Метады выкладання ў залежнасці ад характару дзейнасці настаўніка і вучняў

Метад творчага чытання як метад выкладання літаратуры спецыфічны. Ён скіраваны на актывізацыю мастацкага ўспрымання, мастацкіх перажыванняў вучняў, на фарміраванне ў школьнікаў схільнасцей да мастацкага слова і развіццё творчых здольнасцей. Уведзены рускім метадыстам і літаратуразнаўцам М. І. Кудрашовым.

Метад творчага чытання рэалізуецца ў асноўным такімі прыёмамі, як слова настаўніка, выразнае (мастацкае) чытанне твораў настаўнікам або майстрамі мастацкага слова (у запісе), каменціраванае чытанне настаўнікам, гутарка, накіраваная на выяўленне і паглыбленне першаснага ўспрымання твора, творчыя заданні па асабістых уражаннях, пастаноўка на ўроку вучэбнай праблемы

Віды вучэбнай дзейнасці школьнікаў пры метадзе творчага чытання: класнае і дамашняе чытанне, праслухоўванне чытання твораў майстрамі мастацкага слова, завучванне на памяць, складанне планаў, блізкія да тэксту і сціслыя пераказы, мастацкае расказванне, славеснае маляванне, разгляд ілюстрацый, адказы на пытанні настаўніка і падручніка па ідэйна-мастацкім змесце твора, падрыхтоўка вусных і пісьмовых водгукаў, сачыненні па толькі што прачытаным творы.

Метад творчага чытання спрыяе навуковаму пазнанню літаратуры на першай ступені, паколькі першай і неабходнай ступенню гэтага пазнання з’яўляецца мастацкае ўспрыманне і эстэтычнае перажыванне, у працэсе якога адбываецца непасрэднае засваенне спецыфікі літаратуры: вобразнасць, адметнасць мовы і г.д.

Эўрыстычны метад выкарыстоўваецца на другой ступені ў логіцы пазнаваўчай дзейнасці і накіраваны на паглыбленне першапачатковага ўспрымання твора, на яго аналіз, на выяўленне, асэнсаванне і вырашэнне праблем маральнага, сацыяльнага і мастацкага характару.

Найбольш пашыранай формай эўрыстычнага метаду з’яўляецца эўрыстычная гутарка, якая складаецца з сістэмы ўзаемазвязаных пытанняў, кожнае з якіх набліжае вучняў да вырашэння пастаўленай праблемы. Пытанні да эўрыстычнай гутаркі патрабуюць не толькі ўзнаўлення ведаў, але і пэўнага пошуку, даследавання. У час эўрыстычнай гутаркі настаўнік кіруе пазнаваўчай дзейнасцю вучняў, ставіць пытанні, стварае праблемныя сітуацыі.

Пасля набыцця вучнямі неабходных уменняў гутарка можа быць заменена самастойнай працай вучняў па пытаннях і заданнях настаўніка.

Віды дзейнасці вучняў пры эўрыстычным метадзе: падбор матэрыялу з мастацкага твора або падручніка; пераказ тэксту з элементамі аналізу; складанне плана як прыём аналізу, падбор цытат, аналіз эпізоду, аналіз вобраза літаратурнага героя, параўнальная характарыстыка герояў; складанне плана адказу, даклада, сачынення; канспектыўны выклад вынікаў аналізу твора, параўнальнага аналізу твораў розных аўтараў; выступленне на дыспуце; напісанне сачыненняў як вынік працы над мастацкім творам.

Эўрыстычны метад з’яўляецца найважнейшым сродкам фарміравання даследчых навыкаў вучняў.

Даследчы метад – спосаб арганізацыі пошукавай дзейнасці вучняў шляхам пастаноўкі перад імі задач, якія патрабуюць самастойнага творчага вырашэння.

Мэта даследчага метаду на ўроку літаратуры – падрыхтаваць вучняў да самастойнага вывучэння літаратурных твораў, сфарміраваць уменні ацэньваць іх ідэйныя і мастацкія вартасці, выпрацоўваць крытэрыі іх ацэнкі, удасканальваць мастацкі густ.

Паколькі гэты метад патрабуе ад вучняў даволі высокай ступені самастойнасці, яго мэтазгодна выкарыстоўваць у старшых класах. Але пачынаць фарміраванне ў вучняў уменняў здабываць веды самастойна неабходна з малодшага школьнага ўзросту.

Даследчы метад надзвычай блізкі да эўрыстычнага. Розніца паміж імі заключаецца ў навучальнай ролі настаўніка і вучэбнай дзейнасці вучняў.

Даследчы метад рэалізуецца праз наступныя прыёмы: пастаноўка настаўнікам перад класам праблемы, асноўныя аспекты якой вырашаюцца групаю вучняў або па індывідуальным заданні; распрацоўка і прапанова вучням тэм і пытанняў да семінарскіх заняткаў, пастаноўка перад класам задачы падрыхтаваць паведамленне на адну з прапанаваных тэм або самастойна прааналізаваць пазапраграмны твор.

Віды дзейнасці вучняў пры даследчым метадзе: самастойны аналіз усяго твора або яго часткі; супастаўленне двух або некалькіх праграмных твораў; супастаўленне розных поглядаў у літаратурнай крытыцы; супастаўленне твора з яго інтэрпрэтацыяй у тэатры або ў кіно і інш.

Вынікі такой працы могуць быць аформлены ў выглядзе вучнёўскіх дакладаў або сачыненняў.

Даследчы метад актывізуе цікавасць вучняў да творчага пошуку і забяспечвае авалоданне імі метадаў навуковага пазнання, рыхтуе школьнікаў да навукова-даследчай працы.

Рэпрадуктыўны метад – спосаб атрымання ведаў вучнямі ў гатовым выглядзе, але не дагматычна, са слоў настаўніка, з падручніка, крытычнага артыкула і інш. Развіццю думкі вучняў спрыяе праблемны выклад матэрыялу. Рэпрадуктыўны метад карысны не толькі тым, што вучні атрымліваюць значную колькасць новай інфармацыі, але і тым, што іх веды падсумоўваюцца і абагульняюцца.

Прыёмы праяўлення рэпрадуктыўнага метаду: аповед настаўніка пра жыццё пісьменніка, лекцыя або лекцыя з элементамі гутаркі пра творчы шлях пісьменніка, аглядавая лекцыя з дэманстрацыяй наглядных дапаможнікаў і выкарыстаннем ТСН, пастаноўка перад вучнямі праблемных пытанняў і пошукавых задач, тлумачэнне заданняў па падручніку і вучэбных дапаможніках.

Віды дзейнасці вучняў пры рэпрадуктыўным метадзе: запіс плана або канспекта лекцыі настаўніка, складанне плана або канспекта прачытаных артыкулаў падручніка, складанне сінхронных табліц; падрыхтоўка адказаў па матэрыялах лекцыі або падручніка; падрыхтоўка дакладаў, рэфератаў, сачыненняў з выкарыстаннем наяўнага матэрыялу.