Хальмг тууль

Шинҗлтн: Мана һазрт зан бәәдгән юңгад уурсмб?

хотн

деесн

хөд

Рис. Калмыцкий хотон, посреди овцы, по краям слон и волк, в отдалении собаки

нохас

чон

зан

ЗАН ЧОН ХОЙР

(туулин тасрха)

Кезәнә зан чон хойр бәәҗ. Хоюрн өлн бәәҗ. Зан чонас яһҗ хот олдгинь сурв. Чон заныг дасхк болв. Сө болхла хамдан йовхар шиидв. Хотна тал дунд дала хөд бәәнә. Зан чидлтә. Чон зан деер бәрсн хөөдән ачхар шиидв.

Сө болв. Зан чон хойр хотн тал һарад йовб. Зан йир икәр әәҗәнә. Хоюрн деесәр күзүһән холвчкна. Хотнд өөрдәд ирнә. Хотна нохас хуцна. Зан һарад зулна. Гүүһә йовтлнь чон чиргдәд ирнә. Зан улм чаңһар гүүнә. Чон боогдад, аман аңһаһад, келән балдалһад ирнә. Зан чонур хәләнә. Бийән наад бәрәд инәҗ йовна болһна. Зан чонд уурлна. Зан чоныг девсәд оркна, тернь үкҗ одна. Түүнәс хооран зан мана теегт бәәдгән уурч.

1. КЕЛВРИН УЧР-УТХИНЬ ШИНҖЛЛҺН

Чик эс гиҗ буруһинь келтн:

2. Кезәнә зан чон хойр үр бәәҗ.

3. Чон әәмтхә аң бәәҗ.

4. Зан чоныг девсәд алчкна.

5. Зан хөөнә махнд дурта.

6. Чон занар наад бәрнә.

Зургуд дараһарнь чикәр тәвтн:

Рис. 1. Слон и волк, связанны 2. слон и волк крадутсяе 3. слон и волк разговаривают

Веревкой за шею бегут прочь к селу друг с другом

Сурврмудт хәрү өгтн:

1. Зан чон хойр үүрлдг бәәҗий?

2. Чон чидлтә болн әәмтхә бәәҗий?

3. Зан хөөнә махнд дурта бәәҗий?

4. Чон заныг девсәд алчкни?

5. Чон дееснд боогдад үкҗ одви?

2. ҮГМҮДИН БОЛН ГРАММАТИКИН ДААЛҺВРМУД

Ямаран үгмүд туульд олзлгдсн уга:

Урһа модн, әәмтхә, чидлтә, гермүд, үр, деесн, хотн, ноһан, махн.

Хойр баг үгмүдәс текстла ирлцүлҗ үгин ниицлһс тогтатн:

әәмтхә

чидлтә

зан келән балдалһад

чон зулна

өлн бәәҗ

теегт бәәдгән уурч

Зәңгс чикәр умштн:

1. Кезәнә рис. Слона и волка бәәҗ. Рис. Слона әәмтхә, рис. волка зөрмг.

2. рис. Слона и волка өлн бәәҗ.

3. рис. Волк с высунутым языком йовна.

4. рис. Слона уурлад, рис. Волка девсәд оркна.

5. рис. Степи зан бәәхш.

АШЛВР

Зан чон хойрин тускар ю меднәт? Нег-негндән келҗ өгтн.

ҖАҢҺРАС

БААТРМУДЫН МӨРДИН НЕРД

Җаңһрин Арнзл Зеерд

Алтн Чееҗин Улман Асгч Улан

Хоңһрин Оцл Көк Һалзн

Миңъяна Алтн Шарһ

Санлын Буурл Һалзн

Саврин Күүкн Күрң Һалзн

Рис. 5 лошадей, различных по масти

күрң һалзн шарһ хоңһр буурл һалзн зеерд

9-гч әңг Аавин әмдд һазр мед

Деләш: Хәләтн! Яһсн сәәхн зургуд! Эн Һәрән зургуд?

Багш: Э-э, Һәрә шин зургуд белдҗ. Келвр бичҗ. Мана Һәрә зәңгч болхар бәәнә.

Рис. Парк, в парке зоопарк

Рис. Женщина с букетом цветов

2 Зоопарк «Иньгллт» паркд бәәнә.

1 Күүкд улсин сән өдр.

Рис. Площадь

3 Элстин цутхлң.

Рис. Пешеходные переходы

Рис. В магазине подарков

4 Хаалһин зокал 5 Би экдән белг белглв.

Келврмүд зургудла ирлцүлтн.

1 2

Моһа сарин нәәмн – күүкд улсин сән өдр. Күүкд улст белг белглнә. Күүкд улс цаһан седклтә, җөөлн заңгта, эрдмтә. Мини эк цаһан седклтә күн. Би экдән йир дуртав.

Элст – Хальмг Таңһчин хотл балһсн. Элстд сәәхн гермүд, бумблв бәәнә. Эн Алтн босх. Алтн босх Элстин цутхлңгд бәәнә. Нанд йир таасгдна. Элстд зоопарк ирв.

3 4

Би экдән белг белдүв. Сәәхн шур хулдҗ авбув. Ээҗдән сиик белдүв. Эгчдән зург белглнәв. Цугтаднь цецгә белглнәв.

«Иньгллт» паркд зоопарк ирв. Аю, ирвсг, арслң бәәнә. Күрхд амр. 5-дгч тойгта автобусар йовтн. Паркин зогсалд буутн. Хаалһин заавр хәләтн.

