Аржы қызметінің реттеу жүйесінің құрылымына сипаттама

Қаржының реттеу қызметі экономикалық дамуын реттеуді мемлекеттің сырттай тәсілімен жүргізгенде пайда болады. Мемлекет оны салық салғанда, несие саясатында, әртүрлі экономикалық жеңілдіктер мен дотация кезінде жүзеге асырады.

Сыртқы экономикалық қызметті мемлекет тарпынан реттеу әртүрлі әдістер мен нысандар арқылы жүзеге асырылады.
Реттеудің негізгі нысанына келесілер жатады:
- сыртқы экономикалық қызметті қаржыландыру
- салық салу
- инвестициялау
- сыртқы заимдар
- сыртқы қарыз
- экспортты субсидиялау.
Реттеу әдістеріне келесі әдістерді жатқызуға болады:
- Тікелей (әкімшілдік) – лицензия, квоталар, мемлекеттік монополия әдістері;
- Жанама (экономикалық) – салықтар, кедендік төлемдер, мөлшерлеме, валюта курсы, бағалы қағаздар курсы.

1. Қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды мемлекеттік реттеудiң және қадағалаудың мақсаттары:

1) қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдардың қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ету және тұтастай алғанда қаржы жүйесiне деген сенiмдi қолдау;

2) қаржылық қызмет көрсетуді тұтынушылардың мүдделерiн қорғаудың тиiстi деңгейiн қамтамасыз ету;

3) қаржы рыногында адал бәсекенi қолдауға бағытталған қаржылық ұйымдардың қызметi үшiн тең құқықтық жағдайлар жасау болып табылады.

2. Қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды мемлекеттік реттеудiң және қадағалаудың принциптерi:

1) ресурстар мен реттеу құралдарын тиiмдi пайдалану;

2) қаржылық ұйымдар мен қаржылық қадағалау қызметiнiң айқындығы;

3) тәуекелдердi бағалауға негiзделген қаржылық ұйымдарды басқаруды ынталандыру;

4) жаңа қаржы құралдарын және қызмет көрсетудi дамытуды қолдау арқылы қаржылық қызмет көрсетудi тұтынушылар мүдделерiнiң қорғалуын қамтамасыз ету жөніндегі шаралардың кешендiлiгі, сондай-ақ қаржы рыногына қазiргi заманғы технологияны енгізу;

5) қаржылық ұйым органдарының жауапкершiлiгi болып табылады.

3. Қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды мемлекеттік реттеудiң және қадағалаудың мiндеттерi:

1) қаржылық ұйымдар қызметiнiң стандарттарын белгiлеу, қаржылық ұйымдарды корпоративтiк басқаруды жақсарту үшiн ынталандыру жағдайларын жасау;

2) қаржы жүйесіндегі тұрақтылықты сақтау мақсатында қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдардың мониторингi;

3) қаржылық тұрақтылықты қолдау мақсатында қаржы рыногының қауiпке неғұрлым бейiм салаларында қадағалау ресурстарын шоғырландыру;

4) қазiргi заманғы технологияларды енгізудi ынталандыру, қаржылық ұйымдардың қызметi және олар көрсететiн қаржылық қызметтер көрсету туралы ақпараттың тұтынушылар үшiн толымдылығын және қолжетiмдiлiгiн қамтамасыз ету болып табылады.

36 Кəсіпорынның қаржылық қызметін сыртқы қолдау жүйесі

төмендегілерді қамтиды:

 Кəсіпорынды _аржыландыруды_ мемлекеттік жəне бас_а да

сырт_ы _лгілері. Бұл тетік кəсіпорын дамуын мемлекеттік бюджет

жүйесінен, бюджеттен тыс қорлардан (мақсаттық), сондай-ақ басқа

бизнес дамуына көмектесетін мемлекеттік емес қорлардан

қаржыландыру үлгілерін сипаттайды.

 Несиелік кəсіпорын. Бұл тетік кəсіпорынға түрлі несиелік

институттар тарапынан белгілі бір пайызға белгіленген мерзімдегі

қайтарымдық негізде əртүрлі несие үлгілерін берілуге негізделген.

