БИРЕМНӘР. 1.Вставьте соответствующие послелоги:

1. Вставьте соответствующие послелоги:

Мин бүген эштән... китапханәгә барам. Өйдән эшкә... бару... егерме минут вакыт кирәк. Минем эш бүлмәсе... җитәкче кабинеты урнашкан. Көн... иртән сәгать алтыда торырга туры килә. Шимбә һәм якшәмбе минем... көтеп алган ял көннәре. Кичләрен мин дусларым... очрашам. Безнең офис урнашкан бина... Тукай һәйкәле тора. Анда ел... шигърият бәйрәме үткәрелә. Ветеринария медицинасы институты … юл … чыгуы бик авыр, шуңа күрә анда җир өсте юлы ясыйлар. Г.Камал исемендәге татар дәүләт академия театры Кабан күле... урнашкан.

2. Вместо многоточий вставьте соответствующие союзы:

Мин…, син… - без барыбыз да студентлар. Без экзаменнар …зачетлар бирәбез. Син укып …, сөйләп … күрсәт. Мин татарча аңлыйм, … сөйләшә алмыйм. …без анда нигә бармыйбыз? … тәрҗемә итәбез, … укыйбыз. Берсекөнгә, … сишәмбе көн, мин кафедрада булам. … син язсаң, мин язмыйм. … мин аны ишетмәдем. … без соңга калсак, син билетларны сат.

3. Переведите предложения на татарский язык.

На площади Свободы идет митинг. Перед площадью Свободы идет митинг. За площадью Свободы идет митинг. Напротив площади Свободы идет митинг. Около оперного театра идет митинг. Между площадью Свободы и оперным театром идет митинг.

4. Дополните диалоги.

а) – Исәнмесез. Әлфия Зиннатовнаны мөмкинме?

-....

- Киңәшмә кайчан бетәчәк?

-....

- Мин эшкә урнашу турында белешергә телим.

-....

- Тәрҗемәче. Мин Әлфия Зиннатовна белән бу хакта сөйләшкән идем инде.

-....

- Ярый, яхшы. Мин сәгать уникедән соң шалтыратырмын.

-....

б) – Римма, бу әйберләр синекеме?

-....

- Бу документлар, шартнамәләр, беркетмә.

-....

- Кемнеке икән?

-....

- Ә ул кая?

-....

в) (регистратурада)

- Исәнмесез! Миңа үзебезнең участок табибына талон бирегезче.

-...

- Мин Сахаров урамы 15 нче йортта яшим. Менә саклык полисым.

-...

- Аның кабул итү вакыты кайчан?

-...

- Бик яхшы. Ул кайсы кабинетта?

-...

- Рәхмәт.

(табиб кабинеты янында)

- Исәнмесез, табиб Хакимова янына керү өчен кем ахыргы?

-...

- Минем вакытым тугыз сәгать егерме минутта. Мин кемнән соң булам?

-....

(табиб янында)

- Исәнмесез, Рәмилә Әхтямовна!

-...

- Минем тамагым авырта. Кичә кичен температурам күтәрелде. Бөтен җирем сызлый. Калтырата. Мөгаен салкын тигәндер.

-...

- Мин, авыру сәбәпле, бүген эшкә бара алмадым. Сез миңа эшкә яраксызлык турында белешмә бирегез, зинһар!

-...

- Кан анализын бирү өчен кайсы кабинетка барырга кирәклеген әйтә алмассызмы?

-...

- Рәхмәт. Сау булыгыз.

-...

5. Прочитайте текст и ответьте на вопросы. Перескажите текст на русском языке.

Без куллана һәм аннан башка бер көн дә яши алмый торган барлык нәрсәләр дә диярлек – кеше хезмәтенең җимеше, аның куллары белән булдырылган. Кеше үзенең хезмәте, куллары, акылы һәм энергиясе тарафыннан булдырылган әйберләр белән гүзәл.

Хезмәт кешенең үзен дә барлыкка китергән. Хезмәт нәтиҗәсендә кеше һаман камилләшә бара. Хезмәттә кешенең сәләте һәм таланты ачыла, аның белеме арта. Хезмәттә кеше физик яктан ныгый, аның ихтыяры һәм холкы чыныга. Чөнки хезмәт ул – көч кую да, түземлек, тырышлык, пөхтәлек тә, җаваплылык та.

***

Хезмәт кешегә нинди йогынты ясый?

“Хезмәт кешенең үзен дә барлыкка китергән” дигән сүзләрне сез ничек аңлыйсыз? Ни өчен шулай диләр?

Хезмәт турында нинди мәкальләр беләсез?

Мәсәлән: Кем эшләми, шул ашамый. Эше барның ашы бар.

6. Прочитайте и переведите тексты.

а) Нинди яңа сүзләр бар?

Базар мөнәсәбәтләре тормышка төрле яңа оешмалар, эшләр, профессияләр алып килде. Хәзер акционерлык җәмгытьләре бик күп. Компанияләр, холдинг-компанияләре, фирмалар, кече предприятиеләр, салым инспекцияләре, инвистиция фондлары һәм башкалар турында газеталар күп яза.

Яңа белгечлекләр, профессияләр барлыкка килде: программистлар, компьютерчылар, салым инспекторлары, банкирлар, омончылар, тән сакчылары.

