дейді.

Шырын Фархадтыњ тау ќашап жатќан бейнетін кµріп, аяйды.

Жылтыр тастан аттыњ т±яѓы тайып, ќ±лап кеткелі т±рѓанда, Фархад Шырынды ат-матымен кµтеріп, т±ратын мекеніне апарады. Фархад жолды бітіруге жаќын ќалѓанын біліп, Х±срау одан ќ±тылудыњ жолын іздейді. Єйтпесе, келісім бойынша, тауды б±зып, жол салѓан жігітке Шырынды беру керек еді. Тапќан амалы сол болды: Ќастандыќпен бір адамды жіберіп, Шырынды µліп ќалѓан ќылып, µсек айтќызады. Б±л хабарды кµтере алмаѓан Фархад та µліп кетеді.

Осы кезде Х±сраудыњ єйелі Мєриям ќайтыс болады. Ызаланѓан Шырын: "Таѓы да ‰йленіп аларсыњ", - дегендей хат жазады. Х±срау б±ѓан намыстанып, Исфаханныњ Шекер деген с±луын алады. Біраќ ешќайсысы да Шырындай ынтыќ ете алмаѓан соњ, ќайѓы шегеді. Ањ аулап ж‰ріп Шырынныњ ќаќпасыныњ алдына келеді. Шырын кіргізбейді, десе де жігіттіњ кµњілсіз т‰рі кµз алдынан кетпей ќояды. Артынан екі аќынын ертіп µзі іздеп шыѓып, Х±сраудыњ тоќтаѓан жерін табады. Екі аќын бірі Х±срау бірі Шырын болып айтысып, реніштіњ себептерін ашады. Х±срау мен Шырын бірін-бірі с‰йетіндігіне кµздері жетеді. Кµп ±замай, той жасайды, біраќ Х±срау таѓы да ќателік жасап, Шырынды ренжітеді: Той ‰стінде мас болып ќалады. Оѓан намыстанѓан Шырын ќасына бір кєрі кемпірді ќалдырып, ќатты ±ялтады.

Х±сраудыњ Мєриямнан туѓан Шеруя атты баласы бар еді. Сол бала Шырынѓа ѓашыќ болып, єкесімен жауласады. Єхесін т‰рмеге салады. Т‰рмеге Шырын да бірге барады. М±нымен іс бітпейтінін сезген Шеруя Х±срауды ±йыќтап жатќан жерінен пышаќтап µлтіреді. Шырын одан Х±срауды д±рыстап жерлеуді талап етеді. Соныњ бєрі жасалѓан соњ, Х±сраудыњ ќабіріне кіріп, ж‰регіне пышаќ, салып µледі. Сµйтіп Шырын адал махаббаты ‰шін ќ±рбан болады.

Ќорыта келе, "Х±срау-Шырын" дастаны - шыѓыс єдебиетінде µлмес таќырыптардыњ бірі болѓан, Шырындай аќ, адал махаббаттын иесін жањѓырта дєріптеп отыруѓа ќ±рылѓан ѓашыќтыќ, ќиссаларыныњ бірі. Б±л дастанда Низами аќын µзінін с‰йікті ж±байы - ќыпшаќ ќызы Аппаќтыњ ќыздыњ бейнесін ќалдырды деген де жорамалдар бар.

Тапсырмалар

1. Алтын Орда дєуірі туралы т‰сінік.

2. Алтын Орда дєуіріндегі єдеби тіл ќандай болѓан.

3. Т‰ркі классикалыќ єдебиеті дегенді ќалай т‰сінесіздер?

4. Саридыњ “Г‰лстан” дастаныныњ кµркемдік сипаты ќандай?

Негізгі єдебиеттер:

1. Келімбетов Н. Ежелгі дєуір єдебиеті. –Алматы: Ана тілі, 1991. -264 б.

2. Жолдасбеков М. Асыл арналар. –Алматы: Жазушы, 1968. -328 б.

3. Ќыраубаева А. Ѓасырлар м±расы. –Алматы: Мектеп, 1988. -163 б.

