Жаңа фильмдер

Қазіргі таңда «Қазақфильм» киностудиясында тарихи-эпикалық фильмдерге де үлкен көңіл аударған орта буын режиссерлар бар. Олар Мұхтар Әуезов, Мағжан Жұмабаев, Әбіш Кекілбаевтың шығармаларын экрандау. Бұл әрине өте орынды, бірақ бұл болашақ ұрпақ көңілінен шыға алып жатыр ма?

«Кек» фильмнің әдеби сценарийнің негізі Ә.Кекілбаевтың «Күйші» повесіне жатады. Лентаның оқиғасы XVIII ғасырда өтеді. Фильмнің режиссері Д.Манабай айтқандай оның картинасы түркмен Джулеттасы мен қазақ Ромеосының тарихы дейді.

Б.Шариптің «Күнәсіз күнә» фильмі де М.Жұмабаевтың әңгімесі бойынша экрандалған. Оқиға өткен ғасырдың 50 жылдардағы қазақ ауылы туралы. Бір отбасының әйелі мен еркегінің баласы болмайды. Әйелі бүреуден бала көтермекші болады, оны естіген күйеуі көзіне шөп салғаны үшін оны қатты соққыға жығады.

Үшінші М.Әуезовтің әңгімелерінің бірі «Сиротская доля» бойынша «Час волка» фильмін түсірді. Режиссердің ойы бойынша лентада бір отбасының үш ұрпақтарының тарихы жайлы айтылады.

Екі сериялы «Мұстафа Шоқай» фильмі түсіріліп жатыр. Сценарий тұпнұсқалы, оның идеясы кинодраматург Ә.Таразидікі, ал сценарий авторы Ермек Тұрсынов, Сергей Бодров. Бірінші рет біздің кинематограф аңыз тұлғаның бейнесін экранда суреттеуді қолға алды. Мұстафа Шоқай Қазақстан тәуелсіздігі туралы айтқан, Орталық Азияның басын біріктіргісі келген адамның бірі болған. Фильмнің режиссері Сатыбалды Нарымбетов.

Сондай-ақ осындай тарихи фильмдермен қатар жас режисер Р.Абдрашев өзінің тағы бір фильміне жолдама алды. Фильмнің «Құрақ көрпе» («Ласкутное одеяло) деп аталады. Бұл қалада тұратын демалыста ауылға апаса мен атасына келген қала баласы туралы лирикалық комедия.

Қазіргі уақытта соңғы үш-төрт жылда «Жаңа толқын» режиссерлары фильм түсірмей жатыр. Тек Д.Өмірбаев Чеховтың әңгімесі бойынша қазіргі уақыт кеңістігінде кинобейнелумен экрандады. Келесі фильмінде Толстойдың «Анна Каренина» романы бойынша түсіру процесінде жүріп жатыр.

Қазір Қазақстанда біраз тәуелсіз кинокомпониялар бар. Режиссер-документалист Сергей Дворцев өзінің толықметражды «Тюльпан» фильмін үшінші жыл түсіруде екен. Бұл фильм – халықаралық копродукция: Германия «Пандора фильм» - Қазақстан, «Казэкспортсинема». Бірақ өтетін орын – қазіргі таңдағы қазақ ауылы.

С.Бодров «Монгол» фильмін қазір Қазақстанда түсіруде, бұнда Шынғысханның жастық шағы айтылады. Басты рөлде Т.Китаноның «Заточи» фильмімен көрерменге танымал жапонның белгілі актері Таданобу Асано ойнайды.

«Матек» атты студия «Красная полынь» фильмін түсіруде. Фильмнің жұмыстағы аты «Меч Махамбета» режиссер Сламбек Таукел. Бұл аты аңызға айналған ақын Махамбеттің махаббаты туралы айтылатын тарихи-романтикалық драма. Сценарийін жазған Олжас Сүлейменов.

