Жансыздандырудың жаңашыл тәсілдері

Босану негізінде әр түрлі сатылы ауру сезімдерімен өтеді. Ауырсыну факторы ағзадан адреналин мен норадреналиннің бөлінуіне жағдай жасайды. Соның нәтижесінде ағза және жатыр қызметтері белсендендіріледі.

Толғақ кезінде ауруды тудыратын негізгі факторлар: жатыр мойнының ашылуы, жатыр тіндерінің гипоксиясы, жүйке талшықтарының қысылуы, жатыр байламдарының созылуы.

Босанудың бірінші кезеңіндегі ауырсынудың себебі – жатырдың жиырылуы және байламдарының созылуы. Босану қарқындаған сайын жатырдың төменгі сегментінің созылуы да ұлғая береді. Босанудың бірінші кезеңінің соңы мен екінші кезеңінің басында негізгі рөлді нәрестенің жақын жатқан бөлігінің жұмсақ тіндерге және кіші жамбастың сүйек сақинасына түсіретін қысымы алады. Босану ауырсынуының әсерінен жүрек-қан тамыр жүйесінің жұмысы өзгеріске ұшырайды: тахикардия, жүректің соғу жиілігі, күре тамыр және көк тамыр қысымы артады. Ауырсыну әсерінен ырғақтың бұзылуы, коронарлы қан айналымның азаюы, жүрек қуысындағы қан қысымы өзгеруі мүмкін. Тыныс алу қызметінің жұмысы өзгереді, тахипноэ, дем алу көлемі азаяды, тыныс алудың минуттық көлемі артады, нәтижесінде айқын гипокапния және жатыр-плацента қан айналымы бұзылуы мүмкін. Ауырсыну өз кезегінде жатырдың жиырылу қабілетін, асқазан-ішек жолының, қуықтың жұмысын нашарлатып, жүрек айну мен құсуды тудырады. Босану барысындағы ауырсыну психоэмоцианалдық ширығу мен қажуға әкеледі, қажу өз алдына жатырдың жиырылу белсенділігінің бұзылысы мен нәрестенің жатырішінде күйзелуіне соқтырады. Егер де осы асқынулардың алды алынбаса, босану ана мен нәресте үшін жайлы бітпеуі мүмкін. Әсіресе асқынған жүктілік пен экстрагенитальді патология кезіндегі ауырсыну реакциялары өте қауіпті.

Акушерлік анестезиологияның дамуы босану үйлерінде анестезиология және реанимация қызметін құру қажеттілігін қарастырып отыр. Босану үйлерінің анестезиологиялық қызметтерінің міндеттеріне қазіргі уақытта босану барысында, сондай-ақ акушерлік операциялар кезінде түрлі жансыздандыруды жүргізу, сонымен қатар қарқынды терапия мен реанимация шараларын өткізу жатады.

Босану үйінде акушер-гинекологпен бірге анестезиолог дәрігер және медбике-анестезист қалыпты орналасқан плацентаның ерте бөлінуінде, бала жолдасы бөлінуінің ерте және кеш кезеңдеріндегі қан кетуде, плацентаның төмен орналасуынан болған қан кетуде көмек көрсетеді.

Қарқынды терапия және реанимациялық шаралардың қажеттілігі кеш токсикоздың ауыр түрлерінде, жүрек ақауында және тағы басқа экстрагенитальді ауруларда байқалады. Босану үйіндегі анестезиолог қызметкерлердің міндетіне сондай-ақ асфиксиямен туған нәрестелерге реанимациялық шаралар жүргізу жатады.

Медбике-анестезист анестезиолог дәрігердің жетекшілігімен жұмыс істейді; оның міндеттеріне анестезиологиялық аспаптармен және босануда, сонымен бірге кесар тілігін жасау кезінде жансыздандыру үшін қолданылатын құралдармен қамтамасыз ету жатады. Наркоз кезінде медбике-анестезист дәрігер басшылығымен наркоз жасалған адамды бақылап, наркоз картасына пульсін, қан қысымын, басқа да жағдай көрсеткіштерін, науқасқа енгізілген анестетиктерді және басқа да дәрілік заттарды тіркеп отырады. Медбике-анестезист жалпы анестезиология мен реаниматологияны, дәрілердің фармакодинамикалық қасиетін, қазіргі акушерлік анестезиологияны қолдануды, сонымен бірге босанудың бірінші кезеңіндегі және акушерлік кесар тілігіндегі жансыздандыру тәсілдерін, өздігімен преэклампсия және эклампсия жағдайында наркоз аппаратының көмегімен маскалы наркоз жасай білуді, венепункция техникасын, акушерліктегі асептика және антисептика негіздерін жетік меңгеруі керек.

