Мақсаты: Студенттерге дене қызуын өлшеуді, тамыр соғуды зерттеуді, қан қысымын өлшеуді, тыныс алуды бақылауды уйрету

Мейірбике ісі негіздері пәні бойынша

ДӘРІСТІК КЕШЕН

Мамандық 0302000 «Мейірбике ісі»

Квалификациясы 0302033 «Жалпы тәжірибелік мейірбике»

Теориялық сабақтар: 21 сағат

Тәжірибелік сабақтар: 150 час

Барлығы: 171 сабақ

Ұзақтығы: 2 сағат

Курс: 2

Семестр: 3,4

Бақылау түрі:Емтихан

А.Ж.Т.	Қызметі	Қолы
Құрастырған
Еңсепова Ш.С.	«Мейірбике ісі негіздері» пәнінің оқытушысы
Мейірбике ісі негіздері пәні бойынша дәрістік кешен «Мейірбике ісі» пәні бөлімінің ЦӘК отырысында талқыланып, мақұлданған	Хаттама №__ «___» ________ 2013 ж.	ЦӘК орынбасары Саттарова С.Х.   ___________________

Алматы 2013 жыл

Тақырып №10«Дене қызуын өлшеу, тамыр соғуды зерттеу. Қан қысымын өлшеу. Тыныс алуды бақылау».

Мақсаты: Студенттерге дене қызуын өлшеуді, тамыр соғуды зерттеуді, қан қысымын өлшеуді, тыныс алуды бақылауды уйрету.

6.3Дәріс тезистері:

1. Қызба туралы түсінікті, қызбаның жіктелуі.
2. Артериальды тамыр соғу туралы түсінік, оның қасиеттері және әртүрлі физиологиялық және патологиялық жағдайлардағы өзгерістері.
3. Дені сау адамның тамыр соғу жиілігі.
4. Тахикардия және брадикардия түсініктері.
5. Тамыр соғуды зерттейтін жерлері.

6. Кәріжілік артериясындағы тамыр соғуды есептеу.

7. Венозды, артериальды қысым туралы түсініктерді, олардың эмоциялық жағдайда, күш жұмсауда, қарт жастағы адамдарда сыртқы орта жағдайына байланысты өзгерістері.

8. Систолалық және диастолалық қан қысымының қалыпты көрсетілімдері.

9. «Жұмысшы қан қысым» туралы түсінік.

10. Артериалды гипертензия және гипотензия түсініктері.

11. Тыныс алу туралы түсінік.

12. Тыныс алу түрлері.

13. Тыныс алудың мүмкін болатын өзгерістері.

14. Тыныс алудың патологиялық түрлері.

15. Ересек адамның тыныс алу қозғалысының жиілігі (әйелде, ер адамда, жатқан қалыпта, тұрған қалыпта).

16. Тыныс алудың өзгеруіне әкелетін факторлар.

17. Тыныс алу қозғалысының жиілігін, тереңдігін, ритмін анықтау.

Адамның дене қызуы кез келген жағдайда салыстырмалы тұрақты болып келеді. Оны бірқалыпты ұстау күрделі жылу реттеу үрдістерімен қамтамасыз етіледі - құрамына перифериялық (тері, қан тамырлары) және орталық (гипоталамус) терморецепторлар, бас миында орналасқан жылу реттегіш арнайы орталықтар және жылу белу әрі беру деңгейін реттейтін эфференгті жолдар кіреді. Дені сау адамның қолтық астындағы қызуы 36,4 - 36,8°С аралығында тербеледі. Ең жоғарғы летальды қызу (яғни адам өміріне сай келмейтін температура, бұл кезде адам өледі) 43°С-қа тең, мұндай қызуда организмде зат алмасуының қайтарылмайтын өзгерістері басталады, клеткаларда ауыр кұрылымдық заымданулар болады. Летальды ең төменгі кызу - 15 - 23°С.

