Билет 1

1. Grammar: Noun. Articles

2. Translate the text: “TV programms”

3. Speak on the topic: “I want to be an interpreter”

1.The Noun – зат есім

The Noun (зат есім) – заттың атын білдіріп, кім, не, кімдер, нелер деген сұрақтарға жауап беретін сөздер зат есім деп аталады.
Мысалы:
who is this? – бұл кім?
what is this? – бұл не?

Ағылшын тілінде көптеген зат есімдер артикльдермен қолданылады (артикльдерді біз бөлек материалда қарастырамыз).

Зат есімдер бөлінеді:

1. лексическалық мағынасына қарай:

1) Жалқы есімдер (Proper) – ат, фамилия, географиялық атаулар, апта күндері т.б.:

John, Charles Dickens, Trafalgar Square, Moscow, the United Kingdom, Victory Day, Thursday, February.

2) Жалпы есімдер (Common) – заттар, құралдар, әрекеттер, күйлер, сезімдер:

house – үй
mission – миссия, тапсырма
work – жұмыс, еңбек, шаруа

санауға келетін:

bullet – оқ
horse – ат
conference – конференция
two houses – екі үй

санауға келмейтін (көпше түрі жоқ, белгісіз артикльмен қолданылмайды):

air – ауа
weather – ауа райы

2. структурасына қарай:

1) жай

man – ер адам,
tank – танк

2) туынды (демек құрамында түбірден басқа суффикстер немесе префикстер, кейде екеуі де болуы мүмкін):

re port – баяндама, есеп
teach er – мұғалім
de tach ment – бөлім,

3) күрделі (екі немесе одан да көп түбірден тұрады):

headache – бас ауруы
workman – жұмысшы

3. көпше түрінің жасалу жолына қарай:

1) дұрыс (көпше түр -s жұрнағы арқылы жасалады):

a map (карта) – maps (карталар)
a pen (қалам) – pens (қаламдар)

Орфографиялық ерекшіліктері:

• егер сөз -o, -s, -ch, -sh, -x, ке аяқталатын болса -es жалғану арқылы жасалады:

hero (батыр) – heroes (батырлар)
dress (көйлек) – dresses (көйлектер)
match (сіріңке) – matches (сіріңкелер)
dish (тағам) – dishes (тағамдар)
box (қорап) – boxes (қораптар)

• егер сөз алдында дауыссыз тұрған -y әрпіне аяқталатын болса, -y -i болып ауысады, сөз соңы -ies болады;

city (қала) – cities (қалалар)

• түбірдегі -f, -fe -ve ге ауысып, сөз соңында -ves болады;

leaf (жапырақ) – leaves (жапырақтар)
wife (әйел) – wives (әйелдер)

2) бұрыс (ережеге бағынбайды);

ескі (бұрыннан келе жатқан қолданыстағы сөздер):

man (ер адам) – men (ер адамдар)
woman (әйел адам) – women (әйел адамдар)
child (бала) – children (балалар)
foot (аяқ) – feet (аяқтар)
tooth (тіс) – teeth (тістер)
mouse (тышқан) – mice (тышқандар)
goose (қаз) – geese (қаздар)
sheep (қой) – sheep (қойлар)
fish (балық) – fish (балықтар)
deer (бұғы) – deer (бұғылар)

жаңа (-o ға аяқталатын жаңа сөздер):

piano (фортепьяно) – pianos (фортепьянолар)
cello (виолончель) – cellos (виолончельдер)
solo (соло) – solos (сололар)
photo (фото) – photos (фотолар)

кірме сөздер:

formula (формула) – formulae (формулалар)
bacterium (бактерия) – bacteria (бактериялар)
analysis (анализ) – analyses (анализдер)
stimulus (стимул) – stimuli (стимулдар)

Зат есімдердің септелуі.

Ағылшын тілінде зат есімнің екі септігі бар:
жалпы және тәуелдік септік.

Common case (жалпы септік) сөздіктегі формасы.
Ешқандай жалғауы жоқ. Сөйлемде сөздер жалғаулар арқылы емес, предлогтар және қатаң сөз тәртібі арқылы байланысады.

