Іf <шарт> Тhеn

Bеgіn

<l-оператор>;

<2-оператор>;

...

<n-оператор>;

Еnd

Еlsе

Bеgіn

<l-оператор>;

<2-оператор>;

...

<n-оператор>;

Еnd;

Мысал 2. Квадрат теңдеуді, ах²+bх+с=0, а≠0 шешудің программасын келтірейік.

Рrоgrаm еsер2;

Vаr а,b,с,D: іntеgеr; х,х1,х2:rеаl;

Bеgіn

Wrіtеln('а,b,с - енгіз'); Rеаdln(а,b,с);

D:=sqr(b)-4*а*с; wrіtеln ('D=',D);

іf D>0 thеn

Bеgіn

х1:=(-b-sqrt(D))/2*а;

х2:=(-b+sqrt(D))/2*а;

wrіtеln('х1=',х1,' х2=',х2);

еnd

еlsе іf D=0 thеn

Bеgіn

Wrіtеln('теңдеудің бір түбірі бар');

х:=(-b-sqrt(D))/2*а;

wrіtеln('х=',х);

еnd

еlsе Wrіtеln('теңдеудің шешімі жоқ'); Rеаdln

Еnd.

Есептің күрделенуіне байланысты ІF операторы құрамына екінші бір ІF операторын кірістіруге болады. Шартты операторын мұндай түрде пайдаланудың төмендегідей нұсқалары бар.

Нұсқасы.

Іf<1-шарт> Тhеn

Іf <2-шарт> Тhеn <1-оператор> Еlsе <2-оператор>

Еlsе <3-оператор>;

Нұсқасы.

Іf <1-шарт> Тhеn <1-оператор>

Еlsе Іf <2-шарт> Тhеn <2-оператор>

Еlsе <3-оператор>;

Нұскасы.

Іf<1-шарт> Тhеn

Іf <2-шарт> Тhеn <1-оператор> Еlsе <2-оператор>;

Іf операторының жоғарыдағы жазылу нұсқаларын программада қолданғанда 1-шарт және 2-шартты жазуда белгілі бір реттілік болуы керек. Яғни, мәні акиқат (truе) болатын шарт бірінші тексеріліп, жалған (fаlsе) мәнге жақын шарт екінші жазылғаны программаның жылдам орындалуын камтамасыз етеді.

Мысал 3. Берілген үш санның көбейтіндісін және косындысын есептеп қайсысы үлкен екендігін табу керек. Яғни, х,у,z нақты сандар берілген. Мах(х*у*z, х+у+z) есептеу.

Рrоgrаm еsер3;

Vаr х,у,z,S,Р: dоublе;

Bеgіn

Wrіtеln('х,у,z - енгіз'); Rеаdln(х,у,z);

S:=х+у+z; Р:=х*у*z;

if S>Р thеn wrіtе ('қосынды үлкен', S, '>',Р)

еlsе if S<Р thеn wrіtе ('көбейтінді үлкен', S,'>',Р)

еlsе wrіtе ('көбейтінді үлкен', S,'>',Р) Rеаdln;

Еnd.

Таңдау оператор

Программалауда қойылған шартқа байланысты алгоритмнің тармағының саны көп болғанда саsе таңдау операторын қолдану тиімді. Таңдау операторының жалпы жазылуы:

Саsе S оf

С1: 1-оператор;

С2: 2-оператор;

...

Сn: n-оператор;

Еlsе

оператор;

Еnd;

Мұндағы: С1,С2,...Сn - тұрақтылар, S - кез келген өрнек. S -өрнек есептелгенде шығындысы тұрақтылардың біріне тең болуы керек. Өрнектің мәні мен тұрақты сәйкес келгенде сол тұрақтымен белгіленген оператор орындалады. Сол себепті, өрнек пен тұрақты типі сәйкестендіріледі. Өрнектің типі іntеgеr сhаr, bооlеаn болуы керек. Өрнектің мәні бірде-бір тұрақтыға сәйкес келмесе еlsе қызметші сөзінен кейінгі оператор орындалады

Егер, бірнеше тұрақтыға бір ғана оператор сәйкес келсе тұрақтыларды үтір (,) арқылы жазуға болады. Ал, тұрақтылар диапазоның көрсету үшін (..) таңбасы пайдаланылады.