Әртүрлі жағдайларға байланысты дене қызуынын физиологиялық тербелуі мүмкін. Мысалы, тік ішекте, кынапта, шап қыртысында, ауыз қуысында өлшенген қалыпты қызу қолтық астындағы қызуға қарағанда 0,4°С жоғары. Балаларда зат алмасу неғұрлым қарқынды етеді, ал жылу реттеу механизмдері жетілмеген, сондықтан оларда үлкендерге қарағанда дене қызуы неғұрлым жоғары. Әйелдерде дене қызуы етеккірдің фазаларымен анықталады: овуляция (жетілген фолликулдын жарылып, жұмыртқа клеткасының шығуы) кезінде ол 0,6 - 0,8°С - ка көтеріледі. Барлық адамдарда дерлік дене қызуының тәуліктік тербелуін анықтауға болады, бұл әдетте 0,1 - 0,6°С құрайды. Ең жоғарғы дене қызуы әдетте түстен кейін (17 - 21 сағаттарының аралығында), ал ең төмен қызу –таңсәріде (сағат 3-пен 6 аралығында). Жазда адамның дене қызуы кыстағыға қарағанда 0,1 - 0,5°С жоғары. Дене қызуының көтерілуі тамақ ішкеннен кейін, қарқынды жұмыс, эмоциональдық күштену (мысалы, студенттерде актерлерде, спротшыларда) кезінде байқалады.

Адамның дене қызуын өлшеу термометрия деп аталады, ол медициналық сынап термометрімен жүргізіледі. Термометр капиллярі бар шыны түтікшеден тұрады, онда сынап толтырылған резервуар бар. Бұл түтік шкалаға бекітілген, оған 34-тен 42°С дейін бөлімдер жасалынған. Қызған кезде капиллярмен жоғары көтерілген сынап суыса да төмен түспейді. Сынап түсуі үшін термометрді бірнеше рет сілку керек. Медициналық термометрдің шкаласы дене температурасын 34-тсн 42°' дейін өлшеуге арналған, бір белігі 0,1 °С.

Дене қызуын көбінесе қолтық астында (алдау күдіктелінсе-екі жақпыш да), ал шап қыртысында (балаларда), ауыз куысында (термометр резервуарын тілдің астына қояды), тік ішекте (вазелинмен майланған термометрдің резервуарын сол қырында жатқан науқастың тік ішегіне 2-3 см тереңдікке кіргізеді) сиректеу өлшейді. Дене қызуын өлшегенде мейірбикенің болуы міндетті. Дене қызуы қолтық астында калыпты жағдайда 36 - 37°С, және ол шырышты қабаттардағы қызуға қарағанда 0,5 - 0,8°С төмен екендігін есте сақтаған жөн.

Қызуды өлшеу былай жүргізіледі: құрғақ 35°С-ден төмен көрсеткішпен термометрді адын ала кұрғатып сүртілген қолтық астына терімен толық жанасатындай етіп орнатады (науқастың иығын кеуде клеткасына қысу), 7 - 10 минуттан кейін термометрдің көрсеткішін анықтап, оны температуралық бетке жазады. Содан кейін термометрді сілкіп, 4/5 белігіне дейін немесе толығымен хлораминнің 1% зарарсыздандыру ерітіндісіне (немесе басқа дез. Ерітіндіге) 15 минутқа салып қояды, содан соң ағынды сумен шайып, құрғақ күйінде түбінде мақтасы бар ыдысқа сақтайды.

Қазіргі кезде қызуды өлшеудің басқа да жолдары бар екендігін айтқан жөн. Мысалы, электронды термометрлер, электротермометрлер, тез анықтау үшін - экспресс әдіс, маңдай терісіне қызу көтерілгенде бояуын өзгертетін термолабильді затпен қапталған қағаз киындысы.

Дене қызуының тәуліктік тербелулерін сызып керсету үшін температуралық беттер толтырады.Температуралық парақтарды әр науқасқа толтырып, күніне екі рет термометрия нәтижелерін жазып отырады. Абсцисс осі бойымен ауру күндері, ординат осінде температуралық тор орналасады, оның бөліктері 0,2°С-қа тең. Бетке күнделікті екі реттік термометрия нәтижелерін нүктемен белгілейді, оларды біріктіреді де температуралық қисық сызық сызылады.

Қызба (febris) - бұл дене қызуының көтерілуі, әртүрлі патогенді тітіркендіргіштерге жауап ретінде пайда болған организмнің белсенді қорғану-бейімделу реакциясы. Көбінесе бұл пирогендер.- белоктық заттар - патогенді бактериялар мен вирустар, олардың токсиндері, сондай-ақ ыдырау өнімдері. Қызба көптеген жұқпалы аурулардың негізгі белгісі болып табылады. Қызба реакциясы механикалық, химиялык және физикалық зақымданулардың себебінен болған жұқпалы емес (асептикалық) қабынуларда да болуы мүмкін. Қан айналуының бұзылуы нәтижесінде, мысалы миокард инфарктінде, дамыған тіндер некрозы да қызбамен өтеді. Қызба қатерлі ісіктерде, зат алмасуының артуымен өтетін кейбір эндокринді ауруларда (тирертокрикоз), аллергиялық реакцияларда, орталық жүйке жүйесі қызметінің бұзылуында (термоневроз) және т.б. байқалады.