Possessive case (тәуелдік септік) бір нәрсеге тәуелділікті білдіреді және ’s жалғануы арқылы жасалады.
Тәуелдік септіктегі зат есім үнемі анықтап тұрған сөздің алдында тұрады:

Peter’s friend – Петрдің досы
my friend’s book – Менің досымның кітабы
the cat’s tail – Мысықтың құйрығы

Егер зат есім -s ке аяқталып тұрған көпше түрде болса, онда одан кейін апостроф (’) қана жалғанады:

our friends’ book – біздің достардың кітабы

Басқа әріптерге аяқталатын көпше түрдегі зат есімдерге ’s жалғанады:

these men’s plans – бұл адамдардың жоспарлары
our children’s notebooks – біздің балалардың дәптерлері

’s айтылуы:
[s] – maps
[z] – games, boys
[iz] – matches, boxes

Сөйлемдерде зат есімдер бола алады:

1. Бастауыш:
The conference was very interesting. – Конференция өте қызықты болды.

2. Толықтауыш:
We study mathematics. – Біз математиканы оқимыз.

3. Анықтауыш:
His brother is a student of the university. – Оның ағасы- университет студенті.

4. Пысықтауыш (мезгіл, мекен,мақсат, себеп т.б.):
We decided to meet after classes. – Біз сабақтан кейін кездесуге шешім қабылдадық. (мезгіл пысықтауыш)
There is a good library at our academy. – Біздің академияда жақсы кітапхана бар. (мекен пысықтауыш)

Article – артикль

Ағылшын тілінде артикльдің үш түрі бар:

1. Indefinite article (белгісіз артикль) – a, an
2. Definite article (белгілі артикль) – the
3. Zero article (артикльдің қолданылмауы)

Артикльдер дегеніміз не және олар не үшін қажет?

Article (артикль) – сөз табы, зат есімдердің алдында қолданылады және оны анықтап тұрады:

a table
the pen

Артикль белгілі бір зат есіммен байланысты, егер зат есімнің алдында анықтауыш болса, онда артикль олардың алдында тұрады:
анықтауыш + зат есім:

a new house
a big apple

1. Indefinite article (белгісіз артикль) – a, an

Бұл артикль one (бір, біреу) сан есімінен шыққан.
Қолданылуы:
зат есімнің жекеше түрінде:

Take a pen, not two pens.

көп заттың ішінде біреуі аталса:

I am a student.

a – дауыссыз дыбыстардың алдында қолданылады:

a table
a dictionary
a teacher
a big apple
Take a map. – Бір картаны алыңыз.

an – дауысты дыбыстардың алдында қолданылады:

an apple
an orange
an hour
an yellow pencil
I am reading an interesting book. – Мен қызықты кітап оқып отырмын.

Мамандықтардың алдында белгісіз артикль қолданылатынын есте сақтау керек:

A am a teacher. – Мен мұғаліммін.
He is a translator. – Ол аудармашы.

Егер мамандық көпше түрде болса артикль қолданылмайды:

We are teachers. – Біз мұғалімдерміз.

2. Definite article (белгілі артикль) – the

Белгілі артикль бұл деген сөзден шыққан.
Демек көптеген заттардың ішінен біреуі туралы айтатын болсақ ол зат есімді белгілі артикльмен айтамыз.

Белгілі және белгісіз артикльдердің мағыналарын салыстырып көрелік:

Take a pen. – Қалам алыңыз (кез-келген).
Take the pen. – Мына қаламды алыңыз.

Ал енді белгілі артикльді қолдану жағдайлары мен ережелерін қарастырайық.

the белгілі артиклі қолданылуы:

1. Жекеше, көпше түрдегі зат есімдердің алдында:

The book that I am reading is on the table. – Мен оқып отырған кітап столдың үстінде.
The books that I am reading are on the table. – Мен оқып отырған кітаптар столдың үстінде.

2. Текстегі зат есім бір рет аталғаннан кейін қайталанса:

The Smiths have bought a new house. The house is very high. –
Смиттер жаңа үй сатып алды. Ол үй өте биік.

Жалқы есімдердің алдында артикль қолданылмайды.

3. Бірақ, егер фамилия ретінде семья аталса:

The Smiths have bought a new house. – Смиттер отбасы жаңа үй сатып алды.

4. Жалғыз атауларда:

the Sun – күн
the Moon – ай
the Earth – жер
The sun was shining. – Күн сәулесін шашып тұрды.

5. Мұхиттар мен теңіздер, өзендер мен көлдер, таулар мен шөл далалар, аралдар атауларында:

the Amazon River – Амазонка
the Pacific Ocean – Тынық мұхиты
the Pamir – Памир
the Bahamas – Багам аралдары
They went to the Alps every summer. – Олар Альпыға жылда жазда барды.