Лицензия, бизнес, эчке базар, депозит, коммерция, инвестиция, кредит, ссуда, салым, льгота, презентация, клиент, гарантия, реклама, офсет, таможня, сервис, факс, электрон, почта, рейтинг, круиз, офис, виза, ксерокс кебек сүзләрне еш ишетергә туры килә.

Татар телендә архаик сүзләр дә кире кайта. Мәсәлән, сыйныф (класс), мөгаллим (укытучы), мөхәррир (редактор), сәркатип (секретарь), икътисад (экономика), сәясәт (политика), мәдәният (культура), җөмһүрият (республика), маддә (статья), канун (закон).

Бу сүзләр ХХ гасыр башында актив булган. Күбесе – гарәп һәм фарсы сүзләре. Алар язма телдә актив, сөйләм телендә азрак кулланылалар.

б) Заман үзгәрә. Яңа тормыш яңа һөнәрләр таләп итә. Эшмәкәр, шәхси сакчы, эколог, менеджер кебек яңа белгечләр әзерли торган уку бүлекләре ачыла. Мондый факультетларда конкурс аеруча зур була.

Бүгенге тормышта күп нәрсә икътисадка бәйле. Кешеләр үзләренең хокукларын белергә һәм якларга тиешләр. Шул сәбәпле, икътисадчыларга һәм юристларга ихтыяҗ артты. Ихтыяҗ арту белән, бу белгечләрне әзерли торган уку йортлары һәм уку бүлекләре саны күпләп артты. Укытучы, табиб, инженер һөнәрләре элеккечә үк мөһим һәм кирәкле. Ләкин бу һөнәр ияләре бик түбән эш хакына эшлиләр, хөкүмәт тарафыннан аларга игътибар юк. Шуңа күрә, соңгы вакытта яшьләр бу һөнәрләргә кызыкмыйлар.

в) Врач.

Давайте подумаем, какими качествами должен обладать человек, который собирается стать врачом? Конечно, он должен любить людей и быть добрым, потому что дело врача – облегчать страдания больных и спасать их от смерти. Врачу нужно быть смелым. Ведь ему первому приходится идти туда, где свирепствует эпидемия. Врач должен быть внимательным. Невнимательному врачу больной не поверит, а любое его необдуманное слово может так напугать больного, что он потеряет веру в выздоровление.

Врач должен быть наблюдательным и терпеливым. Он должен уметь хранить врачебную тайну. Еще он должен быть решительным. Профессия врача – очень благодарная профессия.

7. Составьте диалоги по следующим ситуациям:

а) Вы встретили вашего бывшего одноклассника (знакомого). Поинтересуйтесь, как он, как его семья поживает, где и кем он работает;

б) Вы не можете встретиться с коллегой по работе. Позвоните ему и объясните причину. Назначьте новую встречу;

в) Ваш коллега собирается поехать в Москву в командировку. Уточните когда, в какой день недели он уедет, во сколько у него поезд;

г) Ваш клиент по телефону сообщает, что делегация выехала в Казань. Вам нужно их встретить. Узнайте когда, куда и как прибывает делегация;

д) Ваш партнер по работе назначил вам встречу. Вам необходимо узнать где и когда пройдет встреча;

е) Вы получили производственную травму (сломали руку). Сослуживцы вызывают машину скорой помощи. Вас увозят в больницу. Сделали рентген снимок. Открыли больничный лист. Поинтересуйтесь, чем отличается производственная травма от бытовой травмы;

ж) Вы пришли устроиться на работу. Побеседовав с Вами, решили принять Вас на должность администратора. Узнайте ваши служебные обязанности; график работы. Узнайте в отделе кадров, какие документы потребуются при оформлении на работу;

з) Вы в аптеке. По рецепту врача вам нужно взять лекарства.

8. Расскажите о вашей будущей профессии (почему выбрали именно эту профессию; как вы ее представляете и т.д.); о профессии ваших родственников, друзей.

9. Напишите заявление о поступлении в университет; на очередной отпуск.

СҮЗЛЕКЧӘ

авыру – больной

ахыргы - последний

ашыгыч ярдәм – скорая помощь

баш - голова

белгеч – специалист

бөтен җир сызлый – все ломит

газап - страдание

дару – лекарство

игътибарлы - внимательный

Ирек мәйданы – площадь Свободы

ихтыяр - воля

ихтыяҗ – потребность

кадрлар бүлеге – отдел кадров

кан – кровь

калтырата - знобить

камилләшә - совершенствуется

кешелекле – человечный

колак - ухо

коткарырга – спасать, спасти

куллану - пользоваться

көч кую – усилие

күзәтүчән - наблюдательный

мөгаен – наверное

мөхәррир - редактор

пөхтәлек - аккуратность

саклык полисы – страховой полис

салкын тигән – простудился

салым – налог

салым инспекторы – налоговый

инспектор

сәркатип – секретарь

табиб - врач, доктор

тамак – горло

тән сакчысы - телохранитель

түземлек - терпение

хастаханә - больница

хезмәт кенәгәсе – трудовая книжка

холык –характер

хокук – право

чыныгу – закаляться

ышаныч - вера

эшмәкәр – предпринематель

әлбәттә - конечно

үлем - смерть

җаваплылык - ответственность

җимеш – плод

һөнәр – профессия

һөнәрче – ремесленник

табиплык сере - врачебная тайна

рәхмәтле – благодарная

ТЕМА 7