4. Ќоњыратбаев Є., Ќоњыратбаев Т. Кµне мєдениет жазбалары. –Алматы: Ќазаќ университеті, 1991. -400 б.

5. Кенжебаев Б. Ќазаќ єдебиеті тарихыныњ мєселелері. –Алматы: Ѓылым, 1973, -163 б.

Ќосымша єдебиеттер:

1. Миннегулов X Ю. Переводы и оригинальные произведения Сайфа Сараи. Автореф канд дис Казань, 1972;

2. Давронов Н.А. Сайфи Сараи Жизнь и творчество Автореф.канд дисс Ташкент, 1968.

3. Миннегулов X Ю. Сєйф Сараиныњ тормышы ћєм юкаты. Ќазан, 1972.

15 - апта.

Дәрістің тақырыбы: ТАРИХИ ТАҚЫРЫПҚА ЖАЗЫЛҒАН КӨРКЕМ ШЕЖІРЕЛЕР. ӘБІЛҒАЗЫНЫҢ "ТҮРКІ ШЕЖІРЕСІ», Қ.ЖАЛАЙЫРДЫҢ "ШЕЖІРЕЛЕР ЖИНАҒЫ" ЕҢБЕКТЕРІНДЕГІ ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТІНЕ ҚАТЫСТЫ МӘСЕЛЕЛЕР.

БАБЫРДЫҢ "БАБЫР-НАМЕ" ШЫҒАРМАСЫ.

Қазақ әдебиеті тарихының ежелгі дәуірін танып-білуде тарихи тақырыпқа жазылған көркем шежірелер ерекше зор роль атқарады.

Сан ғасырлар бойы атадан балаға ауызша да, жазбаша да мұра ретінде беріліп келе жатқан шежірелерді қазақ ойшылдары, ақындары мен жыраулары жақсы білген.

Ресми шежіре – тарих ғылымының бір тармағы іспеттес деуге болады. Дегенмен қазақ елі шежірені тарихи тақырыпқа жазылған көркем туынды деп таныған. Тіпті алғашта ресми тарих ретінде жазылған шежіренің өзін айтушы жыршы-жыраулар оған көркем теңеулер қосып, бірте-бірте шежіре текстін тарихи жырға айналдырып жіберетін болған. Соның өзінде, шежіренің сюжетін, тарихи фактыларын көбінесе дерлік өзгертпей сол күйінде сақтап қалып отырған.

Шежіре жазшылар өз дәуіріндегі саяси күрестің қызу ортасында жүрген. Олар белгілі бір мағынада өз заманының тарихшы-ғалымы, саяси қайраткері секілді болған. Шежірешілер сан алуан тарихи құжаттарды, өздерінен бұрынырақ жазылған жылнама-шежірелерді жинақтап, оған өз дәуірінің аса маңызды оқиғаларын қосып жазып отырған. Қазақ халқының көне тарихына, әдебиеті мен мәдениетіне тікелей қатысты түрлі жазба ескерткіштерінің ішінен Әбілғазының Баһадурханның "Түркі шежіресі"атты кітабы елеулі орын алды. Бұл шежіре тоғыз тараудан тұрады. Қ.Жалайырдың "Шежірелер жинағы", Х.Дулатидың "Рашидтің тарихы", Бабырдың "Бабыр-наме" шығармаларында ХІҮ-ХҮІ ғасырлардағы тарихи оқиғалардың көркем тілмен баяндалуы, идеялық мазмұны, әдеби мәні, тілі.

Орта ѓасырларда Орта Азия мен Ќазаќстаннан шыќќан ‰лкен ойшыл, кемењгер ѓалымдардыњ бірі – Захир ад-дин М±хаммед Бабыр.

