| атауы
| түрлері
| жасалу жолдары
|
| Етіс – етістіктің істеушіге, істелетін затқа қатынасына байланысты мағыналық және тұлғалық жағынан құбылуы
| негіз
| Етістіктің алғашқы тура қалпында қолданылуы. М.: ал, оқы, жүр
|
| ырықсыз
| Кімнің істегені көрсетілмейтін етістік.
Е+-ыл,-іл,-л,-ын,-ін,-н. М:ашылды, оқылды
|
| өздік
| Іс істеуші айтылып, іс өзіне жұмсалған етістік.
Е+-ын,-ін,-н. М.: Ғабит жуынды
|
| өзгелік
| Әрекеттің біреу арқылы жасалатынын білдіретін етістік.
Е+-ыт,-іт,-т,-дыр,-дір,-тыр,-тір,-ғыз,-гіз, -қыз, -кіз,-ыр,-ір,-ыз,-із.М.: оқытты
|
| ортақ
| Біреу емес бірнеше адамның істеген ісін көрсететін етістік.
Е+-ыс,-іс,-с.М.:оқысты, жазыстым
|
| көсемше – негізгі қимыл-амалды білдіретін, айқындап тұратын, жекеше-көпше болып бөлінбейтін, күрделі етістік құрамында қолданатын түрі
| ауыспалы шақтық
| Етістік (есімше) + -а, -е, -й
М.: айтаотыр, жаза бастады
|
| өткен шақтық
| Етістік (есімше) + -ып, -іп, -п
М.: жасап отыр, көріп болды
|
| келер шақтық
| Етістік (есімше) + -ғалы, -гелі, -қалы, -келі
М.: оқығалы келді, бергелібарды
|
| есімше – бірде етістік, бірде есімдер қызметін атқаратын, есімдерше түрленетін етістік түрі
| ауыспалы шақтық
| Е+-а,-е,-й+-тын,-тін
М.: жүретін,сөйлейтін
|
| өткен шақтық
| Етістік (есімше) + -ған, -ген, -қан, -кен
М.: ашқан,берген
|
| келер шақтық
| Е+ -ар, -ер, -р
М.: болар,жүрер
|
| тұлғалық түрлері
| НЕГІЗГІ
| әрең, тым, тіпті, әдейі, жорта, жоғары, ілгері, төмен, әрі, бермен, әрмен, ерте, кеш, нақ, дәл, нағыз, сәл, әнтек, ұдайы, дереу, ең, төтенше, ерекше
|
| ТУЫНДЫ
| 1. -ша, -ше. М.: жаңа+ша, ескі+ше, орыс+ша.
2. –лай,-лей,-дай,-дей,-тай,-тей. М.: тіке+лей, жаз+дай.
3. –сыз, -сіз. М.: есеп+сіз, үздік+сіз.
4. Б.с. М.: ал+ға, бос+қа.
5. Ж.с. М.: лез+де, күн+де.
6. Ш.с. М.: шеті+нен, ежел+ден.
7. К.с. М.: реті+мен, күні+мен.
8. Сөздердің бірігуі. М.: бүгін, биыл
9. Сөздердің қосарлануы. М.: енді-енді, бостан-босқа, оп-оңай.
10. Тіркес түрінде. М.: құр босқа, ала жаздай, қас пен көздің арасында.
|
| мағыналық түрлері
| МЕЗГІЛ
| бүгін, кеше, биыл, жаздыгүні, күнде, баяғыда, күніге, кешке, әлгіде, ежелден
|
| МЕКЕН
| артынан, алға, ілгері, төмен, жоғары, әрмен, бермен, әрі, артқа
|
| МАҚСАТ
| әдейі, қасақана, жорта, әдейілеп
|
| МӨЛШЕР
| осынша, мұнша, неғұрлым, соғұрлым, есепсіз, шетінен, мұншалық, мұншама, үздіксіз
|
| КҮШЕЙТКІШ
| тым, ең, нақ, дәл, тіпті, нағыз, орасан зор
|
| КИМЫЛ-СЫН
| ақырын, тез, бірден, шалқасынан, емін-еркін
|
| СЕБЕП-САЛДАР
| босқа, амалсыздан, бекерге, лажсыздан
|