Қызбаны қажетті алмасу үрдістерін демейтін және организмге түскен бактерия, вирустармен күресті кеп жағдайда жеңілдететін организмнің бейімделуші реакциясы деп караған жөн. Пиротерапия (қызуды жасанды көтеру) кейбір аурулар кезінде (сылбыр өтетін инфекцияларда) қолданылады. Дегенмен, жоғары қызба ауру ағымы мен нәтижесіне (егде немесе өте жас адамдарда, қосымша аурулар болғанда және т.б.) көбінесе жағымсыз әсер етуі мүмкін.

Қызбаның түрлері:

Қызудың кетерілу дәрежесіне байланысты: субфебрильді (38°С-тан артпайды), орташа немесе фебрильді (38 - 39°С), жоғары немесе пиретикалық (39 - 41°С), аса жоғары немесе гиперпиретикалық (41°С-тан жоғары).

Ағым ұзақтығына байланысты: еткінші (ұзақтығы бірнеше сағат), жедел (15 күнге дейін), жеделдеу (15 - 45 күн) және созылмалы (45 күннен артық).

Дене қызуынын тәулік бойғы (кейде ұзағырақ уакыттағы) тербелу сипатына байланысты:

1) тұрақты (febris continua) - қызудың ұзақ уақыт көтерілуі ГС-тан аспайтын тәуліктік тербелумен;

2) ремиттеуші (босаңсытатын) (febris remittens) - ұзақ қызба, қызудың тәуліктік тербелуі 1-ден 1,5°С-қа дейін қалыпты деңгейге дейін төмендеусіз;

3) ұстамалы безгек (febris intermittens) қызудың 1°С-тан жоғары тәуліктік тербелуімен сипатталады, бірақ танертеңгілік уақытта оның қалыпты деңгейге дейін төмендеуі байқалады;

4) гектикалық (febris hectica) (титықтататын) – тәулігіне бірнеше рет қайталанатын дене қызуының көп (3-5°С-қа) көтерілуімен және тез түсуімен сипаталатын қызба. Дене қызуы қалыпты немесе қалыптыдан төмен - 36°С-тан төмен түседі;

5) бұрмаланған қызба (febris inversia) - әдеттегі тәуліктік ырғақтың ауысуымен сипатталады, бұл кезде таңертеңгілік қызу кешкідегіден жоғары;

6) толқын тәрізді қызба (febris indulans), тұрақты көтеріңкі кезеңдер қалыпты қызу кезеңдерімен бірнеше күн бойы алмасып отырады;

7) бұрыс қызба (febris atypica), тәулік бойғы тербелуде заңдылықтың болмауымен сипатталады.

Бір ғасырдан аса уақыт бұрын ұсынылған температура қисықтарының бұл түрлері осы күні де диагностикалық маңызын сақтаған, бірақ казіргі антибактериялық және ыстық түсіретін дәрілерді алғашқы күндерден бастап кеңінен қолдану салдарынан температуралық кисық аурудың табиғи дамуы кезінде болатын пішінін жоғалтады.

Қызудың көтерілуін әр науқас әртүрлі өткізеді: кейбіреуі субфебрильді қызудың өзінде ауыр қиналады.

Қызбасы бар сырқаттың күтімі оның кезеңіне көп байланысты.

Бірінші кезең - қызудың өршуі. Жылу бөлудің жылу беруден неғұрлым басымдылығы байқалады. Клиникада бұл қалтыраумен, бұлшық еттердің тартып ауыруымен, бас ауруымен, аяқ-қолдардың бозаруымен және көтеруімен (цианозымен) сипатталады. Мұндай кезде науқасты жылыту (төсеккке жатқызу, қымтап жабу, жылытқыштар қою, ыстық шай беру), дәрілік емнің қажеттігі туралы сұрақты шешу, ағзаның әртүрлі мүшелері мен жүйелерінің жағдайын мұқият бақылау қажет.