Банктер беретін қаржылық несие; банктік емес ұйымдар беретін

қаржылық несие; шаруашылық серіктестері беретін тауарлық

(коммерциялық) несие жəне т.б. деп бөлінеді.

 Лизинг (жалға беру). Бұл тетік кəсіпорынға біртұтас мүліктік

кешендер, белгіленген мерзім ішіне белгілі бір төлемге айналымдық

емес активтердің жеке түрлерін беруге негізделген. Қазіргі қаржы

тəжірибесінде пайдаланылатын лизингтің негізгі түрлеріне оперативтік

лизинг; қаржылық лизинг; қайтарымдық лизинг жатады.

 Са_тандыру. Сақтандыру тетігі кəсіпорынның активтерін қаржылай

қорғауға жəне жекелеген қаржы тəуекелдерін (сақтандыру жайтының

пайда болуы) жүзеге асыруда оның ықтималды шығындарын өтеуге

бағытталған. Қаржы тəуекелдерінің ішкі жəне сыртқы сақтандырылуын

ажыратады.

 Кəсіпорынны_ _аржылы_ _ызметін сырт_ы _олдауды_ бас_а _лгілері.

Оларға оның лицензиялануын, инвестициялық жобалардың мемлекеттік

сараптамасын жəне т.б. жатқызуға болады

Аржылық иінтіректер жүйесі қаржылық қызмет саласындағы басқарушылық шешімдерді қабылдау мен жүзеге асыру үдерісіне әсер етудің негізгі үлгілері

Қаржылық иінтіректер жүйесі қаржылық қызмет саласындағы

басқарушылық шешімдерді қабылдау мен жүзеге асыру үдерісіне əсер етудің

мынадай негізгі үлгілерін қамтиды:

· Бағаны

· Пайызды

· Пайданы

· Таза ақша ағымын

· Сақтандыру сыйақысын

· өсімін, айыппұлдарды, тұрақсыздық төлемін

· Басқа экономикалық иінтіректер

· Сақтандыру франшизасын.

Баға – тауар құнының ақшалай өлшемінің модификациясы. Құн мен баға – ұқсас ұғымдар, алайда біркелкі, пара пар деп түсінуге болмайды. Құн тауар өндірісінің шығындарын көрсетеді, ал жекелеген тауардың бағасы нарықта байқалады және ол құннан ауытқуы мүмкін. Себебі оған сұраным мен ұсыным, пайдалылық, сиректік, сән, инфлияция және т.б. факторлар ықпал жасайды. Нарықтық экономикада баға негізінен бес қызмет атқарады.

6. Есеп-қисап қызметі. Бұл өнім өндіргенде қоғамдық қажетті еңбек шығыны процесінің өзгеруінде байқалады және әр түрлі өнімді өндіру қалай немен жүзеге асқанын көрсетеді.

7. Ынталандыру қызметі. Бұл кезде баға өндіріс тиімділігіне әсер етіп, өнім ассортиментін жаңғыртуға, өнім сапасын арттыруға күш салады. Бағаның осы қызметібіріншісіменетенебайланысты.

8. Бөлушіреттеушіқызмет. Нарықжағдайындабағаныңбөлушіқызметісұраным мен ұсынымдыреттеужәнетұтынушымәртебесініңөзгеруікезіндебайқалады.

9. Бағаныңбұлқызметінарықтың, тепе-теңдіксақтағанда, тұтыным мен өндірістітеңгергендебайқалады.

10. Ақпараттық. Бағатұтынушығасатушылартарапынантауарұсынымытуралыбелгібередіжәнеоларөзөніміүшінқаншаалғысыкелетіндігінбаяндайды. Екіншіжағынансатушыларсатыпалушылардыңтөлемқабілеттігіннемесеөндірісресурстарыныңқорынбайқайды.

