Жіктеудің қазіргі тенденциялары

Экономикалық теория және экономикалық саясат. Қазіргі экономикалық ойлаудың қалыптасуында экономикалық теория рөлі.

Акционерлік қоғамдар (корпорациялар). Қаржы-өндірістік топтар.

Мемлекеттің әлеуметтік саясаты: қажеттілік, мәні, мақсаты.

Кез келген әлеуметтік ұйымының түбірлі мәселесі - адамдардын басым көпшілігін экон. қызметін үйлестірү арқылы адамға қажетті материалдық игіліктерді өндірү, тұрмыстық қызмет түрлерін көрсетү.

Леуметтік ұйымының субъектісі – мемлекет, ал объектісі – халық.

Мемлекеттің реттеушілік қызметінде ең ірі және маңызды саланың бірі –

Леуметтік саясат: халықтың қамсыздандырылмаған топтарын қорғау, жұмыссыздықты әлеуметтік қорғау, жұмысбастылық саясаты, қоршаған ортаны қорғау. (білім, медицина, мәдениет).

Экономикалық құбылыстардың әсерінен мемлекет тарапынан қоғамды қорғау іс – шараларының тізімі:

1) Экономикалық жүйені өзгертүі;

2) Жеке (тұлғалық) бағдарламалар;

Жеке экономикалық институттардың тиімділігін арттыруы.

Мемлекетінің әлеуметтік саясатының мәні - әлеуметтік топтардың, қоғам жіктерінің арасындағы қатынастарды қолдау, қоғам мүшелерінің өмір сүру деңгейінің көтерүді, қамтамасыз ету.

n ҚР нарықтық қатынастарға көшу жағдайында әлеуметтік және аймақтық саясаттың маңызы өсе түседі. Осыған байланысты ҚР тұрғындарды әлеуметтік қорғау жүйесінде және аймақтық экономиканы дамытуда жаңа ұстанымдар қажет. Осы жағдайларды жүзеге асыруда «Қазақстан 2030» және ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаевтың «Жаңа Қазақстан жаңа әлемде» Жолдауындағы нақты әдістер үлкен маңызға ие.

Қазақстан Республикасының әлеуметтік экономикалық саясаттың бес басты бағыттары:

n әлеуметтік ахуалды жақсарту және кәсіпкерлік қызметті одан әрі дамыту;

n басқарудың тиімділігін арттыру;

n өндіріс секторларына несие беру;

n экономикалық шикізат бағдарын өзгерту;

n аймақтық диспропорцияларды жою.

Жылдың қараша айындағы Елбасының Қазақстан халқына жолдауында өтпелі кезеңдегі әлеуметтік экономикалық дамудың қорытындысы шығарылды, тежеуші факторлар айқындалып, 2030 жылға ұзақ мерзімді мақсаттар мен олардың мерзімдері көрсетілді.

Қойылған мақсаттарды жүзеге асыру мына үш кезеңде болуы қажет:

n 1998- 2000 жылдар

n 2001- 2010 жылдар

n 2011- 2030 жылдар

19. Қоғам өмірінде өндірістің мәні. Табиғи және әлеуметтік өмір сүру жағдайы.

Адамдарға өмір сүру үшін белгілі жағдайлар мен игіліктер қажет. Бір игіліктер күш жұмсаусыз алынса, басқалары олай алынбайды, оларды жасау керек, алу керек. Өндірілген игіліктерэкономикалық игілікнемесеөнім деп аталады.

Ндіріс дегеніміз қоғамның дамуына қажетті материалдық игіліктер мен қажеттіліктерді жасау мақсатында адамдардың табиғат заттарына әсер ету процесі. Өндіріс – бұл адамдардың өз қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған мақсатты қызметі. Кез-келген өндірістің мақсаты – тұтыну.

Қоғамдық өндіріс – бұл қоғамның, жеке адамдардың қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатындағы игіліктерді жасауға бағытталған әлеуметтік-еңбектік қатынастар процесі. Қоғамдық өндіріс:: Материалдық: Материалдық игіліктер өндірісі

1) өнеркәсіп

2) ауыл шаруа-шылығы

3) құрылыс

Материалдық қызметтер өндірісі

1) транспорт

2) байланыс

3) - энергетика

Материалдық емес: Материалдық емес игіліктер өндірісі

1) музыка

2) архитектура

3) әдебиет

Материалдық емес қызметтер өндірісі

1) білім

2) денсаулық сақтау

3) тұрмыстық

20. Нарық экономикасының неомонополияланған секторы. Монополияға қарсы заңдар және саясат.