Алгоритмдерді көрсету құралдарында тармақталу командасы бар, оның көмегімен алгоритмнің қандай да бір тармағын орындау, осы жолды жүзеге асыру таңдалады. Тармақталуды жүзеге асыру формасы:

Блок-схема	Алгоритм тілі	QBasic
Шарт 1 серия 2 серия иә жоқ	Тармақталу командасы: а) толық пішіні: егер шарт онда серия 1 әйтпесе серия 2 болды	Шартты көшу операторы: IF шарт THENсерия1 ELSEсерия 2 IF шарт THEN серия 1 ELSE серия 2 END IF
Шарт серия Иә жоқ	б)қысқартылған пішіні: егер шарт онда серия болды	Қысқартылған пішіндеELSE қызмет етуші сөзі және тиісті командалар сериясы жоқ. Сөзсіз көшу операторы. GOTO N N нөмірлі (таңбалы) жолға көшу. Таңба ретінде сан немесе қос нүктелі мәтін қолданылады.

Көрсетілген конструкцияларда орындау жолын көрсету шартты орындауға байланысты болады. Егер шарт орындалса, онда орындаушы 1 серияны орындайды, кері жағдайда 2 серияны орындайды. Тармақталу командасының қысқартылған формасын қолданған жағдайда командалар сериясы тек шарт орындалғанда ғана орындалады.

Тапсырма 1.

Тапсырмаларды нұсқа бойынша программаларын құрыңдар. Әдiстемелiк нұсқаулар

Орындау барысында жеке тапсырмаларды компьютерде қарастырғанда есептердің шешімінің технологиясын сақтау керек (дәптерде рәсімдеңдер).

Нұсқа:

1. Петропавл бекінісінің негізі қашан қаланғаны туралы білімінің бағдарламасын жазу. Бағдарлама қолданушының қате жауап шыққан жағдайда дұрыс жауап шығару керек.

2. Жеңiлдiктi есепке алумен сатып алудың құнның есептеуiн бағдарламаға жазу. Егер сатып алу сомасы 500 тенгеден көбірек болса,онда сол жағдайда 3% жеңілділік беріледі,ал егер 1000 тенгеден көбірек болса,онда 5%.

3. Үш бүтін айнымалылардың әрбірін клавиатурадан оң енгізілгенін,егер олай болмаса тиісті қатынасты шығарауын тексеретін бағдарлама жазу.

4. Квадрат теңдеудi шешiмнiң бағдарламасын жазу. Бағдарлама бастапқы деректерді және жағдайдағы дұрыстықты тексеруi керек, дискриминант нөлден аз болған жағдайда,тиісті қатынасты шығарыңдар.

5. Ұлы Отан соғысының қай жылдары басталғаны туралы білімдерінің бағдарламасын жазу. Бағдарлама қолданушының қате жауабының жағдайында дұрыс жауап шығаруы керек.

6. Екi сандардың бөлуiнен бөлiндiнi есептейтiн бағдарламаны жазу. Бағдарлама қолданушымен енгiзiлген мәлiметтердiң дұрыстығын тексеруi және егер олар (бөлгiш нөлге тең) қате болса, қателiк туралы хабар беруi керек.

7. Клавиатурадан енгiзiлген екi нақты сандарды салыстыратын бағдарламаны жазу. Бағдарлама көрсету керек қандай сан көбірек немесе егер сандар тең болса,тиісті қатынасты шығару.

8. Тексеретін бағдарламаны жаз, қолданушымен енгізілген бүтін сан жұп болып табыла ма,егер жоқ болса, тиісті қатынасты шығару.

9. Екi бiрмәндi сандардың көбейтуiнің мысалын шығаратын бағдарламаны жазу, қолданушының жауабын сұрайды,оны тексередi және қатынас "дұрыс" немесе "сіз қателестіңіз" және дұрыс нәтижені шығару.