Элстд дала хаалһ бәәнә. Хаалһар олн көлгн гүүнә. Хаалһ һатлхларн оньган өгтн. Улан һал шатхла – зогс! Шар һал шатхла – оньган өг! Ноһан һал шатхла – йов! Эн хаалһин зокал. Бичә март!

Багш: Тадн ямаран зург зурхвт? Ю келвртән бичхвт?

10 – гч әңг Медрл шүүлһн

УМШЛҺН

1. Ээҗиннь тускар кен келҗәнә?

Мини ээҗ

Санҗин Николай

Эк эцк хойрм Мини ээҗ ээлтә,

Өдрин дуусн көдлмштән. Мини ээҗ өкәр,

Намаг ээҗм хәләнә, Мини ээҗ эвтә,

Нанд үзгүд заана. Мини ээҗ эңкр.

Эрт орнасн боснав, Би ээҗән дурахв,

Ээҗдән нөкд болнав. Би багш болхв.

Эврән умшдг дасхларн, Баяд, Санҗд, Болхад

Ээҗдән тууль умшнав. Бичдг, умшдг заахв.

Темдг: _____ (4)

2. Чик эс гиҗ буруһиннь темдглтн

1. Энүг эк эцк хойр хәләнә. ________

2. Ээҗнь үзгүд заана. ________

3. Эн сәәнәр умшна. ________

4. Эрт орнасн босна. ________

5. Эн эмч болх. ________

6. Ээҗ өдрин дуусн көдлмштән. ________

7. Эн багш болхар седҗәнә. ________

Темдг: ______ (7)

3. Сурврмудт хәрү өгтн

1. Энүнә эк эцк ю кенә? _________________________

2. Энүнә ээҗ ямаран? _________________________

3. Энүнә ээҗнь ю зааҗ өгнә? _________________________

4. Эн кен болхар седҗәнә? _________________________

5. Энүг кен хәләнә? _________________________

6. Эн орнасн кезә босна? __________________________

7. Чини ээҗ ямаран? __________________________

Темдг: _____ (7)

Рис. портрет бабушки с внуком

СОҢСЛҺН

1. Соңстн. Сурврмуд хәрүтәһинь ирлцүлтн.

Элст балһсн.

Элст – Хальмг Таңһчин хотл балһсн. Элст бичкн, сәәхн, ноһан, ке балһсн. Эн мини дурта балһсн, юңгад гихлә би энд бәәнәв. Мини нерн Һәрә. Би хойрдгч класст сурнав. Мини бүл бас энд бәәнә.

Элстд дала шин гермүд бәәнә. Балһснд арвн микрорайон бәәнә. Микрорайон болһн эврә дүрстә. Балһснд олн ончта орм бәәнә. Юрий Клыковин нертә уульнцд өндр хурл зогсҗана. Балһсна захд шатрин бәәшң холас үзгднә. Цутхлң болһнд олн бумб зогсҗана: Б.Б. Городовиковин, Җаңһрин, А.С. Пушкина болн нань чигн. Мана балһсн – теегин кеермҗ.

а). Һәрә альд бәәнә?  Элстд арвн микрорайон бәәнә.

ә). Һәрән балһсн ямаран?  Эврә дүрстә.

б). Элстд кедү микрорайон бәәнә?  Хурл, шатрин балһсн, цутхлң.

в). Хальмг хурл ямаран уульнцд бәәнә?  Ке, сәәхн, бичкн, ноһан.

г). Элстд ямаран ончта ормс бәәнә?  Элстд бүлтәһән бәәнә.

һ). Микрорайон болһн ямаран?  Юрий Клыковин нертә уульнцд.

Темдг: ______ (10)

КҮҮНДЛҺН

1. Зура олзлад, Элстин зоопаркин тускар келтн.

Зура:

1). «Иньгллт» парк

2). Зоопаркин хайг.

3). Аңгуд.

4). Паркин көлгн.

5). Хаалһин закан.

Темдг: ______ (10)

2. Зурад өггдҗәх төрмүдәр нег-негнләһән күүндтн.

Зура:

1). «Иньгллт» парк

2). Зоопаркин хайг.

3). Аңгуд.

4). Паркин көлгн.

5). Хаалһин закан.

Темдг: ______ (10)

БИЧЛҺН

1. Үлү үг олҗ автн. Үгин уңг темдглтн.

Зурач зург зура зурмн

Бичәч бичг биир бичүр

Сурһуль сурвр сурһульч суух

Амрлһн амн амрх амрлавидн

Ширдәч шир ширдх ширдг

Келмрч келн келвр керә

Шүлгч шүлг шүрүн шүлгүд

Темдг: ______ (6)

3. Ирлцүлтн.

а). _____ зурач

ә). _____ сурһульчин

б). _____ ширдәч

в). _____ бичәчин

г). _____ келвр

Темдг: _____ (5)

3. Толяс нег уңгта үгмүд буулһҗ бичтн

1. _____________ _____________ ___________

2. _____________ _____________ ___________

3. _____________ _____________ ___________

4. _____________ _____________ ___________

5. _____________ _____________ ___________

4. Баатрмудын болн эднә мөрдин нерд бичтн

1. ________________________ ______________________

2. ________________________ ______________________

3. ________________________ ______________________

4. ________________________ ______________________

5. ________________________ ______________________

6. ________________________ ______________________

Темдг: _____ (6)

5. Эднә нерд бичтн.