Сімдік шаруашылығында алғашқы, талдамалық және жиынтық есепті ұйымдастыру

Өсімдік шаруашылығындағы шығындар есебі мен алынған өнім бойынша бухгалтерлік есеп мәліметтері тиісті алғашқы құжаттардың негізінде дайындалады. Бұл құжаттардың айналымын төрт негізгі бағыт бойынша жіктеп, көрсетуге болады: еңбек ақы шығындары, материалдық шығындар, негізгі құралдар қозғалысы және өнім шығымы.

Өсімдік шаруашылығында орындалған жұмыстың, өндірілген өнімнің көлемін есепке алу және соған сәйкесті еңбек ақы төлеу «Жұмыс уақыты есебінің парағы», «Жол парақтары», «Тапсырмалар» және басқа да құжат үлгілері арқылы жүргізеді. Өсімдік шаруашылығындағы жұмысшыларға төленетін қосымша еңбек ақылар да арнайы ведомостілер негізінде өндіріс шығындарына тікелей енгізіледі.

Өсімдік шаруашылығы өндірісіне жұмсалатын тұқым және отырғызылатын материалдар «Шектеп алу карталары», «Жүкқағаздары» бойынша қатаң белгіленген мөлшер шегінде беріледі. Өндіріске жұмсалынған тұқым және отырғызылған материалдарды есептен шығару «Тұқым және отырғызылатын материалдарды есептен шығару актісі» бойынша жүргізіледі.

Егіс алқаптарына тыңайтқыштар «Шектеп алу карталары», «Жүкқағаздары» бойынша босатылады. Өндіріске жұмсалынған тыңайтқыштарды есептен шығару үшін «Тыңайтқыштарды есептен шығару актісі» рәсімделеді.

Өсімдік шаруашылығында негізгі құралдарды пайдалану бойынша шығындар есебі бойынша «Негізгі құралдар мен материалдық емес активтерге амортизацияны есептеу ведомостісі», «Негізгі құралдарды қабылдау-тапсыру актісі», сонымен қатар негізгі құралдарды жөндеу шығындарына байланысты «Негізгі құралдардың ақауларын жөндеу ведомостісі», «Жөнделген негізгі құралдарды қабылдау актісі» сияқты алғашқы құжат үлгілері қолданылады.

Өсімдік шаруашылығы кәсіпорындарындағы өнім шығымының есебі бойынша алғашқы құжаттар дәнді дақылдар, техникалық дақылдар, жеміс-жидектер, азық өнімдерін кірістеу үшін арналған. Оларға мынадай құжат түрлерін жатқызуға болады: дәнді дақылдар бойынша – астық және басқа да өнімдерді егіс алқабынан жөнелту реестрі; егіс алқабынан өнімді шығару жолқағазы; астықты және басқа өнімдерді қабылдау реестрі; астық және басқа өнімдердің қозғалыс ведомостісі; картоп, жеміс-жидек өнімдері бойынша – ауыл шаруашылығы өнімдерінің кіріс күнделігі; бақша өнімдерінің кіріс күнделігі; азықты дақылдар бойынша - қатты және жұмсақ азықтарды кірістеу актісі; табиғи азытарды кірістеу актісі және т.б.

Сонымен, өсімдік шаруашылығында өндіріс шығндары мен алынған өнім бойынша әртүрлі алғашқы құжаттар қолданылады және бұл құжаттар белгілі бір жіктмелік сипаттарына қарай жүйеленіп, өңделеді.

Еңбек ақы шығындары бойынша алғашқы құжаттар жұмысшылардың категорияларына қарай еңбек ақыны есептеу үшін және еңбек ақы қорын пайдалануды бақылау мақсатында жүйеленеді.

Материалдық шығындар бойынша алғашқы құжаттар материалдық жауапты тұлға және материалдардың кірістелу және жұмсалу бағытына қарай жүйеленеді.

Негізгі құралдардың қозғалысы бойынша құжаттар негізгі құралдардың топтары және олардың пайдалану бағыты бойынша жүйеленеді.

Өнім шығымы бойынша алғашқы құжаттар өнім түрлері, материалдық жауапты тұлға, өнімнің түсу және жұмсалу бағыты бойынша жүйеленеді.

