Чытанне як этап вывучэння мастацкага твора

Асноўным этапам вывучэння мастацкага твора з’яўляецца чытанне. Чытанне – гэта падмурак для далейшай працы над творам.

Мастацкі твор у школе чытаецца і перачытваецца. Поспех вывучэння твора ў многім залежыць ад арганізацыі першага чытання. Першае чытанне звычайна мае эмацыянальную афарбоўку, яно павінна стварыць адпаведны настрой, зацікавіць вучняў, выклікаць у іх эстэтычнае перажыванне і асалоду. Успрыманне твора на эмацыянальным узроўні характарызуецца пэўнай павярхоўнасцю, якая выяўляецца ў жаданні вучняў хутчэй даведацца, чым завяршыцца твор, а яго ацэнка абмяжоўваецца эмацыянальна-ацэначнымі ўражаннямі. Недахопы першаснага ўспрымання будуць выпраўлены пры паўторным чытанні. Першае чытанне ў класе павінна быць чытаннем уголас і абавязкова выразным, нельга падмяняць яго працай над тэхнікай чытання: для гэтага адводзіцца адпаведны час.

Чытанне бывае вольнае і мэтанакіраванае. Пры вольным чытанні вучань мае поўную свабоду, ён падуладны толькі тэксту: прымае або аспрэчвае тое, пра што напісана ў творы, хвалюецца, суперажывае, радуецца і ненавідзіць разам з аўтарам і яго героямі. Прысутнасць вольнага чытання абавязковая. “Пакуль твор не ўспрыняты душой, свабодна і непасрэдна, – адзначала вядомы метадыст Н.А. Станчэк, – вучань не адчувае патрэбнасці ў аналізе, ён можа нават супраціўляцца усім спробам прымусіць яго гаварыць” [2, с. 134]. Па гэтай прычыне першае чытанне павінны быць вольным.

Паўторнае чытанне, як правіла, мэтанакіраванае, яно праходзіць пад кіраўніцтвам настаўніка. Педагог задае вучням апераджальныя пытанні, прапануе ім выканаць падчас чытання заданні аналітычнага характару, з якіх пачынаецца аналіз твора.

Чытанне можа быць класным і дамашнім. У сярэдніх класах перавага аддаецца класнаму чытанню і, як правіла, ўголас. Чытанне ўголас больш нагляднае, яно выклікае калектыўнае суперажыванне. Акрамя таго, пры класным чытанні настаўнік ўпэўнены, што ўсе вучні ведаюць змест твора. Дамашняе чытанне мае таксама свае перавагі: яно ў значнай меры асабістае, тут няма пасрэдніка паміж чытачом і аўтарам, ніхто не аказвае ўплыву на чытача сваёй трактоўкай, сваім чытаннем уголас. Вучні сярэдняга школьнага ўзросту любяць слухаць чытанне, аднак даволі хутка стамляюцца, іх увага рассейваецца, і таму метадысты лічаць, што працягласць бесперапыннага чытання на ўроку не павінна перавышаць 25 – 30 хвілін. У V –VІ класах звычайна спалучаюцца абодва віды чытання. Больш складаныя часткі твора чытаюцца калектыўна ў класе, а прачытанае дома на ўроку толькі аналізуецца.

У старшых класах у сувязі з вывучэннем вялікіх твораў першае чытанне пераважна дамашняе, у класе зачытваюцца асобныя ўрыўкі пры аналізе твора. Выключэнне складае выкарыстанне класнага чытання на ўступных занятках, калі настаўнік ставіць задачу праз чытанне ўвесці вучняў у мастацкі свет твора.

Так, напрыклад, чытанне, а затым аналіз першага раздзела рамана Івана Мележа “Людзі на балоце” спрыяюць фарміраванню ў школьнікаў пэўных адносін да герояў, дапамагаюць вучням “ўжыцца” ў твор, у яго ідэйную задуму. Прапанаваны тэкст невялікі памерам, але кожны радок яго напоўнены паэзіяй, выразнасцю, таму патрабуе да сябе асаблівай увагі і дэталёвага разбору.

Значныя па аб’ёму творы ў старшых класах павінны быць прачытаны да пачатку іх вывучэння. Для гэтага неабходна метадычна правільна арганізаваць дамашняе чытанне. Настаўнікі імкнуцца зацікавіць вучняў у прачытанні мастацкіх твораў праз зачытванне найбольш цікавых урыўкаў з тэкстаў, знаёмства з асобнымі фактамі з біяграфіі пісьменнікаў, арганізацыю кніжных выстаў. Важна, каб вучні адчувалі пастаянны кантроль за ходам чытання з боку выкладчыка, які ажыццяўляецца ў форме віктарыны, тэсціравання, індывідуальнай гутаркі, праверачных вусных і пісьмовых заданняў. Большасць настаўнікаў-філолагаў перад летнімі канікуламі знаёмяць вучняў са спісам праграмных твораў, якія будуць вывучацца ў наступным класе.