Азот тотыќтарынан газдарды химиялыќ тазартудыѕ јдiстері

Тїтiндік газдардыѕ NOx-тан тазартудыѕ химиялыќ јдiстері келесідей ажыратылады:

1) тотыќтырєыш, азот тотыєыныѕ диоксидке тотыєуына негізделген;

2) ќалпына келтiргiш, катализаторлардыѕ ќолдануымен немесе оларсыз, NOx –ті азотќа жјне оттегіге дейiн ќалпына келтiруіне негiзделген.

Мўнда таѕдаулы каталитикалыќ ќалпына келтiру (ТКЌк) жјне таѕдаулы каталитикалыќ емес ќалпына келтіру (ТКЕЌк) деген 2 тїрі бар.

Катализатор ретінде титан, молибден, вольфрам, хром, ванадий тотыќтары ќолданылады;

3) сорбциялыќ, јр – тїрлі сорбенттермен NOx –ті жўтуєа негізделген.

Абсорбция - кґлемдік жўту.

Адсорбция - беттік жўту.

Сорбциялыќ јдістер - ќымбат, сондыќтан ќолданылмайды.

Аммиакты јдiс (ќалпына келтiргiш). Мјні NOx –ті аммиактiѕ кґмегiмен ќалпына келтiруде.

Бўл јдіс белгілі температурада аммиактыѕ азот тотыєымен ґзара байланысында келесi реакциялар бойынша негiзделген:

4NO + 4NН₃ + О₂ → 4N₂ + 6Н₂О

6NO₂ + 8NН₃→ 7N₂ + 12Н₂О

NO + NO₂ + 2NН₃ → 2N₂ + 3Н₂О

900 - 1100 °С жоєары температураларда реакциялар ґте жылдам жїреді, ал катализаторларсыз секундтар арасында.

Одан жоєары температураларда аммиактыѕ жіктелуі жїреді, нјтижесінде ќосымша азот тотыќтары пайда болады.

Тґмен температураларда (573-723 К) реакция кенет баяулайды,жјне аммиак тїтіндік ќўбырєа шыєарылады. Тек катализаторлардыѕ ќатысуымен єана ґте тґмен температураларда азот тотыєыныѕ ыдырау реакциясы белсенді жїреді.

Катализатор ретiнде тїйіршік немесе пластина тїрінде кездесетін јр-тїрлі металдардыѕ тотыќтары ќолданылады. Азот тотыќтарыныѕ ыдырау тиiмдiлiгі катализаторлардыѕ кґмегімен 90 %-єа жетедi. Бірнеше мыѕ жўмыс саєаттан кейін катализатордыѕ тиімділігі тмендейді, сол їшін таєы блок ќатарын ќосады.

Реакцияныѕ уаќытын ќысќарту їшiн, аммиактыѕ тїтіндік газдармен жаќсы араласуын ќамтамасыз ету керек.

Аммиак ќыздыру беттерiнен еркін кґлемге, ќазанныѕ газ жолыныѕ жоєарєы бґлігінде буќыздырєыш аймаєында газдармен немесе бумен беріледі. Аммиактыѕ азот тотыєына стехиоґлшегiш ќатынасы келесідей

Салмаќтыќ шыєын: азот тотыєыныѕ 1 бґлiгiне аммиактыѕ 0,5 бґлiгi.

Јдiстiѕ артыќшылыќтары: ПЈК-тіѕ жоєары болуы, тазартудыѕ таѕдаулылыєы, аласа эксплуатациялыќ шыєындар.

Кемшiлiктері: концентрациясы 20 мг/м ³ дейін болатын аммиактыѕ тазартылєан тїтіндік газдарєа ґтуі. Тїтіндік газдарда кїкірт тотыєыныѕ болуы – аммоний бисульфитініѕ тїзілу мїмкіндігі; аммиактыѕ мґлшерініѕ дјлдігініѕ ќажеттілігі; ќымбат баєалы катализаторлардыѕ ќолдануы.

Озонды јдiс (тотыќтырєыш) бір мезгілде тїтіндік газдардыѕ азот жјне кїкірт тотыќтарынан тазарту.

Тјсiлдiѕ мјнi: тґменгi азот пен кїкірт тотыќтарыныѕ озонмен тотыєуы.

Тїтiндік газдар кїл тазалаєыштан ґтіп, озондыќ ќондырєыєа жіберіледі, ол їшсатылы Вентури коагуляторынан жјне тамшы жинаєыштан тўрады.

Газдар бір мезгілде сўйыќтыќ пен озон сияќты коагуляторєа жіберіледі. Озонмен тотыєу нјтижесінде тґменгi азот тотыќтары NO жјне NO2 жоєарєыєа ґтедi, негiзiнен N2O5-ке. SO2 бiр мезгiлде SO3-ке тотыєады.

Сумен јрекеттесу нјтижесінде азотты жјне кїкірт ќышќылдарыныѕ ќоспасытїзіледі. Бўл ќоспаны аммиакты суды енгiзу арќылы бейтараптандырады.Бейтараптану нјтижесінде алынєан нитрат жјне сульфат ќышќылдарын тыѕайтќыштар ретінде пайдалану їшін циклдан шыєарады: NH₄NO₃ жјне (NH₄)₂SО₄. Бўл тыѕайтќыштар бiр мезгiлде кїлдіѕ микроэлементтерiмен байытылады.

Јдiстiѕ кемшiлiгi: озон ґндірісініѕ жоєары энергосыйымдылыєы, ол энергоблок ќуатына 6-10 % жетеді, кїкірт жјне азот ќышќылдарыныѕ ќоспасыныѕ коррозиялыќ агрессивтілігі.