Босанудың бірінші кезеңі мен акушерлік операцияларда қолданылатын жансыздандыру тәсілдері әр алуан. Белгілі бір әдісті таңдау босану актісінің ағымына, экстрагенитальді ауруларына және нәресте жағдайына, хирургиялық араласу мен акушерлік стационардың жабдықталуына байланысты жасалады.

Босануды жансыздандырудың дәрілік және дәрісіз жансыздандыру тәсілдері қолданылады.

Дәрісіз жансыздандыру тәсілі. Дәрісіз жансыздандыру тәсілдері арасынан физиопсихопрофилактика (жүйке физиологиясының алдын алу), гипноз, акупунктура, электроанальгезия және т.б. көңіл аудартады.

Жүкті әйелді психопрофилактикалық жолмен жансыздандырудың мақсаты – босану қорқынышының жүйкелік кешенін жою.

Маңызды психологиялық кезеңнің бірі – босану кезінде әйел жолдасының немесе жақын туыстарының бірінің қасына келуі. Сонымен қатар, босанатын әйелдің босандыратын дәрігермен және акушермен таныс болғаны да дұрыс.

Дәрісіз жансыздандыру тәсілдері арасындағы ауырсыну стимулын азайту тәсілі назар аудартады. Оған әйелдің еркін қозғалуы, жүйке талшықтарының қысылуы, абдоминалдық декомпрессиясы, т.б. жатады. Алдыңғы екеуінің маңызы зор.

Негізгі бір жансыздандыру тәсілдері – шеткері рецепторларды белсендендіру тәсілі. Солардың ішінде қазіргі уақытта гидротерапия (жылы ванна), акупунктура және акупрессура, тері арқылы тоқ өткізу тәсілдеріне көп көңіл бөлінеді.

Гидротерапия ауырсынуды азайтып, дененің босауын қамтамасыз етеді, абдоминальді бұлшық еттерге түсетін физиологиялық ширығу мен қысымды азайтып, жатырдың тиімдірек жиырылуына жағдай жасайды.

Массаж да көп елдің тәжірибесінде кеңінен қолданылады. Массаждың алуан түрлері тері рецепторларын ынталандырып, көптеген миелин талшықтарының невральді белсенділігін арттырады. Бұл сезімдер ауырсыну сезімдеріне қарағанда тезірек сезіледі. Орталық жүйке жүйесіне жасалған бұндай шабуылдар ауырсынуды басады. Акупунктура және акупрессура әдістері де көптеген клиникаларда қолданылуда. Босануды жансыздандырудағы гипноз рөлі ерекше. Дегенмен, қойылатын негізгі шарт – дәрігер бұл әдістемені жетік меңгеруі керек.

Босануды дәрімен жансыздандыру тәсілдері. Жансыздандыру үшін дәрілік заттарды тағайындағанда мынаны есте сақтаған дұрыс: ешбір седативті немесе ұйықтататын дәрі немесе анальгетик плацентаға әсер етпей қоймайды және де нәрестеге әсер етпей қоймайды. Сондықтан жансыздандыруға қолданылатын дәрілік заттардың өлшемдері мен қажетті шартын белгілеп алу керек. Оған қоса дәрілік заттарды енгізетін кезеңді де (босану кезеңдерін) нақты белгілеу керек. Көбінесе ауырсынудың негізгі себебіне босану кезінде жатыр мойнының ашылуы жатады. Сондықтан жансыздандыруды жатыр мойнының 3-4 см ашылуы кезінде өткізіп, тууға 2-3 сағат қалғанда тоқтатады. Ауырсынудың ең қатты сезімдері жатыр мойны 9-10 см ашылғанда сезіледі, бірақ нәрестенің туғаннан кейінгі өміріне әсері болуына байланысты ол кезеңде барлық препараттарды қолдана беруге болмайды. Бұл кезде нәрестенің жетілу дәрежесін ескеру керек, себебі ұрық пен нәресте бауырының толықтай жетілмеуі есірткі заттарының әсер ету мерзімін ұзартады. Бұның барлығы анальгетиктерді қолданудың бірыңғай жүйесі болу мүмкін еместігін аңғартады.

Акушерлік тәжірибеде седативті, ұйықтататын заттар, транквилизаторлар, есірткелік және есірткелік емес анальгетиктер қолданылады.

Босануды жансыздандыруға келесі талаптар қойылады:

· кері эмоциялар мен қорқынышты жою;

· ауруды басатын тиімді әсермен қамтамасыз ету;

· босану әрекетіне қысым көрсететін әсерді болдырмау;

· жансыздандыру әдісінің ана мен балаға қауіп келтірмеуі;

· әйелдің есін сақтау, оның босану актісіне қатысу мүмкіндігі;

· лактацияға және босанудан кейінгі кезеңнің ағымына зиянды әсердің болмауы.