Қысқа мағынада, нарық – бұл сатушылар мен сатып алушылар арасындағы қатынастар жүйесі, басқа сөзбен айтқанда ұсыныс пен сұраныс арасындағы қатынастар жүйесі. Кең мағынада нарық – бұл белгілі қоғамның экономикалық жүйесінің барлық деңгейінде, барлық қоғамдық ұдайы өндіріс шеңберінде тауар мен ақша нысанында игіліктер мен қызметтердің қозғалысының күрделі механизмі.

21. Мемлекеттік бюджет. Оның құрылымы мен мазмұны. Бюджеттік кодекс 2009ж

Мемлекеттік бюджет – мемлекеттің кірістері мен шығыстары жазылған тізім, яғни заңдық күші бар, ағымдағы жылға жасалған негізгі қаржылық жоспар.

Қазақстанда мемлекеттік бюджет Қазақстан Республикасының парламентімен бекітіледі. Материалдық мағынасы бойынша бұл ақшалай қаржылардың орталықтанған қоры; әлеуметтік-экономикалық мағынасы бойынша – қоғамның әлеуметтік міндеттерін іске асыру үшін ұлттық табыстың және қоғамдық өндірістің басқа да макроэкономикалық көрсеткіштерін қайта таратудың негізгі қаржысы.

Бюджетті ұйымдастыру нақты бюджеттік құрылым мен ойластырылған бюджеттік процесті ұйғарады. Бюджеттік құрылым – бұл бюджеттік жүйені қалыптастырудың ұйымдастырушылық приніптері мен құрылымы. Бұл әр мемлекеттің өзіне тән ерекшеліктерімен анықталады. Бюджеттік процесс – бұл барлық деңгейдегі бюджеттердің жасалуы, қаралуы, бекітілуі және орындалуы бойынша билік органдарының қызметі. Бюджеттік процесс 4 негізгі кезеңнен тұрады:

¨ Бюджеттің үлгісін жасау;

¨ Бюджетті қарау және бекіту;

¨ Бюджеттің орындалуы;

¨ Бюджеттің орындалуы туралы есеп беруді жасау және оны бекіту.

Бюджеттік процестің құрамдас бөлігі болып бюджеттік реттеу табылады, яғни әртүрлі деңгейдегі бюджеттер арасында қаржылық ресурстарды бірен-сарандап қайта тарату. Бюджет тапшылығы – бұл осы кезеңдегі бюджет шығындарының оның табыстарынан артып кеткен ақшалай сомасы. Мемлекеттік бюджет тапшылығы мәселесін шешудің төрт негізгі тәсілін айтуға болады: Шығындарды азайту, Табыстарды жоғарылату, Ақша эмиссиясы, Мемлекеттік қарыздар.

22. Еңбек үрдісінің қарапайым сәттері. Өндіргіш күштер және өндірістік қатынастар.

§ Еңбек (адам ресурстары) – өндіріс процесінде жұмсалатын физикалық және ой күші.

§ Еңбек үшін төленетін баға – еңбекақы.

Өндіргіш күштер дегеніміз жұмысшы күші мен өндіріс құралдары (еңбек заттары мен еңбек құралдары) жиынтығы, өндірістік күштер – адамның өз өндірісі мен тұтынуы үшін бейімдей алған күштер.

. Өндірістік қатынастар дегеніміз өмірге қажетті игіліктерді өндіріу, тарату, айырбас және тұтыну жөніндегі әлеуметтік-экономикалық қатынастар.. өндірістік қатынастар – өндіріс процесіндегі адамдар арасындағы қатынастар.

23. Қазіргі жағдайдағы халықаралық монополия мен монополиялық қатынастар рөлі.

24. Салықтың экономикалық мазмұны. Салық түрлері. Салық салудың негізгі принциптері.Салық кодексі 2009 ж.

Салықтар – бұл заңдық актілермен анықталған, жеке және заңды тұлғалардан мемлекетпен алынатын міндетті төлемдер.

Салықтар 3 негізгі міндетті орындайды:

Қазыналық міндеті – негізгі. Яғни салықтар арқылы мемлекеттік ақша қорының қаржылары қалыптасады (фисальдық - фиск латынның fiscus сөзінен мемлекеттік, қазына түсінігін береді).

Реттеуші міндеті – салықтар ұдайы өндірістің барлық процестеріне әсер етуге мүмкін, мемлекеттің экономикалық саясатының негізгі құралы болып табылады.

Таратушы міндеті – салықтар микро және макро деңгейлердегі ұдайы өндіріс нәтижелерін таратудың және қайта таратудың мемлекет қолындағы маңызды құралы болып табылады. Кейбір әдебиеттерде реттеуші және таратушы функцияларды біріктіріп – экономикалық міндет деп атайды.