Захир ад-дин М±хаммед Бабыр – 1483 жылы аќпанныњ 14-і к‰ні Ферѓананыњ билеушісі, Ємір Темірдіњ шµбересі – Омар Шейхтыњ шањыраѓында д‰ниеге келді. 1494 жылы єкесі кенеттен ќаза тауып, 11 жастаѓы Бабыр Ферѓананыњ ємірі аталды. Буыны ќатпаѓан жас бала Темірден ќалѓан иеліктерді бµлісе алмай, билік ‰шін кескілескен ±рыс ж‰ргізді. Бір жаѓынан Жетісудаѓы Моѓолстан хандары, бір жаѓынан Ќазаќстанныњ Солт‰стік, Орталыќ аймаќтарында билік ж‰ргізіп отырѓан кµшпелі µзбектердіњ ханы М±хаммед Шайбанидіњ жорыѓына тµтеп бере алмай, 1504 жылы Єндіжаннан айрылып, Ферѓанадан ќуылып, Кабул мен Бадахшанѓа ауысады. ‡ндістанѓа єлденеше ќайтара шабуыл жасап, аќыры Делидіњ терістігінде Панипат т‰бегіндегі айќаста Ибраћим Лоди с±лтанды жењіп, ‡ндістанда ¦лы Моѓол мемлекетініњ негізін ќалады. Агра ќаласын салдырып, тµњірегіне талантты жазушыларды, ѓалымдарды, µнер адамдарын топтастырды.

Жарѓаќ ќ±лаѓы жастыќќа тимей жортќан, ал жорыќтан тыныстай ќалса, ќалам ±стаѓан асќан талант иесі 1530 жылы желтоќсанныњ 26-ы к‰ні Агра ќаласында д‰ниеден ќайтты. С‰йегі Кабул ќаласына жерленген.

Ауѓанстандыќ профессор Замир Сафи «Бабырнаманыњ» 460 жылдыѓына арналѓан халыќаралыќ симпозиумда: «Сіздер Бабырды елінен ќудыњыздар. Біз оны патша етіп таќќа отырѓыздыќ, ‰йлендірдік. С‰йегі біздіњ жерде, Кабулда жатыр», - деген еді..

«Бабырнама – тарихи-єдеби, естелік шыѓарма. Орталыќ Азия халыќтарыныњ тарихи ескерткіш м±расы. Авторы – ‡ндістанда ¦лы моѓол мемлекетініњ (1526-1858) негізін ќалаѓан Темір єулетініњ ±рпаѓы Захир ад-дин М±хаммед Бабыр».

Шежіреніњ єлем ж±ртшылыѓыныњ назарын µзіне аударуы да ќызыќты. Бабырдыњ немересі Акбар шахтыњ (1556-1609) т±сында «Бабырнама» т±њѓыш рет шаѓатай тілінен парсы тіліне аударылѓан. Оныњ алѓашќы ќолжазба н±сќасын Тимур Пулат деген кісі 1714 жылы Б±хара ќаласынан тауып, оны кейінірек белгілі ѓалым Георг Джекат Кер Санкт-Петербург ќаласында зерттеу ісіне кіріскен.

Осы ќолжазбаны негіз етіп алѓан Н.Ильминский «Бабырнаманы» 1857 жылы Ќазан ќаласында бастырып шыѓарѓан.

«Бабырнаманыњ» тарихи, єдеби, тілдік т±рѓыдан тењдесі жоќ ѓылыми ењбек екенін ертерек ањѓарѓан Батыс Еуропа жєне орыс ѓалымдары оны зерттеуді, µзге тілдерге аударуды ХІХ ѓасырда-аќ бастап кетті, Мєселен, аѓылшын ѓалымдары У.Эрскин мен Ж.Лейден Бабыр-наманы» т‰пн±сќадан аѓылшын тіліне аударып, оны 1826 жылы Лондонда бастырып шыѓарды. Осы т±ста Германия ѓалымдары да кµне шежіреге ерекше назар аудара бастады. Алдымен неміс ѓалымы Я.Клапрат аѓылшын тілінен неміс тіліне ќысќартып аударды. Кейіннен, А.Кейзер аударып, 1828 жылы Лейпциг ќаласында жарыќ кµрді. Ал, белгілі француз ѓалымы паве де Куртейл «Бабырнаманы» француз тіліне толыќ аударып, 1871 жылы Парижде жеке кітап етіп шыѓарды.