Екінші кезең - қызудың жоғары деңгейде сақталуының салыстырмалы тұрақты кезеңі. Жылу бөлу және жылу беру үрдістерінің теңесуімен сипатталады. Қалтырау азаяды, тері тамырларының жиырылуы төмендейді және бозаңдық гиперемиямен (кызарумен) алмасады. Сырқаттар бүл кезде эдетте жалпы әлсіздікке, бас ауруына, ыстықтауға, ауыз кебуіне шағымданады. Жүрек-кан тамыр және тыныс алу жүйелері қызметінің қатерлі бұзылулары болуы мүмкін: тамыр соғуының жиілеуі (тахикардия), тыныс жиілеуі (тахипноэ), кейде қан кысымының төмендеуі байқалады, сондықтан әрдайым сәйкес емдік дәрілерді тағайындау сұрақтарын шешу қажет. Бұл кезеңде орталық жүйке жүйесі жағынан айқын бұзылулар болуы мүмкін - бас ауруы, ұңқысыздық, галлюцинациялар, сандырақтау, ал кішкентай балаларда құрысып-тырысулар. Қызбасы бар сырқаттың ауыз қуысы күтімі мү_қият жүргізілуі қажет, еріндері мен езулерінде пайда болған жарылуларды вазелин майымен немесе глицеринмен майлау. Қарсы көрсеткіш болмаса жиі, бөліп-бөліп, көп сұйықтық ішкізу (сусындар, морстар, компоттар, мииерал сулар) ұсынылады. Қатаң төсектік тәртіптегі науқастарға дәрет ыдысы мен зәр қабылдағышты береді, ойылулардың алдын алуды жүргізеді.

Үшінші кезең - қызудың төмендеу кезеңі, шеткі қан тамырлардың кеңеюі, тер бөлінудің көп артуы салдарынан жылу берудің жылу бөлуден неғұрлым басымдылығымен сипатталады. Ол әртүрлі өтеді. Дене қызуынын біртіндеп. бірнеше күн ішінде түсуі литикалық немесе лизис деп аталады. Тез, көбінесе 5 - 8 сағатгың ішінде, жоғары мөлшерден (39 - 40°С) қалыпты немесе сәл қалыпты деңгейге түсуі кризис деп аталады. Дене қызуының критикалық түсуі медицина қызметкерлерінен батыл шараларды қолдануды қажет етеді: жүрек жиырылуының күшеюіне және қан қысымының көтерілуіне мүмкіндік туғызатын, тыныс және тамыр қозғалысы орталықтарын қоздыратын дәрілік заттарды енгізу. Сырқатты айналдыра жылытқыш салады, ыстық қою шай береді, төсек орын жапқыштары мен іш киімді уакытымен ауыстырады.

Науқастың жағдайын бақылау

Медбике науқас жағдайын бақылап, өзгерістерді уақытылы анықтап, дәрігерге хабарлауы тиіс.

Науқасты бақылау кезінде медбике назар аударуы қажет:

-сана жағдайына;

-науқастың төсектегі қалпына;

-бет-әлпетіне;

-тері жамылғылары мен кілегей қабықтардың түсіне;

-қан айналым және тыныс алу мүшелерінің жағдайына;

-зәр шығару мүшелерінің қызметіне т.б.

Дене қызуы және оны өлшеу

1. Терморегуляция

Сау адамның қалыпты жағдайда дене қызуы тәулік бойы 37˚С-тан аспайды. Бұл жылу өндіру және жылу беру сияқты күрделі жылу реттеу жолымен қамтамасыз етіледі. Жылу өндіру бұлшық ет және ішкі мүшелердегі тотығу процестері арқасында жүзеге асырылады. Алмасу процестерінің өнімділігі неғұрлым жоғарылаған сайын соғұрлым жылу жасау көбейе түседі. Жылу беру - терідегі бай тамырлар торына байланысты болады. Олар өз сағасын бірден тез өзгерте алады. Жылу беру - жылу тарату, жылу сәулелену және булану жолдарымен жүзеге асырылады.

Ағзаның жылу өндіруі жеткіліксіз болса немесе ағза салқындағанда тері тамырлары рефлексті түрде тарылады да, жылу беруі төмендейді. Тері құрғақ, суық болады, кейде қалтырау пайда болады. Ол қаңқа бұлшық еттерінің жылу жасауының жоғарылауына әкеліп соғады. Керісінше, жылу көп болған жағдайда (ағза қызғанда) тері тамырларының рефлекстік түрде кеңеюі байқалады. Терінің қанмен қамтамасыз етілуі жоғарылайды, сондықтан жылу беру, оны өткізу және сәулелендіру жоғарылайды. Егер бұл механизмдер жеткіліксіз болса, тер бөлу кенеттен күшейеді. Тер дене бетінен булана отырып, ағзадағы жылудың өте күшті бөлінуін іске асырады.

