БИРЕМНӘР. 1. От следующих глаголов образуйте все временные формы

1. От следующих глаголов образуйте все временные формы. Просклоняйте их по лицам и числам:

Укы, яз, бие, өйрән, белем ал, сана.

2. Предложение “Аня психология факультетына укырга керде” запишите во всех временных формах.

3. Вставьте соответствующие местоимения:

… институтта укый, …эшкә барам,... имтихан бирдек,... яхшы ял иттегез,... укып бетерәчәкбез,... китап алмаганнар,... тырышып эшләдеңме?,... кунакка килерләр,... кереп чыгарсың.

4. Прочитайте текст. Найдите глаголы. Укажите их время. Преобразуйте их в прошедшее определенное время.

Күп мәктәпләрдә өлкән класс укучылары өчен вузлар белән килешү нигезендә эшләүче махсус класслар ачыла. Бу классларда килешенгән вузда уку өчен мөһим булган фәннәр тирәнтен һәм махсус программалар буенча укытыла. Мондый классларны уңышлы тәмамлаучыларга уку йорты кабул иткәндә өстенлек бирә. Кайбер вузлар чыгарылыш имтиханнарында алган билгеләр буенча гына да кабул итәләр.

5. Переведите диалоги.

а) – Здравствуйте!

- Здравствуйте!

- Можно с вами познакомиться?

- Да меня зовут Галия Накыш. Я из Турции. По национальности я татарка.

- Я - Марат Акчурин. Я из Франции. Я тоже татарин.

- Марат, а какие иностранные языки ты знаешь?

- Хотя я и татарин, свой родной язык не знаю. Но я хорошо знаю французский, английский и арабские языки.

- Ты свободно общаешься на всех трех языках?!

- Да, я свободно разговариваю по-французски, по-английски и по-арабски.

- Я бы очень хотела изучить арабский. Ты бы не смог мне помочь?

- С удовольствием!

б) – На каком бы иностранном языке ты хотел свободно общаться?

- Мне очень нравится французский язык. Его произношение сводит меня с ума!

- Надо же! А я в “Академии языка” посещаю курсы французского языка. И там отлично преподают. Не хочешь к нам присоединиться?

- С удовольствием! А в какое время проходят занятия?

- Работает две группы. Наша учится по понедельниками и четвергам в 5 вечера.

- К сожалению, в это время я занят. Может скажешь адрес “Академии языка”?

- Да, конечно. Она находится во втором здании, на втором этаже. Зайдешь на кафедру РТЯ. Там тебе все объяснят.

- Спасибо.

- Удачи тебе.

в) - Привет, Рустам!

- Добрый день, Адель!

- Познакомьтесь, это мой друг Ильдус.

- Здравствуй, Ильдус. Вы из Астрахани?

- Нет, я из Крыма.

- Оказывается, вы хорошо говорите по-татарски.

- Спасибо. Ведь мой родной язык - татарский.

6. Прочитайте и переведите текст.

Я Артур. Я – студент. Я учусь в Казанском государственном техническом университете им. А.Н.Туполева. Я хорошо знаю по-русски, по-татарски, по-английски. В университете изучаю еще арабский язык.

Преподавателя зовут Мухаммед. Мы с ним разговариваем по-арабски, читаем арабские книги, пишем. Мне очень нравится изучать арабский язык.

7. Прочитайте тексты. Ответьте на вопросы.

а) 2008 нче ел – Халыкара телләр елы

Берләшкән Милләтләр Оешмасының Генераль Ассамблеясе 2008 нче елны Халыкара телләр елы дип игълан итте. Мондый чараларны оештыру вазыйфалары йөкләнгән ЮНЕСКО бу эштә ныклап торып әйдәп баручы учреждение ролен башкарырга ниятли.

Оешма киләсе берничә дистә ел эчендә кешелек дөньясы йөзгә-йөз очрашачак күп санлы сынаулар вакытында телләрнең нинди зур әһәмияткә ия булачагын яхшы аңлый.

Телләр, асылда, халыкның аерым төркемнәре һәм аерым кешеләрнең үзенчәлеге һәм аларның үзара тыныч яшәве өчен зур әһәмияткә ия. Глобаль һәм җирле характердагы мәнфәгатьләр арасында гармонияле мөнәсәбәтләр урнаштыру һәм аларны тотрыклы үстерү юлында телләр алга этәрүче стратегик фактор булып тора. Һәркемгә белем алу буенча алты максатка, шулай ук 2008 нче елда Берләшкән Милләтләр Оешмасы килешүгә ирешкән һәм Меңьеллык Декларациясендә формалаштырылган үсеш өлкәсендәге максатларга ирешү өчен дә телләрнең әһәмияте гаять зур.

Халыкның тиешле төркемнәрен СПИДка, маляриягә һәм башка авыруларга каршы көрәшкә җәлеп итү өчен әлеге эш халыкларның үз телләрендә алып барылырга тиеш. Экологик тотрыклылыкны тәэмин итү өчен төп халыклар һәм җирле халыкның белемен һәм тәҗрибәсен сакларга кирәк.

Киләчәктә, берничә буын алмашынганнан соң, дөньядагы 7000 телнең яртысыннан артыгына юкка чыгу куркынычы яный. Мәктәптә һәм кибернетика киңлегендә бүген аларның ¼ еннән кимрәге кулланыла.