Салық жүйесінің тиімді қызмет етуіне келесідей салықтардың қалыптасу принціптері әсер етеді:

Міндеттілігі;

Мерзімі, тәсілі және мөлшері бойынша анықталғандығы;

Салық төлеушілер жағынан ыңғайлылығы;

Салық мөлшерлерінің қалыптылығы;

Барлық салық төлеушілер үшін біркелкілігі;

Салықты капиталдан, активтерден емес, табыстан ұстауы және т.б.;

Салықтарды әртүрлі түрге бөлетін бірнеше белгілері бар:

Салықтандыру субъектілері бойынша: заңды тұлғалардан алынатын және жеке тұлғалардан алынатын салық;

Мәжбүр ету сипаты бойынша: тура және жанама салықтар;

Салықтандыру объектілерінің сипаты бойынша: табысқа, меншікке, мүлікке, айналымға, сатып алуға салынатын салықтар.

25. Өндірістің негізгі факторлары: еңбек, капитал, жер, кәсіпкерлік. Еңбектің өнімділігі мен қарқындылығы.

26. Кәсіпкерлік капитал. Кәсіпкерлік капиталдың айналу және қайта айналуы. Негізгі және айналым капитал.

..Кәсіпкерлік – бұл адамдардың, заңды тұлғалардың меншік нысандарынан тәуелсіз, тауарларға (жұмыстар мен қызметтерге) сұранысты қанағаттандыру жолымен пайда немесе жеке басына табыс алуға бағытталған ынталы қызметі. Ол жеке меншікке (жеке кәсіпкерлік) немесе шаруашылық іс жүргізу құқығы бар мемлекеттік кәсіпорындарға (мемлекеттік кәсіпкерлік) негізделген. Кәсіпкерлікке бұндай анықтама Қазақстан Республикасының азаматтық кодексінде берілген. Капитал – бұлкөптеген экономикалық игіліктерді өндіру мақсатында жасалатын кез-келген ресурс.

Жер адамдармен олардың өмір сүру кеңістігі немесе ауа және күн сәулесімен қатар тұтынылатын табиғи игілік ретінде пайдаланылады.

27. Қазақстанның дүниежүзілік интеграциялық үрдістер мен халықаралық экономикалық ұйымдарға қатысуы

Бүгінгі тандағы халықаралық экономикалық қатынастардың маңызды мәселелердің оқу, Қазақстанның халықаралық еңбек бөлінісіндегі орының, ҚР-ның бәсекелестік деңгейінің өсуін анықтау, жаһанданудың қазіргі тенденцияларын және елдің әлеуметтік-экономикалық процесіне әсерін анықтау. Жаһандық мәселелерді шешудегі халықаралық ынтымақстыстық формаларын анықтау. Сонымен қатар, Қазақстанның әлемдік интеграциялық процестер мен халықтың экономикалық ұйымдарға қатысуын көрсету мақсат болып табылады.

Халықаралық экономикалық интеграция дегенiмiз­ экономиканың өзара бейiмделуi олардың бiртұтас ұдайы өндiрiс процесіне енуі.

Интеграция өзiне бiрнеше маңызды белгiлермен сипатталады.

§ Ұлттық өндірістік процестердің өзара енуі;

§ өндіріс, ғылым және техникадағы халықаралық специализация мен кооперацияның кең турде дамуы;

§ Интеграциялық қатысушы елдердің экономикасындағы тереңдетілген құрылымдық өзгерістер;

§ интеграциялық процестердің мақсатты турде реттелуі, координацияланған экономикалық, стратегия мен саясаттың жасалуы.

Белгiлi бiр елдiң интеграциясының қажетті шарттары:

§ Тауардың қозалысын қамтамасыз ететін дамыған инфрақрылымның болуы.

§ Үкімет орындары тарапынан белгiлi экономикалық және саяси шешімдердің қабылдануы.

Әлемдiк шаруашылықтағы интеграциялық өзгерістің экономикалық немесе абсолюзациясы мумкiндiгi eKi көзқарас тұрғысында қарастырылады:

§ интеграция халықаралық экономикалық байланыстардың кездейсоқ дамуымен теңестіріледі.

Интеграцияның барысы ресми турде құрылған экономикалық одақтар шеңберiнде әpeкeт етедi.

Қазiргi таңда бiр-бiрiн өзара толықтырып және тығыз байланыстыра отырып, интеграцияның барысы eкi түрде қарастырылады:

§ - Жеке меншiк-корпорациялық интеграция (фирмалық микроэкономикалық интеграция);

§ - Мемлекеттiк және мемлекеттік -корпорациялық интеграция (елдер аралық макроэкономикалық деңгейдегiнтеграция)

§, 1991 – жылы желтоқсан айында бұрынғы кеңес одағына кірген республикалар егеменді мемлекеттер Декларациясын қабылдап Одағының Шартына қол қойды. Сөйтіп, Тәуелсіз мемлекеттер достастығы (ТМД) пайда болды. Оған: Қазастан, Ресей, Қырғызстан, Белоруссия елдері енді.