Сонымен, терморегуляцияның күрделі механизмі ағзаның ішкі ортасындағы температуралық тұрақтылықты қамтамасыз етеді, ол алмасу процестерінің қалыпты жүруі үшін қажетті болып келеді.

2. Дене қызуын өлшеу

Күні бойы кездесетін дене қызуының физиологиялық ауытқулары тәңертеңгі және кешкі қызу арасындағы айырмашылық орташа есеппен алғанда 0,3-0,5 градусты құрайды.

Жастарға, орта жастағы адамдарға қарағанда сәби жастағы және қарт адамдардың дене қызуы төмендеу болады.

Ерте балалық шақта тәулік ішінде үлкен ауытқулармен көрінетін дене қызуының аса тұрақсыздығы байқалады. Қалыпты жағдайда дене қызуы ас қабылдағаннан кейін физикалык күшті жұмсай отырып, жұмыс істегенде айқын көрінетін көңіл-күй жағдайлары, әйелдерде жүктілік және етеккір келу кезеңдерінде аздап жоғарылайды. Қалыпты жағдайларда сау адамдардың дене температурасы физиологиялық жағдайларына байланысты 0,5°С деңгейінде ауытқиды. Сонымен қатар, қалыпты жағдайда теріде өлшенетін дене қызуы (табиғи қатпарлардағы) кілегей қабаттағы қызудан (ауыз қуысы, тік ішегі, қынап) 0,5-0,8°С төмен. Қолтық асты аймағындағы дене қызуы 36-37° С-қа тең.

Жоғарыда айтылған деректерге сүйене отырып, дене қызуын күніне 2 рет өлшеу керек: таңертең - ұйқыдан кейін, ашқарынға(сағат 7.00 - 9.00 аралығында) және кешке -күндізгі демалыстан кейінгі, кешкі асқа дейінгі уақытта (сағат 17.00-19.00 аралығында). Кейбір жағдайларда (дәрігердің белгілеуі бойынша) дене қызуын әрбір 3 сағат сайын өлшеу керек, оны температураның профилін өлшеу деп атайды.

Дене қызуын қалыпты жағдайда максимальді медициналық термометрмен өлшейді. Ол бір шетінде сынап орналасқан резервуарды жұқа шыныдан жасалған және корпустан тұратын аспап. Резервуардан термометрдің басқа шетіне капилляр шығады. Кызған және көлемі үлкейген сынап капилляр бойымен жоғарыға көтеріледі. Капилляр бойында термометр шкаласы орналасқан. Шкала температураның нақты градусына дейін анықтауға есептелген. Ол үшін оның бойында осыған сай арнаулы бөлінулер бар. Медициналық термометрмен 34-42° С-қа дейін дене температурасын өлшеуге болады.

Термометр сынап бағанасының ең жоғары көтерілу биіктігін керсетеді, сондықтан ол ең жоғары (максимальді) деп аталады.

Бірақ капиллярдың төменгі бөлігі бірден тарылып, кедергі жасағанынан сынап өзегінен резервуарға өзінен-өзі аға алмайды.

ЕСКЕРТУ!

Сынапты резервуарға қайтару үшін термометрді сынап бағанасы 35° төмен орналасқанға дейін сілку керек. Манипуляцияны жүргізгеннен кейін термометрді зарарсыздау керек: 15 минутта 1% деохлор немесе 3% су тотығы ерітіндісінде 80 минут батыру, дезинфекциялық ерітінді қоңыр шыныдан жасалған ыдысқа құйылу қажет, себебі күннің көзінде, жасанды жарықта ерітінді өз қасиетін тез жоғалтады.

Абайлаңыз! Термометр жұқа нәзік шыныдан жасалған. Ма-нипуляцияны орындау алдында міндетті түрде термометрдің бүтіндігіне көз жеткізу керек.

Құрамында сынабы бар аспаптармен жұмыс істеу кезіндегі қауіпсіздік техникасының ережесі

Медициналық термометр жұмыс барысында сынуы мүмкін. Ұсаққа бөлініп, ыдырап кететін сынаптың өзі зиянын тигізбейді. Сынаптың буы өте қауіпті. Сынап буы - нейротоксикалық у. Сондықтан сынапты тез жинап алу керек. Науқастарды бөлмеден шығарып, сынапты шаңсорғышпен немесе жұмсақ нанның ортасымен батыра отырып жинайды. Жиналған сынапты тығыз жабылатын шыны ыдысқа орналастыру керек. Содан соң қолды мұқият жуу керек.