Аѓылшынныњ белгілі шыѓыстанушы ѓалымы Аннет Беверидж «Бабыр-наманы» ±заќ жылдар бойы жан-жаќты зерттеп, оны 1905 жылы аѓылшын тіліне ќайта аударма жасап шыќты. А.Беверидж «Бабырнаманыњ» ѓылыми т±рѓыдан аса ќ±нды зерттеу екенін дєлелдей келіп, Бабырдыњ б±л шыѓармасы аѓылшынныњ атаќты тарихшысы Э.Гиббон (1737-1794 ж.) мен ±лы физик И.Ньютон (1643-1727 ж.) мемуарларынан кем т‰спейтін, солармен терезесі тењ т±рѓан ењбек деп баѓалайды.

Ал, ќазаќтыњ єйгілі тарихшысы М±хаммед Хайдар Дулатидіњ «Тарих-и Рашидиін» парсы тілінен аѓылшын тіліне аударып, 1895 жылы Лондонда бастырып шыѓарѓан аѓылшынныњ шыѓыстанушы ѓалымы Э.Денисон Рос (1871-1940 ж.) «Бабырнаманы» аса жоѓары баѓалап, єрі оныњ кµне т‰ркі тілінде жазылѓан шыѓарма дей келіп: «Бабырдыњ б±л мемуарын – адамзат тарихында осы к‰нге дейін жазылѓан ењ ќызыќты, ењ романтикалыќ єдеби шыѓармалармен ќатар ќойып ќарауѓа болады. Б±л µзі бабырдыњ ана тілі болып табылатын т‰ркі тілінде жазылѓан» - деп жазады.

«Бабырнаманы» зерттеу, µз тілдеріне аударма жасау, бастырып шыѓару істеріне ‡ндістан ѓалымдары: М.Н.Хайдар, С.А.Шарми, Р.П.Трипатхи; Ауѓаныстан ѓалымдары: А.Х.Хабиби, А.А.Кохзад; Т‰ркия ѓалымдары: Р.Р.Арат, И.Н.Баюр; Пєкістан ѓалымдары: Р.А.Надви, А.Мавлийат т.б. Шыѓыс елдерініњ ѓалымдары кµп ењбек сіњірді.

Орыс ѓалымдары ішінен Н.И.Пантусов, С.И.Поляков, В.В.Вяткин т.б. «Бабырнаманыњ» жекелеген тарауларын орыс тіліне аударѓан. Шыѓарманы толыќтай орыс тіліне тєржімалаѓан М.А.Салье болды. Б±л ењбек орыс тілінде ‰ш рет басылып шыќты. Шыѓарма 1959 жылы µзбек тіліне аударылды.

Шыѓыстанушы ѓалымдар «Бабырнаманы» жан-жаќты зерттей отырып, б±л кітаптаѓы баѓа жетпес тарихи материалдарды µз ењбектерінде барынша кењінен пайдаланып келді. Б±л салада, єсіресе тарихшы: В.В.Бартольд, А.Ю.Якубовский, С.А.Азимжанова; єдебиетші-ѓалымдар – Е.Э.Бертельс, Х.С.С‰лейменов, И.В.Стеблева; лингвистер – А.Н.Кононов, А.К.Боровков, Х.Назарова сияќты ѓалымдардыњ ењбектерін атап µткен жµн.

«Бабыр-наманы» оќып-‰йренуге деген ынта-жігер б‰кіл д‰ние ж‰зінде жылдан-жылѓа артып келеді. Б¦¦-ныњ халыќ аѓарту, ѓылым мен мєдениет мєселелері жайындаѓы мемлекетаралыќ ±йымыныњ арнайы ќаулысы бойынша «Бабырнама» 1980 жылы француз тіліне ќайта аударылды. Жан Луй Бакке-Граммон осы аудармасы ‰шін Б¦¦-ныњ арнайы таѓайындалѓан сыйлыѓына ие болды. Нєтижесінде, «Бабырнама» 1985 жылы Парижде француз тілінде екінші рет жарияланды.

