Азақстанның оңтүстік шығысда қарқынды жауын шашынды қалыптастыратын солтүстік енудің түрлері

Циклон Қазақстанның оңтүстік аудандарында қарқынды дамымайды және тез толып шығыс бағытта Шығыс Қның оңт. Аудандарына қарай жылжиды. Бірақ осы циклон фронталды аумақта темп е ратура айырмашылықтарын көбейту үшін жағдайларды тудырады. Синоптикалық процесстердің осындай дамуы фронттардың күшеюіне және Қның оңт.және оңт.шығыс аудандарында қарқынды жауын шашынның жаууына әкеледі. Осы аймақта ж.ш.дар ұзаққа созылады. Өйткені толып жатқан циклон өткеннен кейін бірнеше екінші фронттар өтеді. Олардың қалыптасуы верт.алымдылығы үлкен суық ауа массаның үздіксіз келуімен болады.

10. Қазақстанның оңтүстік-шығысында жауын-шашынның жауу мүмкіндіг аз болатын солтүстік енудің түрлері. Солтүстік ену дегеніміз- арктикалық ауаның немесе қоңыржай ендіктің суық ауасының Б. Сібір мен Орал арқылы Қазақстан мен О. Азияға жылжуы болатын синоптикалық процесс.

Қазақстан территориясы үлкен болғандықтан солтүстік енудің 2 түрі бөлінген:

1. Ультрополярлы Еуропалық

2. Ультрополярлы Азиаттық

Ультрополярлы Еуропалық ену кезінде антициклондар Жаңа жер ауданынан РЕТ-на жылжиды. Қара теңіз және Арал теңізі аудандарынан циклонның шығуы болады. Солтүстік енудің макроциркуляциялық жағдайы солт-батыс ену жағдайымен ұқсас. Олардың негізгі айырмашылығы, ол биік қысым алқаптары солтүстік ену кезінде сәл шығысқа қарай ығысады және енуді анықтайтын ПЖФА-ң меридианалдығы көбірек болады. Ену кезінде ПЖФА РЕТ-на қатысты 80-50° с.е. дейін ультрополярлы түрде орнайды. Континетальді арктикалық ауаның енуіне болысады.

Ультрополярлық Азиаттық ену кезінде антициклондар Оралдың солт. Аудандарынан арал теңізіне қарай немесе Усть-Цильма ауданынан Еділ өзенінің ортаңғы ағысына дейін немесе енисей өзенінен қазақстанның оңт-не қарай жылжиды. РЕТ-ң батыста және солт. Еуропаның циклондық әрекет байқалады. Солт енудің осы түрінде биік қысым алқабына Қаз-ң оңт-шығыс және шығыс аудандарында қарқынды ПЖФА болуы тән. Осы ПЖФА Қаз-ң үстінде қосылатын негізгі ПЖФА-ң жалпы бөлігі болып табылады. ПЖФА-ң 1-ші таралуында ж-ш-ң қалыптасуы үшін ылғалды ауаны әкелетін жылы ауаның шығуы болады. Ал, 2-ші таралуында көрсетілген ауданда тропосферада ауа темп-ң айырмашылығының ұзақ уақытқа сақталуына қолайлы болатын суық ауаның енуі болады.

13. Батыс ену. Батыс енудің варианттары.

Батыс ену дегеніміз қоңыржай ендіктің ауасының сирек арктикалық ауасының Орта Азия мен Қазақстаннан батыстан Кавказ бен Каспий арқылы енуі болатынсиноптикалық процесс. Ену антициклон қалыптасу ауданы болып қара теңіз кавказ және каспий табылады. Бірақ атлант мұхитының қоңыржай ендігінде келген ауа массасында қалыптасады. Батыс атлантиика үстінде жақсы дамыған жылы биік жота болады. Мүндай енуді суық және ылғалды батыс ену болады. Батыс енудің келесі түрі ресейдің европаның территориялық үстінгі орталық циклон артына ультракүлгін түрде бағ терең және кең биік жыра болады. Осы жыраның батыс перефериясы мен РЕТ үстінде солтүстік суық ауа ультраполярлы ену болады. Бұл ауа массасы бұл жерде ұзақ тұрмайды. Батыс тасымалдануға қосылып ПЖФА күшейіп орта азиямен Қазақстанға енеді. Енуі күннің қатты сууына алып келеді және суық батыс енуі д.а.

Оңтүстік батыс ену болғанда антициклон қара теңіз кавказ және солтүстік иран арқылы жылжып Қазақстанға ОБ тан енеді. антициклоны бұлыңғыр ауа райымен сипатталады. Жер картасында ылғылды бір және екі параллелді орналасқан мередионалды суық фронттар окклюзия фронтты өтуі мен сиппатталады. Олар өткен кезде желдің Енетін ауа массасының трансформациясы қарқынды болғандықтан температураның қатты төмендеуіне алып келеді. Мұндай ену көп жағдайда қарқынды жаңбырмен өтеді және барлық енуантициклонның бұлыңғыр ауа райымен сипатталады. Жер картасында ылғалды және СБ ену болғанда бір немесе екі параллельді орналасқан мередионалды суық фронттар және окклюзия фронттары өтуі мен сипатталады. Олар өткен кезде желдің күшеюі шаңды боран жауын шашын байқалады. Бұны оңтүстік батыс суық ену деп аталады. Ылғалды батыс енуде жылдың жылы мезгілінде дамығандықтан теиператураның төмендеуі шамалы болады. Жылдың суық мезгілінде ылғалды батыс енулер тегіс бұлт жамсыз ылғысы және жауын шашын нәтижесінде түнгі температураларды жоғарылатады, ал күндізгі температуралар аз өзгереді. Барлық Батыс енудің алдында жылы ауаның фронт алдында шығуы болады. Таулы аймақтарда Батыс енулер жауын шашынмен өтеді. Оның қарқындылығы ауаның ылғал сыйымдылығына байланысты болады. Ал жазық далада ену кезде жауын шашын өтеді. БЕ болғанда Арал теңізі қасында қарқынды циклогенез штормдық аймағының қалыптасуымен өтеді.