Емделушінің дене қызуын өлшеу

Мақсаты: науқастың жағдайын бақылау.

Қажетті заттар:

- медициналық термометр

- астауша

- сүлгі

- дене қызуын есепке алу журналы

- қызу парағы

- зарарсыздандыру ерітіндісі бар ыдыс

- таза термометрді сақтауға арналған ыдыс

- мақта

Іс-әрекеттер алгоритмі:

1. Термометрдің бүтіндігіне көзіңізді жеткізіңіз!

2. Сынап бағанасы 35° төмен болғанша термометрді сілкіңіз.

3. Қолтық астында қабыну құбылыстары мен терінің

зақымдануларының бар-жоғын байқаңыз.

4. Қолтық асты терісін құрғақ орамалмен сүртіңіз.

5. Термометрдің сынабы бар резервуарын қолтық астына

орналастырыңыз.

6. Дене температурасын 10 минут ішінде өлшеңіз.

Термометрді зарарсыздандыру

Термометрді пайдаланып болғанан соң, сынап бағанасы 35ºС-қа төмендегенше сілку керек, 1% хлорамин ерітіндісінде 15минут салып алады да, құрғақ салфеткамен сүртіп, таза ыдысқа немесе өзінің қорапшасына салып қояды.

Дене қызуын өлшегеннен сон, термометр көрсеткіштерін жеке температуралық параққа енгізеді. Оны стационарға түсетін әрбір науқасқа арналған медициналық картамен бірге қабылдау бөлімінде ашады. Онда дене қызуынан басқа тамыр соғу көрсеткіштерін, артериялық қысымды тіркейді.

ЕСКЕРТУ! Дене қызуы, артериялық қысым, пульс көрсеткіштерін температуралық параққа графикалық тәсілмен тіркейді, сол жақта тігінен "Т", "П", "АҚ" шкалалары болады. Кейбір температуралық парақтарда бір минут ішінде тыныс алу жиілігін графикалық тіркеуге арналган "Ц" шкаласы да бар. Температуралық парақтың төменгі бөлігінде емделушінің дене салмағын тәулік бойы қабылданған және бөлінген сұйықтық (су балансы), мөлшерін нәжіс бөлу туралы деректерді жазады және жүргізілген санитарлық өңдеуді + белгісімен белгілейді.

ЕСКЕРТУ!

Т, РS, АҚ деректерін дұрыс енгізу үшін шкаланың бөлінулерінің

бағасын есептей білу қажет.

Ауруханада алған күн графасын екіге бөледі:- "У" - таңертеңгі және "В" - кешкі. Таңертеңгі деректер "У" графасында нүктемен белгіленеді. "В" графасында кешкілік деректер белгіленеді. Нүктелерді бір-біріне қосқанда температуралық кисық пайда болады.

Қызба

Қызба - бұл дене қызуының 37°С-тан жоғары болуы. Түрлі сыртқы және ішкі тітіркендіргіштерге жауап ретінде дамитын ағзаның белсенді, қорғану - бейімделу реакциясы. Ондай тітіркендіргіштер пирогендік заттар (грек тілінен аударғанда Руr- от, ыстық, gепеs - туғызатын) деп аталады. Оларға микробтар, олардың улары, сары сулар, вакциналар, жарақаттануда, ішкі қансырауларда, некрозда, күйіктерде пайда болатын ағза тіндерінің ыдырау өнімдері жатады.

Пирогендік заттар терморегуляцияның өзгеруін тудырады. Жылу беру бірден төмендейді (тамырлар тарылады, жылу жасау жоғарылайды). Ол дене ыстығының жиналуына және дене қызуының көтерілуіне әкеледі. Осы кезде дамитын қызба, алмасу процестерінің жылдамдығының жоғарылауына әкеледі. Инфекция және баска пирогенді факторлармен күресуге қажетті ағзаның қорғану күшін жұмылдыруда маңызды рөл атқарады.

Қызба кейде неврогенді түрде орталық жүйке жүйесінің функционалды және органикалық зақымдалуынан дамиды.