2008 нче елның 21 нче феврале – Халыкара туган тел көне тугызынчы тапкыр үткәрелә торган көн.

2008 нче елда Халыкара телләр елын үткәрү әлеге бурычларны хәл итүдә алга таба хәлиткеч адым ясау өчен уникаль мөмкинлек тудырачак.

(Коитиро Мацуура)

б) Тел – милләтнең таныклыгы

Гасырлар буе чит милләтләр һәм телләр мохитендә яшәп тә, үз телләрен саклап килүче, аны хәтта милләтнең таныклыгы итеп санаучы халыклар бар. Бу уңайдан Австралия аборигеннарын һәм Төньяк Ирландия халкын мисал итеп китерергә була.

Австралиядәге “япириниа” теле белгече, чыгышы белән абориген Ронда Инкамала: “Үз телебездә сөйләшмәгән вакытта без үзебезне юк дип хис итәбез”, - ди. Аборигеннарның үз телләрендәге сүзләрне изге догага тиңләүләре - аларның үз мәдәниятләрен саклап калырга тырышуларының бер мисалы.

Төньяк Ирландия халыкларына инглизләр күпме генә үз телләрен тагарга тырышсалар да, ирландиялеләр туган телләрен саклап калдылар.

Кайсы телдә күбрәк сөйләшәләр?

кытайча – 726 млн. кеше португалча – 165 млн. кеше

инглизчә - 427 млн. кеше бенгалча – 162 млн.кеше

испанча – 266 млн. кеше урысча – 158 млн. кеше

индусча – 182 млн. кеше японча – 124 млн. кеше

гарәпчә - 181 млн. кеше алманча – 121 млн. кеше

Телләрнең дөнья кисәкләре буенча таралышы

Аурупа – 209 тел (3 процент), Азия – 2034 тел (31 процент), Африка – 1995 тел (31 процент), Океания 1341 тел (31 процент), Америка – 949 тел (4 процент). Барлыгы – 6528 тел.

***

1) Найдите из текстов глаголы изъявительного наклонения настоящего, прошедшего определенного и будущего определенного времени.

2) Местоимение бу просклоняйте по падежам и составьте два предложения.

3) Переведите выражения. Составьте с ними предложения.

Вазыйфа йөкләнде; беренче төркем әйдәп бара; тиз арада башкарырга ниятлим; максатка ирешү өчен; килешү төзелде; экологик тотрыклылыкны тәэмин итә; җирле үзидарә.

4) Вместо многоточий вставьте соответствующие существительные.

... игълан итте;... әһәмияткә ия;... тотрыклы үсеш ала;... көрәшкә өнди;... сакларга кирәк;... хәлиткеч адым ясый;... хәл итәчәк;... саклап калды.

5) Ответьте на вопросы:

2008 ел – нинди ел?

Телләр елына багышланган чараларны кайсы оешма әйдәп бара?

Телләрне саклау ни өчен кирәк? Моның өчен нәрсәләр эшләнергә тиеш?

Юкка чыгучы телләр турында ни беләсез?

Халыкара туган тел көне кайчан үткәрелә?

Халыкара туган тел көненә багышлап сезнең университетта нинди чаралар үткәрелә?

Австралия аборигеннары һәм Төньяк Ирландия халкы тел мәсьәләсендә нәрсә белән аерылып тора?

Тел, милләт һәм мәдәният үзара бәйләнгәнме? Ни өчен шулай уйлыйсыз?

Кайсы телдә күбрәк сөйләшәләр?

8. Составьте диалоги по следующим ситуациям:

а) Вы пришли записаться на курсы английского языка. Узнайте, по каким дням в какое время будут проходить занятия. Оказывается это время для вас не удобно. Узнайте, нет ли другой группы, нельзя ли заниматься индивидуально;

б) Расспросите вашего нового знакомого о том, какие иностранные языки он знает; как изучал; трудно ли было.

9. Расскажите о том, как проходят у вас занятия татарского и иностранного языков; о курсах иностранного языка, которые вы посещаете.

СҮЗЛЕКЧӘ

адым – шаг

алга этәрү – продвигать, продвинуть

асылда – в сущности

Берләшкән Милләтләр оешмасы –

Организация объединенных наций

Аурупа – Европа

билге – знак, признак

бу уңайдан – по этому поводу

буын – поколение

дога – молитва

игълан итте – объявил

изге – святой

инглизчә - по-английски

йөзгә-йөз – лицом к лицу

кабул итә - принимает

меңъеллык – тысячелетие

мисал – пример

мохит – окружающая среда

мәнфәгать – интерес

мөнәсәбәт – отношение, связь

русча – по-русски

сынау – испытание

таныклык – освидетельствование

татарча – по-татарски

тиңләү – приравнять

тотрыклылык – стабильность

тәэмин итү – обеспечить

тәҗрибә - опыт

төркем – группа

халыкара - международный

хис итәргә - чувствовать

хәлиткеч – решающий

чыгарылыш имтиханы – выпускной

экзамен

чыгышы белән – родом

әйдәп баручы – инициатор

әһәмият – значение

өстенлек – преимущество

үзенчәлек – особенность

җирле халык – местное население

җыелыш – собрание

җәлеп итү – привлечь, привлекать

ТЕМА 6