Прынцып свядомай і актыўнай дзейнасці вучняў пры вядучай ролі настаўніка

Свядомасць вучняў у педагогіцы разглядаецца ў двух аспектах: як разуменне вучэбнага матэрыялу і як свядомыя, матываваныя адносіны да навучання. У адпаведнасці з другім аспектам вучні ўсведамляюць мэты навучання, плануюць і арганізуюць сваю працу, праяўляюць зацікаўленасць да ведаў, ставяць праблемы і ўмеюць знайсці іх вырашэнне. “Свядомасць ведаў, – адзначаў А.М. Лявонцьеў, – характарызуецца менавіта тым, які сэнс набываюць яны для чалавека” [2, с. 28].

У дадзеным прынцыпе зафіксавана спецыфічнае для сучаснай школы адзінства дзеянняў настаўніка і вучняў. Педагог на ўроку літаратуры выступае не як выканаўца ў тэатры аднаго акцёра, а як рэжысёр спектакля. Вядучая роля настаўніка-філолага заключаецца ў тым, што вучні пастаянна заўважаюць яго ўздзеянне на іх і разам з тым адчуваюць самастойнасць пошукаў, меркаванняў і ацэнак.

Для дасягнення актыўнасці і свядомасці школьнікаў у вучэбным працэсе настаўнік павінен абапірацца на іх інтарэсы і адначасова фарміраваць матывы навучання, далучаць вучняў да вырашэння праблемных сітуацый, выкарыстоўваць у якасці метадаў навучання дыскусіі і дыспут, стымуляваць калектыўныя формы працы.

Разглядаемы прынцып патрабуе таксама распрацоўкі і прымянення сістэмы самастойнай работы, асаблівая роля тут належыць сачыненням і вучнёўскім навуковым даследаванням.

Прынцып трываласці зыходзіць з таго, што веды павінны грунтоўна замацавацца ў памяці вучняў і стаць часткаю іх свядомасці.

Рэалізацыя прынцыпу трываласці навучання ў педагагічнай практыцы ажыццяўляецца праз практыкаванні ў прымяненні ведаў, навыкаў і ўменняў, абмеркаванне і дыскусіі, доказнасць і аргументаванасць выступленняў. Трываласць ведаў забяспечваецца эмацыянальным выкладам матэрыялу настаўнікам, дакладнай лагічнай структурай урока або пазакласнага мерапрыемства, выкарыстаннем камп’ютэрных тэхналогій, ТСН і нагляднасці, сістэмай самастойнай працы. Важнае значэнне ў фарміраванні трывалых ведаў надаецца паўтарэнню.

Трываласць ведаў, атрыманых на ўроках літаратуры, можа правярацца як у перыяд вучобы ў школе, так і на працягу ўсяго далейшага жыцця. Пацвярджэннем трываласці літаратурнай падрыхтоўкі выпускнікоў школы з’яўляецца іх маральна-эстэтычная сталасць, неабыякавасць да мастацтва, уменне дакладна ацэньваць творы, якія вывучаліся ў школе, усведамленне непарыўнай сувязі мастацтва з жыццём.

Прынцып стварэння неабходных умоў для навучання арыентуе на стварэнне спрыяльнай маральна-псіхалагічнай атмасферы ў адносінах паміж настаўнікам і вучнямі, ён накіраваны на папярэджанне канфліктных сітуацый на ўроку.

У дыдактычнай літаратуры вылучаецца таксама прынцып спалучэння розных метадаў і сродкаў навучання ў залежнасці ад задач і зместу навучання.