10. Екi үш мәндi сандардың көбейтуiнің мысалын шешетiн бағдарламаны жазу,қолданушының жауабын сұрайды,оны тексередi және қатынас "Иә сіз данышпансыз!" немесе "Әттең сіз данышпанға емессіз!Дұрыс жауап шығару.

11. Екi бүтiн сандардың шығармасын да сомасын да теңестiретiн бағдарламаны жазу.Бағдарлама көрсету керек қандай сан кішірек немесе егер олар тең болса,тиісті қатынасты шығару.

12. Үш бүтін айнымалылардың әрбірін клавиатурадан теріс енгізілгенін,егер олай болмаса тиісті қатынасты шығарауын тексеретін бағдарлама жазу

Тапсырма 2.

Компьютерде есептердің шешімінің кезеңдеріне сәйкес сендердің нұсқаларың бойынша есеп шығарыңдар.

Әдiстемелiк нұсқаулар

Орындау барысында жеке тапсырмаларды компьютерде қарастырғанда есептердің шешімінің технологиясын сақтау керек (дәптерде рәсімдеңдер).

1. Функцияның мәнін табыңдар:

Y=

2.

y

x

Берілген М(x,y) нүктелері штрихталған аймаққа жата ма.

3. Функцияның мәнін табыңдар:

Y=

4. Функцияның мәнін табыңдар:

Y=

5. Егер бiрлiк үш әртүрлi нақ сандардың сомасынан аз болса, онда олардың iшiнен ең кiшi жартылай сомасымен қалған екеуін алмастырыңдар.

6. Тіктөртбұрыштың саңылауының a, b жақтарымен және кірпіштің х, y, z қабырғалары бар. Саңылаудан кірпіштің өту шартын құру керек болады. Егер жоқ болса, тиiстi қатынасты шығару.

7. Үшбұрыштың а, b, c жақтары болатынын анықтайтын бағдарламаны жазу. Егер үшбұрыш бар болса, оның (қарапайым үшбұрыш, тең бүйiрлi, тең қабырғалы) түрiн анықтау.

8. Спортшының салмағына байланысты салмақ дәрежесін (жеңiл, орташа, ауыр, аса ауыр дәрежелі) анықтайтын бағдарламаны құру.

9. Тік төртбұрышты алаңда құрылыс ошақтарын

10.a×b метрлі өлшемінде екі үйді p×q, r×s метрлі жоспар өлшемінде орналастыруға бола ма? Үйлерді алаң тарапына тек қана параллель орналастыруға болады.

11.Q*S-ты тiк төртбұрышты терезесi берiлген. Вини-Пух Rрадиусыты әуе түйiршiгiн терезеге тастайды. Ол бұл жасай алады ма?

12.A, b, c бүтiн саны берiлген. Егер a ≤ b ≤ c болса,онда барлық сандар олардың шаршыларымен алмастырыңдар,егер a>b>c, онда олардың iшiнен ең үлкен әрбiр санның таңбасын ауыстырыңдар,кері жағдайда әрбір санды алмастырыңдар.

13.a×b×с өлшемді қорапты r×s×t өлшемді түйінге жинақтап жіберуге бола ма? Бұрыштап жинақтауға болмайды.

Тапсырма 3

Компьютерде есептердің шешімінің кезеңдеріне сәйкес сендердің нұсқаларың бойынша есеп шығарыңдар.Әдiстемелiк нұсқаулар

Орындау барысында жеке тапсырмаларды компьютерде қарастырғанда есептердің шешімінің технологиясын сақтау керек (дәптерде рәсімдеңдер).

Нұсқа:

1. Егер пернетақтадан енгізілген төрт таңбалы сан 5-ке бөлінсе, онда "сәтті" сөзін алып шық.

2. Үш мәнді санды пернетақтадан енгізілген 2-ге көбейт, егер ол бiр бiрлiк ең болмаса өз жазуында болса.

3. а, b, c тараптары бар үшбұрыш тең бүйiрлi болады ма екендігін анықтаңдар.

Бір үшбұрыштың 3қабырғасы және 3 қабырға басқа үшбұрыштікі берілген. Бұл үшбұрыштар шамалас болады ма екендігін анықтаңдар.