6. Мемлекеттер атауларында әкімшілік термин аталса:
the United States of America
the People’s Republic of China
the United Kingdom

7. Кейбір елдердің, қалалардың алдында:

the Netherlands – Нидерланды
the Congo – Конго
the Hague – Гаага

Маңызды! Кейде the белгілі артиклі қолданылады: I am waiting for the Broadway bus. – Мен Бродвей автобусын күтіп тұрмын. The Helsinki agreement was signed on September 1, 1975. – Хельсинки келсіміне 1975 жылы 1 қыркүйекте қол қойылды. Көңіл бөліңіз. Бұл жерде біз жоғарыда айтып өткен анықтауыш + зат есім жағдайын қарастырып тұрмыз. Жалқы есімдер мұнда анықтауыш болып тұр. the белгілі артиклі бұл жерде Broadway, Helsinki жалқы есімдерінің алдында тұр, бірақ ол bus, agreement зат есімдеріне қатысты.

Абстрактілі, ғылым мен оқу пәндерінің атаулары (history, gold, life, air, grammar) алдында артикль қолданылмайды.

8. Бірақ, егер абстрактілі зат есім белгілі санды немесе сапаны білдірсе, онда белгілі артикль қолданылады:

the history of France – Франция тарихы
the grammar of the English language – Ағылшын тілі грамматикасы
The gold of this ring is very old. – Бұл жүзіктің алтыны өте ескі.

3. Zero article – артикльдің қолданылмауы

Зат есімдердің артикльсіз қолданылатын жағдайлары болады.

Зат есімдер артикльсіз қолданылады:

1. Жалқы есімдер (есімдер, континенттер атауы, елдер, қалалар, көшелер, жыл мезгілдері, айлар, күндер т.б.):

Tom is going to buy a new car. – Том жаңа автомобиль сатып алғалы жүр.
Helsinki is the capital of Finland. – Хельсинки – Финляндияның астанасы.
London is an old city. – Лондон – ескі қала.
Broadway is famous for its theaters. – Бродвей өзінің театрларымен әйгілі.
I was there in spring (in December, on Monday). – Мен онда көктемде болдым. (желтоқсанда, дүйсенбіде).

2. Дәрежемен атағанда:

Doctor White – доктор Уайт
Professor Black – профессор Блэк

3. Абстрактілі және зат атаулы зат есімдері жалпы мағынада:

gold
hope
music
Gold is a precious metal. – Алтын – қымбат металл.
There is always hope. – Үміт әрқашан бар.
I like music very much. – Мен музыканы өте ұнатамын.

4. Зат есімнің алдында тәуелдік септігіндегі жалқы есім:

John’s house – Джонның үйі
I met Nancy’s sister. – Мен Нэнсидің апайын кезіктірдім.

5. Алдында тәуелдік немесе сілтеу есімдіктері бар зат есімдер:

my apartment – менің пәтерім
that teacher – ол мұғалім

6. no сөзі бар зат есімдер:

There is no bread on the table. – Столда нан жоқ.
They have no new teachers. – Оларда жаңа мұғалімдер жоқ.
No man can do it. – Еш адам да оны жасай алмайды.

2. Translate the text: “TV programms”

3. Speak on the topic: I want to become an interpreter

I want to become an interpreter. It is an interesting and useful profession. I enjoy studying English and want to learn more about English-speaking countries. I like reading books about different foreign countries and cultures. My favourite writers are William Shakespeare, Jack London and Mark Twain. Foreign people think and act differently. Their way of life differs greatly from ours. Those distant countries are mysterious. I wonder how those people live. I want to become an interpreter because I want to meet as many people of different nationalities and cultures as possible. Besides, this job is useful. It goes without saying - it helps people to understand each other better. My task now is to work hard in order to improve my pronunciation and enrich my vocabulary.

Я хочу стать переводчиком. Это интересная и полезная профессия. Мне нравится учить английский, и я хочу узнать больше об англо-говорящих странах. Я люблю читать книги о разных зарубежных странах и культурах. Мои любимые писатели - Уильям Шекспир, Джек Лондон и Марк Твен. Иностранцы думают и поступают не так как мы. Их образ жизни сильно отличается от нашего. Те далёкие страны загадочны. Интересно, как живут там люди. Я хочу стать переводчиком, потому что хочу познакомиться с многими людьми разных национальностей и культур. Кроме того, эта работа полезна. Несомненно, она помогает людям понимать друг друга лучше. Моя задача сейчас - усердно учиться, чтобы улучшить произношение и обогатить лексический запас.