Жоғарыда айтылған «Құрақ көрпе», «Записки путевого обходчика» фильмдер ғана қазіргі уақыт туралы тақырыпты көрсетеді. Қалған түсіріліп жатқан фильмдер – тарихи болып отыр.

Рүстем Абдрашевтің «Қаладан келген қыз» (2004) фильмі түсірілді. Жалпы режиссердің негізгі мамандығы суретші. Ол қоюшы-суретші ретінде С.Нарымбетовтың «Көзімнің қарасы» фильмінде жұмыс жасады. Режиссер өз фильмімен өткен жүзжылдықтың 1960 жылдарына қайта оралтады. Фильм режиссердің өзінің әкесіне естелік ретінде арналады. Фильмде оқылатын өлеңдер автордың өз орындауында оқылады.

Фильм тексінде поэтикалық жолдарды автордың өзінің оқуымен А.Тарковскийдің «Зеркало» фильмінде автобиографиялық фактімен қолданған. Бірақ Абдрашев өзінің әкесін еске алу және поэзиясын еске түсіруі арқылы болашақ ақынның балалығымен құрастырғысы келген.

«Уақыттың рухани және материалдық фактурасының ұқсастығы жағындағы көзқараста қарағанда «Қаладан келген қыз» фильмін ретро-фильм деп атау өте қиын: лентаға бейнелеуде тұпнұсқа болып келеді, тұрмыстық және соғыстан кейінгі кейіпкерлер психологиясын жасауда туралылық жетпейді. Фильмде кинобейнелеу эстетикасы қайталанған, ол көшірілген, экранда берілгенді қайтадан беру ешқашанда да болмайды, міне, осы жағынан алып қарағанда «Қаладан келген қыз» фильмін шыныменде ретро-фильм», - дейді Бауыржан Нөгербек. 1.

«Режиссер-дебютант Р.Абдрашев белгілі режиссер С.Нарымбетовтың поэтикасын қайталайды. Ол 1970 жылдардағы кеңестік киносының поэтикасы кадр сыртындағы текст, кинобейнелеудің ойын түсіндіру сияқты қайталаулар бар. Диктат көркем жетекшінің «делай как я» принципі немесе режиссердің жеке өзіндігі, бастаушы режиссердің өзіндік характері жоқтығыма немесе өз мүмкіншілігінде аға буын режиссерлардың манерасына имитация ма оны режиссер өзінің келесі фильмінде одан кейінде ленталарында көрсетер», - дейді Б. Нөгербек.

Киноөнері ортасында әрбір алынған шеберханалардың ішінде өзінше жүйрік бір шеберханалар болады. Мысалы С.Соловьев шеберханасында оқыған қазақ жастары қазақ киносына жаңаша бетбұрыспен «жаңа толқын» бағыты келді. Сол сияқты өнер академиясында да 2001 жыл бітірген Ардақ Әмірқұлов шеберханасының режиссер студенттері өз фильмдерімен танылды. Олар Нариман Төребаев, Абай Құлбаев, Ержан Рустембеков, Наталья Харьковская т.б.

Т.Теменов шеберханасынан Серік Өтепбергенов, Сергей Азимов шеберханасының деректі кино бөлімін бітірген Гульшат Омаров «Шиза», негізгі мамандығы суретші Р.Абдрашев алғаш С.Нарымбетовтың «Көзімнің қарасы» фильмінде суретші болған кейін өзінің дебюті «Қаладан келген қыз» фильмімен қазақ киносының қазіргі таңдағы кезеңінің режиссерлары болып келеді. Олардың ішінде толық метражды фильм түсірген Г.Омаров, Н.Туребаев, Р.Абдрашев болса ал, С.Утепбергенов «Волкодав», Е.Рустембеков «Бей по барабану» түсіру процесінде.