ЕСКЕРТУ! Жоғарылау дәрежесіне қарай температура субфебрилді қызба (38°С-тан жоғары емес) орташа, біркелкі қызба (фебрилді) (38-39°С-қа дейін), жоғары немесе пиретикалық қызба, (39-41°С) өте жоғары немесе гиперпиретикалық қызба (41°С-тан жоғары) болып бөлінеді.

Қызба дамуы үш кезеңнен түрады:

Бірінші кезең – дене қызуының көтерілуі: жылу өндіру жылу бөлуден басым болады. Жылу бөлу тері тамырларының тарылу салдарынан бірден төмендейді. Дене температурасының жоғарылауына қарамастан тері суық "қаз терісіне ұқсас" болады. Науқас бас ауруына, сүйектердің сырқырауына, қалтырауға шағым жасайды да, көпке дейін жылына алмайды.

Бұл кезеңде емделушіге тыныштық жағдай жасап, оны төсекке жатқызып, жылы жауып, аяғына жылытқыш қойып, ыстық шай беру керек.

Дене қызуының салыстырмалы тұрақтылығының II кезеңі: бірнеше сағаттан бірнеше күнге дейін созылуы мүмкін. Тері тамырлары кеңейіп, жылу бөлу күшееді де, жылу жасаумен теңеледі. Сондықтан температураның әрі қарай жоғарылауы тоқтайды да, температура тұрақталады. Осы кезеңде емделушінің денесі қызып, бас ауруы, сүйектің сырқырауы, ауыздың құрғауы байқалып науқас шөлдейді. Науқас есінен танып, есеңгіреуі, сандырақтауы мүмкін. Терісі ыстық, беті қызарған. Осы кезеңде жылы көрпелерді жеңіл жамылғышпен ауыстыру керек, науқасқа (мейілінше көбірек) витаминді салқын сусындар (морс, итмұрын тұнбасы) беру керек. Арасында ауыз қуысын әлсіз сода ерітіндісімен шаю керек (0,5 литр суға 2 ас қасык сода). Осындай емделушілерге жеке мейірбикелік пост белгілеу керек, егер мүмкін болмаса посттағы мейірбике науқасқа жиі-жиі келіп, оның тамыр соғуы мен жалпы жағдайын бақылауға міндетті.

Дене қызуы неғүрлым жоғары болса және оның ауытқуы көп болса, соғүрлым науқас жүдейді. Ағзаның қорғаныс күштерін жоғарылату үшін және энергетикалык шығынның орнын толтыру үшін науқасқа сұйық немесе жартылай сұйық түрінде калориясы жоғары және тез сіңірілетін азық-түліктер беру керек. Тәбеттің төмендеуіне байланысты науқасты тәулігіне 5-6 рет кішігірім мөлшермен тамақтандыру қажет. Рационда ас тұзын шектейді. Ол диурездің күшеюіне әкеледі. Витаминді сусындар ішу диурездің күшеюіне, сонымен қатар қызба кезінде қанға сіңген улы заттарды ағзадан шығаруға көмектеседі. Науқасқа минералды су берілетін болса, сол суды біраз уақыт ашық түрде ұстау керек (газдарын кетіру үшін және метеоризмнің алдын-алу үшін).

Мейірбике тері күтімін және ойықтың алдын-алу шараларын жүргізеді. Барлық физиологиялық бөлінулерді ауыр қызбасы бар емделушілер төсекте жасайды. Мейірбике оны әрқашан есте сақтау керек.

III кезең. Дене қызуының төмендеуі әртүрлі жүреді. Температура кризистік түрде, яғни жоғары цифрлардан бірден төмен қарай (мысалы 40-36°С) бір сағат ішінде төмендеуі мүмкін. Ол тамыр тонустарының, артериялық қысымның бірден төмендеуімен, жіп тәріздес пульстің болуымен қатар жүреді. (Жедел тамыр жетіспеушілігі - коллапс). Науқастың терісі бозарады. Сипағанда суық көрінеді, қатты терлейді, ерні көгереді, күшті әлсіздікті сезінеді. Бұл жағдай кризис деп аталады және шұғыл шаралардың өткізілуін талап етеді.

ЕСКЕРТУ!

1. Науқасқа мәжбүрлі жағдай жасау қажет: аяғын жоғары көтеріп, басынан

жастықты алып тастау керек.

2. Науқасты жылы қымтап, жылытқыштар қойып, ыстық шай немесе

кофе беру керек.

З. Дәрігерді шақыру.

