Вопрос 4: Политическое и социально-экономическое развитие белорусских земель в составе Великого княжества Литовского, Русского и Жемойтского

У 13 ― 16 ст. у ВКЛ, як i ý iнш. раннефеадальных гасударствах iшоý працес станаýлення i развiцця феадальных адносiн. Феадальная собственносць на зямлю (асноýны сродак вытворчасцi) ляжала ý аснове феадальнага спосаба. Вярхоýны ýладальнiк зямлi ― князь. Сярэднiя i мелкiя феадалы складалi шляхецкае (дваранскае) саслоýе. На адным узроýнi з дваранамi былi татары. Яны неслi вайсковую службу. Шляхта, татары i сяляне мелi зямельныя надзелы, але на розных умовах (па наследству i не). Iснавала шмат феад. памесцiй ― собственносць на зямлю у ВКЛ была саслоýнай, а феад. землеýладальнiцтва пачаткова ýмоýным. Феадалы змагалiся за поýнае карыстанне сваей зямлей. Але феадалы не маглi абыходзiцца без сялян, якiя атрымоýвалi зямлю ад феадалаý i плацiлi павiннасцi: дань, натуральны i грашовы аброкi.Феадалам сяляне плацiлi налог, а царкве ― дзесяцiну. У1557 г. Жыгiмонт II Аýгуст правеý аграрную рэформу з мэтай упарадкаваць сялянскае землекарыстанне i павялiчыць даходы ý казну. Па гэтай рэформе сялянскiнадзел складала валока ý 23,41 га зямлi (не залежна ад якасцi зямлi). Феадалам адводзiлiся лепшыя землi, а сялянам наадварот. Сяляне падзялялiся на цяглых i асадных. Асноýнай павiннасцю цяглых была баршчына, акрамя яе выплачвалiся i iнш. павiннасцi. Астатнiх сялян князь трымаý на асадзе (асдных): яны плацiлi грашовы аброк замест баршчыны.

У 14 ―16 ст. iшоý працес аддзялення рамясла ад с/г => рост гарадоý i мястэчак. Для таго, каб саздаць манаполii, рамеснiкi iмкнулiсь аб’яднаць свае майстэрнi. Узнiкалi цэхi.Развiцце рамясла i таргоýлi прывяло да буйнага росту гарадоý i гарадскога насельнiцтва. Гарадское саслоýе iмкнецца пашырыць свае права. Вярхоýнай уладай горада быý магiстрат: рада + лавы.Магiстрат узначальваý войт. Усе гарада мелi свае апалченне. З ростам гарадоý, гаражане станавiлiся ýсе больш унiжанымi.

Асаблiвасцю утварэння Беларуска-Лiтоускай з'яуляецца перавага палiтычных прычын над эканамiчнымi- неабходнасць барацьбы са знешняй небяспекай (з захаду ад нямецкiх рыцарскiх ордэнау i з усходу ад Залатой Арды).
Князь Мiндоуг у 1252 годзе каранавауся i прыняу тытул у сваей рэзiдэнцыi у Наваградку. Пачынаючы з Мiндоуга ВКЛ праводзiць актыуную знешнюю палiтыку. У 1262 годзе Мiндоуг з Аляксандрам Неускiм прыняу удзел у паходзе супраць крыжакоу. Крыжакам тады не удалося пранiкнуць у землi сярэдняга цячэння Заходняй Дзвiны. У 1213 годзе Мiндоуг загiнуу у вынiку змовы варожых яму лiтоускiх князей. Вялiкiм князем абвяшчае сябе жэмайцкi князь Трайнат. Ен распаусюдзiу сваю уладу на Гарадню i амаль на усю Чорную Русь.У канцы XIII ст.вялiкiм князем стау Вiцень.Пасля смерцi Вiценя трон заняу яго брат Гедымiн. Палiтыка Гедымiна была накiравана на далейшае унутранае i знешняе умацаванне ВКЛ i пашырэнне яго тэрыторыi. У перыяд з XIII да пачатку XIV ст. у склад ВКЛ актыуна уключаюцца новыя терыторыi: Полацкае i Вiцебскае, Менскага княствы,Турауская зямля.Пад час княжання Альгерда Гедымiнавiча улада лiтоускiх князеу была пашырана на Берасцейскую i Гародзенскую зямлю. Таксама быу далучаны Гомель, Мсцiслаускае княства. Альгерд праводзiу актыуную Усходнюю палiтыку.Разам з тым ён паспяхова змагауся з крыжакамi. У 1348 годзе на рацэ Стрэва палкамi зБярэсця,Вiцебска,Полацка,Смаленска былi разгромлены крыжакi. Пасля смерцi Альгерда вялiкiм князем стау яго сын Ягайла (1377 г.). У гады княжэння Ягайлы узмацнiуся нацiск крыжакоу.У вынiку- заключэнне у 1385 годзе у замку Крэва вунii ВКЛ i Польшчы. Ягайла быу абраны польскiм каралём. З 1392 па 1430 гады князем стау Вiтаут.Пры Вiтауце ВКЛ дасягнула найбольшай магутнасцi i памерау. Уключэнне у склад ВКЛ паудневай Падолii дало выхад у Чорнае мора. Унiя з Польшчай, нягледзячы на складаныя ўнутраныя вынiкi, умацавала мiжнародныя пазiцыi княства. Галоўным ворагам, з якiм ВКЛ даводзiлася весцi напружаную барацьбу, былi Тэўтонскi i Лiвонскi ордэны. У 1409 г. пачалася «вялiкая вайна» з Тэўтонскiм ордэнам. Вырашальны ўдар быў нанесены крыжакам у бiтве пад Грунвальдам (1410), i нямецкая агрэсiя была спынена.У XIV-XV стст. працягвалiся набегi татар на тэрыторыю ВКЛ. Значнай падзеяй у барацьбе з iмi быў разгром Альгердам мангола-татар на р.Сiнiя Воды. У 1455 г. атрады мангола-татар былi разбiты войскамi кiеўскага князя Сямена Алелькавiча. На гэтым набегi Арды на тэрыторыю ВКЛ практычна спынiлiся. З другой паловы XV ст. у знешняй палiтыцы ВКЛ паўстае пытанне ўзаемаадносiн з мацнеючым суседам на поўднi - Крымскiм ханствам. Першапачаткова адносiны былi добрыя, але калi ханам стаў Менглi-Гiрэй, ён па дамоўленасцi з Масквой пайшоў вайной на Кiеўскiя землi, узяў Кiеў. У 1527 г. лiтоўскiмi, беларускiмi i ўкраiнскiмi атрадамi было нанесена паражэнне крымскiм татарам пад Каневам на Ўкраiне. З гэтага моманту яны ўжо не пагражалi ВКЛ. З канца XV ст. абвастрылiся адносiны памiж ВКЛ i Рускай дзяржавай. Прычыны - завяршэнне палiтычнага аб`яднання Паўночна-Усходняй Русi пад уладай Масквы. Беларускiя феадалы iмкнулiся да пераходу пад уладу Масквы. Такiм чынам, знешняя палiтыка ВКЛ была складанай i супярэчлiвай, прыярытэты ў ей мянялiся. У XIV-XV стст у канцы XV-XVI стст. - галоўным напрамкам знешнепалiтычнай дзейнасцi ВКЛ сталi адносiны з маскоўскай дзяржавай. Страта 1/4 тэрыторыi ВКЛ у гэтай барацьбе сведчыла пра значнае аслабленне ВКЛ i неабходнасцi больш цеснага саюзу з Польшай.