Бабырдыњ єдеби-тарихи м±расын ѓылыми т±рѓыдан зерттеу, µзге тілдерге тєржіма жасау жєне шыѓармаларын бастырып шыѓару ісіне, єсіресе, µзбек ѓалымдары мен жазушылары мол ‰лес ќосып келеді. «Бабырнаманыњ» т‰пн±сќа мєтіні 1948 жылы Ташкентте басылып шыќты. Ал, 1965-1966 жылдары Бабыр шыѓармаларыныњ ‰ш томдыѓы жарыќ кµрді. Б±л басылымныњ бірінші томына Бабырдыњ µлењдері, екінші жєне ‰шінші томдарына «Бабырнама» енген. «Бабырнаманыњ» М.А.Салье аударѓан орысша н±сќасы 1958-1960 жылдары Ташкенттегі «Фан» баспасынан ќайта басылып шыќты.

1990 жылы ќазанныњ 22-26 к‰ндері «Бабырнаманыњ» жазылуыныњ 460 жылдыѓы Ташкентте атап µтіліп, «Бабыр-наме жєне Шыѓыс ренессанысы» деген таќырыпта ѓылыми-теориялыќ симпозиум болып µтті. Осы симпозиумда 1993 жылы Бабырдыњ 510 жылдыќ м‰шел тойын атап µту туралы шешім ќабылданѓан. «Бабырнаманы» зерттеуге ќазаќ ѓалымдары да µз ‰лестерін ќосып келеді. Т±њѓыш рет «Бабырнаманыњ» ќазаќ єдебиетініњ тарихындаѓы мањыздылыѓына Н.Келімбетов ќ±растырѓан «Тарихи шежірелерді єдебиет сабаѓында оќыту туралы» - дейтін єдістемелік н±сќауында талдау жасалынѓан. Кейін, 1988 жылы Б.Ќожабек±лы «Жалын» журналыныњ №1 санында ‰зінді аудармасын жариялап, 1990 жылы ќазаќ тіліне толыќ аударып жариялады. 1993 жылы толыќтырылып екінші рет басылып шыќты. Б±дан кейінгі кезењде «Бабырнама» Х.С‰йіншєлиев, А.Ќыраубаева, Н.Келімбетов т.б. ѓалымдар жазѓан «Ежелгі дєуір єдебиеті» оќулыќтары мен оќу ќ±ралдарына енгізілді. Є.Дербісєлиев, С.Омарбеков, Б.Ќожабек±лы, Б.Кµккесене±лы сияќты жекелеген ѓалымдардыњ маќалалары мен зерттеу ењбектерінде «Бабырнаманыњ» єдеби, тарихи мањыздылыѓы єр ќырынан сµз болып келеді.

«Бабырнама» – «Ферѓана», «Кабул», «‡ндістан» секілді ‰ш бµлімнен т±рады. Алѓашќысы ХV ѓасырдыњ екінші жартысында Ферѓана жазыѓындаѓы Ахсикент, Намаѓан, Єндіжан, Марѓилан, Ош, сондай-аќ Самарќан, Исфара секілді ќалалар мен елді мекендер, онда т±рѓан т‰рлі тайпалар мен жамаѓаттардыњ єдет-ѓ±рпы, тілдік ерекшеліктері, мєдениет, жан-жануарлар д‰ниесін баяндаумен басталады. Автор, єсіресе, ата-бабасыныњ шежіресі, кєсібі, тыныс-тіршілігі, тіпті аталѓан µлкеніњ тау-тасы, бау-баќшасы, жеміс-жидегі, µзен-суы, ±шќан ќ±сына дейін с‰йіспеншілікпен, туѓан жерге деген перзенттік махаббатпен жазѓан. Соныњ ішінде Бабырдыњ Ферѓана уалайаты халќыныњ тілі жайлы деректері шын мєнінде кµњіл аударарлыќ: «Єндіжан т±рѓындарыныњ бєрі т‰ріктер, - деп жазады ол. – Ќалада да, базарда да т‰рікше сµйлемейтін адам ±шыраспайды. Халыќтыњ ауызекі сµзі єдеби тілінен айырѓысыз. Мір Єлішер Науаи Гератта µсіп, сонда тєрбиеленгенімен, оныњ шыѓармалары да т‰рік тілінде жазылѓан».