4. Тері астына егу үшін 10 % сульфокамфокаин ерітіндісін дайындау

керек.

5. Емделушінің жағдайы жақсарғанда оны кұрғатып сүртіп, дене киімін

және төсегін ауыстыру керек.

Көбінесе дене қызуы біртіндеп лизистік түрде төмендейді. Ол тершеңдікпен, әлсіздікпен қатар жүреді. Температура түскен соң науқас ұйқыға кетеді. Бұл жағдайда оны оятудың қажеті жоқ.

Қызба кезеңдерінің сипаттамасы

І-кезең: дене қызуының көтерілуі.

Науқас шағымдары: бас ауру, сүйек сырқырауы, әлсіздік, қалтырау.

Тері жамылғылары: "Құс терісі" түрінде.

Естің жағдайы: өзгермеген.

Жылу өндіру және жылу бөлу қатынасы: Жылу өндіру жылу бөлуден басым болады.

Науқасты күту алгоритмі:

1. емделушіні жылыту;

2. жылы көрпемен жабу;

3. аяғына жылытқыш қою;

4. ыстық, тәтті шай беру.

II кезең: дене қызуының тұрақты болуы.

Науқастың шағымдары: бас ауруы, сүйек сырқырауы, сусау, ауыз құрғауы.

Тері жамылғылары: беті қызарады, тері ыстық, ауыз қуысының кілегей қабаты құрғайды, еріні қызарады.

Ес жағдайы: елес, сандырақ пайда болу мүмкін.

Жылу өндіру және жылу бөлу қатынасы: тепе-теңдік қалыпты болады.

Науқасты күту алгоритмі:

1. жеке пост ұйымдастыру;

2. науқасты салқындату:

а) маңдайына компресс немесе мұзды мұйық қою;

ә) теріні сірке қосылған суық сумен сүрту;

б) суық сумен ылғалдалған жамылғышпен орау;

3. дәрумендірілген салқын сусынды ішкізу;

4. ауыз қуысының кілегей қабатын жуу;

5. ерінді вазелинмен майлау;

6. физиологиялық бөлінулер кезінде күтім жасау;

7. науқасты тамақтандыру;

ІІІ кезең: дене қызуының төмендеуі - кризис.

Науқастың шағымы: әлсіздік, бас айналу.

Тері жамылғылары: терісі бозғылт, суық, жабысқақ термен қапталған.

Естің жағдайы: санасы бұзылады, кейде есін жоғалтады.

Жылу өндіру және жылу бөлу қатынасы: жылу өндіру жылу беруге қарағанда азаяды.

Науқасты күту алгоритмі:

1. төсектің аяқ жағын жоғарылатып, жастықты алып тастау;

2. дереу дәрігерді шақырту;

3. кофе немесе ыстық шай беру;

4. науқасты қымтап жабу;

5. 10% сульфокафокаин және 10% кофеин бензоат-натрий ерітіндісін тері астына 1 мл егуге даярлау;

6. науқастың киімін ауыстыру;

ІІІ кезең: температураның төмендеуі - лизис.

Науқастың шағымы: әлсіздік, бас айналу.

Тері жамылғылары: дымқыл.

Естің жағдайы: есі сақталған.

Жылу өндіру және жылу бөлу қатынасы: жылу өндіру жылу беруге қарағанда азаяды.

Науқасты күту алгоритмі:

1. тыныштық;

2. төсекті және іш киімін ауыстыру;

3. дәрумендірілген сусын;

Дене қызуының шектен тыс көтерілуі (гипертермия) әсіресе жас нәрестелерде жиі ұшырасады. Қызуы 39-40-41ӘС - ға дейін көтерілсе шектен тыс көтерілуі дейміз. Бұл сәбилердің миындағы дене қызуын реттеу орталығының әлі жөнді пісіп жетілмеуіне байланысты. Шұғыл ем қолданбаса ауыр асқынуларға апарып соғуы ықтимал. Қызуы шектен тыс көтерілген сәбидің сіркесі су көтермейді, қатты мазасызданып, тамақ іщуден бас тартады, шөлдеп, еріндері көберсіп, бет-әлпеті жиі өзгеріп, жүрегі қатты соғады. Бірте – бірте тынысы жиілеп, тілі күрмеліп, буын-буыны былқ-сылқ етіп босап, есі кіресілі- шығасылы боп шоши береді, сандырықтап, қол-аяғын ербеңдетіп дөңбекши береді.