Н.Төребаевтің қысқа метражды «Антиромантика» фильмі болды. Өткен уақыттарда «Смотри по-новому» кинофестивалінде (сол уақытта) әлі диплом (мамандығы бойынша) алмаған Туребаев өз фильмімен танылды. Кинотанушы Б.Нөгербек фильм туралы: «Кәсіби түсірілген, өте жақсы монтаждалған, бейнелеу жағы өте жоғары дей келе ең бастысы – мазмұн жағынан күтпеген жақтан болды. Екінші фильмі «Маленькие люди» фильмімен ол өзін екінше рет кинематографиялық көре білу талантымен, нағыз шығармашылық характерімен танылды».

«В «Маленьких людях» герой не зацикливается на своих сексуальных и социальных проблемах. Он делает шаг навстречу жизни, выходит из состояние затяжной депрессии, неуверености себе. В финале фильма злополучный товар – откликающийся не саист китайский брелок – на удевление срабатывает, вызывая просветленную улыбку у героя. Мы видим, что юноша, в одночасье потерявший работу на фирме-однодневке, нетеряет вкус, волю к жизни. Мы верим, что молодой человек не потеряет в потоке обыденных проблем. Думаю, что все согласятся с тем, что герой, способный как-то противостоять тотальному идиотизму современной жизни – кинообраза, ранее не известный в казахском кино. Разумеется, персонаж из фильма «Маленькие люди» пока лишь эскизно. Но социальный маразм жизни 90-х годов отражен на экране точно, не слабее, даже психологически красочнее, чем в фильмах «новый волны». Но, и это нужно отметить особо, Н.Туребаев не идет вслед за казахской «новой волной». Б.Ногербек.

Г.Омарова ең алғаш Аман Альпиевтің «Сладкий сок внутри травы» фильмінде Сүйрік атты жасөспірім қыздың бейнесін сомдайды, одан кейінде 1985 жылы түсірілген С.Бодровтың «Непрофессионалы» фильмінде медсестраның ролін ойнайды. Жас режиссер Өнер академиясында С.Азимовтың шеберханасында деректі кино режиссері бөлімінде оқыды. Омарованың өзінің атасы туралы түсірген деректі фильмі бар. Оның атасы қазақ мәдениетінің белгілі қайраткері Иляс Омаров. Ал, режиссердың толық метражды көркемсуретті «Шиза» фильмі дебюті болды.

Фильмде 90 жылдардағы жұмыссыздық, қылмысты іске жататын бизнес, қалай ақша табу керек т.б. «Материал характерен для казахской «новой волной. 90-год. Хаос. Безработица». 90 жылдың фактурасын береді. Бірақ «Шизаның» сюжетінде фильм қазақ киносынна келмейді» Б.Нөгербек

Шиза фильмі негізінен фестивальға арналмай-ақ нағыз көрермендер (массовую) киносы. Режиссер фильм соңында басты кейіпкерге Сакураны өлтіртті. Егер проблема болса қаруменде шешуге боладыны келтіру арқылы өзінің ісінде шешімді тез қабылдайтынға апарады, бұл да режиссердің жекеше өзіндік «мендігі» болуы мүмкін. Бұл жерде фильм-«экшн».

Б.Нөгербек: «Фильм не имеет никакого отношения к казахской ментальности. В ленте, кроме нескольких казахских лиц и предметов быта, вообще нет признаков национальной жизни. Голливудская модель фильма вне национальна. Зрители среднего и старшего поколения неадекватно воспримают ленту. Они видят преде всего социальный слой фильма, ищут и находят аналогии с реальностью, одан жаңа толқынның кейбір проблемаларын көруі мүмкін, ал киносюжеттің құрылымы бойынша ол ұқсамайды, темпоритм, монтаж, персонажному миру, атмосфера, идее, концептуальной направленности и киноэстетике «Шиза» не имеет никакого отношения к нашей «новой волны».

Қазіргі көрермен, әсіресе жастар жағы бұл фильмді талмай көреді, өйткені оларға фильм кейіпкерлері және жанрлдық құрылымы жағынан да өте жақын болып отыр. «Шиза» крутой жастар туралы «экшн» жанрында түсірілген фильм.

Көрсетілетін фильмдер (практикалық сабақ)