Баға— тауар мен көрсетілетін қызмет бірлігі үшін төленетін немесе алынатын ақша (не өзге тауар мен қызмет) мөлшері. Тауар өндірісі мен ақша-тауар қатынасының пайда болып, дамуымен бірге Баға да пайда болды.

Бағаның құралуы тауар өндіруші мен тұтынушының өзара қарым-қатынасына, олардың мүдделерінің бір арнаға тоғысуына байланысты болады. “баға дегеніміз тауар құнының ақшалай көрінісі”. Бағаға еңбек құны мен тұтыну құнынан басқа да факторлар (ұсыныс пен сұраныс, ақша айналымы, рынок пен өндірістің монополиялануы, бәсекенің дамуы және т.б.) әсер етеді.

Пайыз экономикалық категорияның бірі.

Несие пайызы — несие алушы белгілі бір соманы алғаны үшін алған сомадан бөлек үстеме соманы несие берушіге төлейтін сомасы. Несиенің шамасымен, сипатымен және мерзімімен айқындалады.Пайыздың негізігі қайнар көзі қосымша сома болып табылады, яғни капитал алып пайдаланған кезде төленетін қосымша пайыз немесе үстеме.

Есептік пайыз - орталық (ұлтық) банкінің коммерциялық банкілерге несие беруінің ресми пайыздық мөлшерлемесі; вексельдерді (купондарды, облигацияларды, басқа да бағалы қағаздар мен борышқорлық міндеттемелерді) олар бойынша төлеу мерзімі басталмастан бұрын сатып алу жолымен ақшалай алғытөлем бергені үшін банкілер (өзге де несие мекемелері не мамандандырылған делдалдар) өндіріп алатын төлемақы

Пайда. Пайда– тауарлар мен көрсетілетін қызметтерді сатудан түскен табыстың осы тауарларды өндіру мен сатуға немесе қызмет көрсетуге жұмсалған шығыннан асып түсуі. Пайда – кәсіпорын мен кәсіпкерлердің шаруашылық қызметі қаржылық нәтижелерінің аса маңызды көрсеткіштерінің бірі. Ол шаруашылық қызметтің өнімін сатудан түскен ақшалай түсім мен өндіріс факторларының осы қызметке ақшалай жұмсалған шығындарының сомасы. Пайданың алынуын немесе оның алынбауын екі нәрсе алдын-ала айқындайды, олар: өнімді өндіру мен өткізуге (жұмыстарды орындауға және қызметтер көрсетуге) жұмсалған жалпы шығын және негізгі қызметтен тыс жұмсалған шығын. Әдетте, табыс негізгі қызметтен алынған табыс пен негізгі қызметтен тыс қызмет түрінен алынған табыс болып бөлінеді. Кәсіпорынның негізгі қызметінен алынған табыс өнімді өткізуден (жұмыстарды орындаудан, қызмет көрсетуден) түскен табыстарды, сыйақыны, дивидендті, роялтиді, жалгерлік ақыдан түскен табыстарды, т.б. қамтиды. Негізгі қызметке жатпайтын қызметтен алынған табыстарда, мысалы, негізгі құрал-жабдықты сатудан алынған табыс, бағалы қағаздарды қайта бағалаудан немесе ұзақ мерзімді активтердың баланстық құнын көбейтуден алынған табыс, т.б. қамтылады

Таза ақша ағымы. Ақша ағымы – қаржылық жыл ішінде банктің табатын жәнетөлейтін ақшалай қаражаттар сомаларының арасындағы айырмасы болып табылады.

Ақша ағымы ақша қаражатының түсуі мен жұмсалуы. Әр қадамында ақша ағымының мәні сипатталынады:

- тұсімнен осы қадамдағы ақша түсуінің шамасымен;

- жұмсалумен – осы қадамдағы төлемдерге тең;

- сальдо түсім мен жұмсалу арасындағы айырма.

Ақша ағымы әдетте кәсіпорынның әр түрлі қызметтер ақша қаражатының қозғалысынан тұрады:

1.инвестициялық қызметтен ақша ағымы;

2.операциялық қызметтен ақша ағымы;

3.қаржы қызметтен ақша ағымы.