Босану барысында жансыздандыруды жүргізу іс-әрекетінің жүйелілігі кесте түрінде келесідей көрсетіледі:

· босану ағымының басында ауырсынуы аз толғақтарда қорқынышты, ширығуды жою үшін транквилизаторларды (триоксазин 0,3-0,6 г немесе элениум 0,1-0,015 г, седуксен 0,01 г, т.б.) қолдану көрсетіледі;

· белсенді босану әрекетінің дамуы мен толғақтардың айқын ауырсынуы кезінде ингаляциялық немесе ингаляциялық емес анальгетиктерді седативті немесе спазмолитикалық препараттармен үйлестіріп береді. Тез иланатын әйелдерге акупунктура, емдік электроанальгезияны қолдануға болады.

· аталған босануды жансыздандыру әдістері тиімсіз немесе экстрагенитальді патология, гестоз, босану әрекетінің дискоординациясы болған жағдайда ұзақ мерзімді перидуральді анестезияны қолданған дұрыс.

Босануды жансыздандыру үшін ингаляциялық және ингаляциялық емес анестетиктер қолданылады. Біздің елде босануды жансыздандыру мақсатында көбіне ингаляциялық емес анестетиктер қолданылады: промедол, морфин, морадол, анальгин, трамал, натрий оксибутураты (ГОМК) және т.б.

Промедолдың 1% ерітіндісінен 1-2 мл бұлшық етке тағайындалады. Промедол әсері 10-20 минуттан кейін басталып, 2 сағатқа созылады. Промедолды енгізгеннен кейін нәрестенің жүрек ырғағы байқалады, босану ағымы жалғасады. Ашылу кезеңінің соңы мен құдалау кезеңінде промедолды енгізуге болмайды, себебі нәрестенің есірткілік депрессиясы дамуы мүмкін.

Т е к о д и н (Thecodinum) 1% ерітінді ретінде 1-1,5 мл тері астына қолданады. Ауру сезімін басу әсері 2-3 сағатқа созылады.текодинді сагний сульфатымен қосып (1% текодин ерітіндісінің 1 мл тері астына, 25% магний сульфаты ерітіндісінің 4 мл бұлшықетке) қолдануға болады.

А п р о ф е н (Aprophenum) ауруды басатын және жоғары спазмолитикалық әсерге ие: 1 % ерітіндінің 1 мл тері астына немесе бұлшықетке енгізіледі. Сондай-ақ апрофенді изопромедолмен қосып та қолданады (ауруды басу әсерін арттырады және өзектің ашылуын тездетеді).

Сонымен қатар ингаляциялық дәрілерді де қолданады: азоттың шала тотығы, трилен, т.б.

А з о т т ы ң ш а л а т о т ы ғ ы н ингаляциялық наркоз ретінде оттекпен қосып (азоттың шала тотығының 40-тан 80 % дейін, оттектің 60-тан 20 % дейін) босанудың бірінші және екінші кезеңдерінде қолданады. Азоттың шала тотығын арнайы аппарат арқылы маска көмегімен береді.босанатын әйелді азоттың шала тотығын қолдану техникасымен таныстырады: одан әрі толғақ кезінде әйел өзі маска салып, қолданады. Толғақ арасындағы үзілістерде масканы қолданбайды.

Оттекпен қосылыстағы азоттың шала тотығын ана мен нәрестеге зиянды әсер етпейтін тиімді заттар қатарына жатқызады.

Акушерлік тәжірибеде акушерлік емдік наркозға жиі жүгінеді. Көрсеткіштері: босану кезіндегі шаршау, босану ағымының дискоординациясы, патологиялық прелиминарлық кезеңі, гестоз. Емдік акушерлік наркоз үшін үлкен табыспен натрий оксибутиратының 20% ерітіндісі қолданылады. Премедикация мақсатында промедолдың 2% ерітіндісін (1 мл) пипольфеннің 2,5% ерітіндісімен (1 мл) немесе димедролдың 1% ерітіндісімен (1 мл) бұлшық етке қолданады. Премедикациядан соң 5-20 мин кейін ГОМК-ты 20% ерітінді түрінде көк тамырға баяу енгізеді. Ұйқы ГОМК-ты енгізгеннен кейін 3-8 минуттан соң басталып, әдетте 2,5 сағатқа созылады. Акушерлік наркозды акушер-гинеколог тағайындайды, ал орындайтын - анестезиолог.

Акушерлік тәжірибеде азот тотығы, энфлуран, метоксифлуран, трихлорэтилен, галотан, трилен, фторотан сияқты ингаляциялық анестетиктер қолданылады.

Ингаляциялық анестетиктер плацента арқылы жеңіл өтеді. Нәрестенің қысылу дәрежесі анестетикті қабылдау ұзықтылығы мен концентрациясына байланысты болады.