28. Кәсіпорын қорының құрылымы. Қорлар айналымы және қайта айналуы.

29. Экономиканың жүйелік тәсілі. Қоғамның экономикалық жүйесі және оның әлеуметтік-экономикалық дамуын периодтаудың негізгі бағыттары.

Жүйе (грек тілінен - құрастыру, біріктіру, қосу) – заңдылықтардың бір – бірі мен байланысты құбылыстардың объективті бірлігі. Бір тұтас толықтықты құрайтын өзара әрекет ететін элементтердің күрделі жүйесі.

Экономика – күрделі жүйе. (кәсіпорындар, үй шаруашылығы, нарық, ұлттық экономика, жалпы әлемдік экономика).

Экономикалық жүйенің жіктелуі:

1) * Жабық экономикалық жүйе – барлық іскерлік операциялар ел ішінде жүреді. Есеп айырысу сол елдің ұлттық валютасымен жүргізіледі.

* Ашық экономикалық жүйе - іскерлік операциялар ел іші мен қатар халықаралық сыртқы экономикалық байланыстармен жүргізіледі.

2) Меншік қатынастар мен экономикалық байланыстар нысандары сияқты критерилері жатады.

Бұл критерилері:

• Дәстүрлі экономика- оңаша тайпаларда не топтарда және бүкіл елде кездеседі. (Өндірілетін өніммен көрсетілетін қызмет жүздеген жыл өзгермейді).

• Орталықтандырылған әміршілдік экономика- бұл жүйеде инженерлерден, экономисттерден, компьютер мамандарынан, өнеркәсіп өкілдерінен тұратын жоғарғы деңгейде маманданған “жоспарлаушылар” деп аталатын топтар- кеңесі бойынша, экономика салалары үшін, жоспарлар құрылып, оларды іске асыратын саяси басшылар шешім қабылдайды.

• Нарықтық экономика- сұраныс пен ұсыныстың және бағаның еркін қозғалысы.

§ 3) Өнеркәсіптік төңкеріс және ҒТР сияқты сипаттарға негізделген:

• Индустриялдыға дейінгі – ауыл шаруашылығы, қол еңбек.

• Индустриялық – ірі машиналық өндіріс, дамығын ақша- тауар қатынастары.

• Индустриядан кейінгі – ақпарат, адам және оның мүмкіндіктерін жүзеге асыруына жағдай жасау.

30. Абсолютті рента. Жалға алу ақысы, жер бағасы.

§ Жер (табиғи ресурстар)- тауар өндіру мен қызмет көрсету үшін жұмсалатын байлықтар. (тірі табиғат, минералды және орман ресурстары).

§ Жерді пайдаланған үшін, төленетін баға рента деп аталады.

31. Қоғамдық өндіріс. Ұдайы өндіріс. Қоғамдық өнімнің қозғалу сатылары.

Өндіріс бұл адамдардың өз қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған мақсатты қызмет.

Қоғамдық өндіріс – бұл қоғамның, жеке адамдардың қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатындағы игіліктерді жасауға бағытталған әлеуметтік-еңбектік қатынастар процесі. Қоғамдық өндіріс::

Материалдық: Материалдық игіліктер өндірісі

4) өнеркәсіп

5) ауыл шаруа-шылығы

6) құрылыс

Материалдық қызметтер өндірісі

4) транспорт

5) байланыс

6) - энергетика

Материалдық емес: Материалдық емес игіліктер өндірісі

4) музыка

5) архитектура

6) әдебиет

Материалдық емес қызметтер өндірісі

4) білім

5) денсаулық сақтау

6) тұрмыстық

Қоғамдық өндірістің маңызды түрі:

§ Өндірістің тиімділігін арттыру.

§ Өндірісте адамға бірқалыпты жағдай жасау.

§ Қоғамдық өндірістің өзінің қайта жаңаруының үздіксіз ағымындағы процесі – Қоғамдық ұдайы өндіріс болып табылады.

§ Жай ұө – өндіріс процесінің бұрынғы ауқымда қайталануы. Алынған табыс толық жеке тұтынуға жұмсалады.

§ Ұлғаймалы ұө – өндіріс процесінің көбейтілген ауқымда қайталануы. Алынған табыстардың бір бөлігіне ресурстар, ал бір бөлігіне өндіріс процесі қайта жаңғыртылады.

§ Қоғамдық өндіріс нәтижесінде қоғамдық өнім қалыптасады. Өз қызметінде қоғамдық өнім бірнеше кезеңдерден өтеді:

Ндіріс