Сонымен, әрбір дақыл немесе бөлімшедегі жұмыс түрлері бойынша орындалған жұмыстар мен жұмсалынған шығындар туралы мәліметтерді жинақтау үшін жоғарыда айтылған алғашқы құжаттардың негізінде жасалатын «Жұмыстар мен шығындардың есеп журналы» қолданылады. Бұл журналға ай сайынғы жазу әрбір дақыл түрлері бойынша бөлек жүргізіледі. Айдың соңында әрбір дақыл бойынша шығындар жиынтығы шаруашылық бойынша өндірістік есепті дайындау үшін ақпараттық негіз ретінде қолданылады.

Өсімдік шаруашылығы бойынша шығындар және өнім шығымы туралы өндірістік есеп жиынтық құжат болып табылады. Ол екі бөлімнен тұрады: бірінші бөлімінде өсімдік шаруашылығы бойынша барлық шығындар (8110/1 шотының дебеті бойынша), ал екінші бөлімінде (8110/1 шотының кредиті бойынша) алынған өнім құны көрсетіледі.

Өндірістік есептің бірінші бөлімінде әрбір объектіге (дақыл түріне немесе тобына, аяқталмаған өндіріске) арнайы жол бөлініп, беріледі. Бағандарда заттай өлшеммен және шартты гектарға аударылған жұмыс көлемі, еңбек шығыны (адам/сағат), заттай өлшеммен тұқым және минералдық тыңайтқыштар шығыны және басқа да көрсеткіштер көрсетіледі.

Жоғарыда айтып өткеніміздей, аяқталмаған өндірістегі жұмыстар аяқталу мүмкіндігіне қарай әрбір дақыл түрлері бойынша егіс алқабының көлемі анықталған соң бұл шығындар әрбір дақыл түрлеріне бөлінеді және өндірістік есепте көрсетіледі. Өндірістік есепте аяқталмаған өндіріске таратлыған мұндай шығындар теріс таңбамен жазылады да, өндірістік есептің бірінші бөлімі бойынша жиынтық шығынды анықтаған кезде жалпы шығындар сомасынан шегеріліп тасталады.

Өндірістік есептің екінші бөлімінде өнім шығымы көрсетіледі. Онда өсімдік шаруашылығынан алынған әрбір дақыл түріне арнайы жол бөлінеді. Өнім шығымы бағандары бойынша жыл басынан бастап ай сайынғы алынған өнім шығымы (көлемі, құны) өсу қарқынымен көрсетіледі.

Өндірістік есеп әрбір құрылымдық бөлімшелер бойынша бөлек жасалынады және ол ұйымның есеп бөліміне тексеруге, содан кейін бекітілуге беріледі. Ұйымның есеп бөліміне келіп түскен өндірістік есеп тексеруден өткеннен кейін оның негізінде өсімдік шаруашылығы өндірісі бойынша талдамалық және жиынтық есеп регистрлеріне (10 журнал-ордер, оған арналған ведомості немесе машинограммаға жазу) жазу жүргізіледі.

Өсімдік шаруашылығындағы шығындар және өнім шығымы бойынша талдамалық шоттардың жиынтық сомасы 10 журнал-ордерде көрсетілген 8110/1 «Өсімдік шаруашылығы» шотының дебеттік және кредиттік айналымдарының жиынтығымен және Бас кітаптің жиынтық сомасымен сәйкес келуге тиісті.

8110/1 «Өсімдік шаруашылығы» шотының дебеті келесідей шоттардың кредитімен корреспонденцияланады:

3350 «Жұмысшылардың еңбек ақысы бойынша кредиторлық берешектер» - өндіріс жұмысшыларына есептілінген негізгі және қосымша еңбек ақы сомасы;

3210 «Әлеуметтік сақтандыру» - еңбек ақы қорынан есептілінген міндетті әлеуметтік сақтандыру;

3350 «Әлеуметтік салық» - еңбек ақы қорынан есептілінген міндетті әлеуметтік салық сомасы;

3230 «Басқа да міндетті төлемдер бойынша өзге міндеттемелер» - егінді міндетті сақтандыру бойынша төлемдер;

1310/1 «Тұқым және отырғызылатын материалдар» - жұмсалынған тұқым мен отырғызылған материалдардың құны;

1310/2 «Тыңайтқыштар» - себілген тыңайтқыштардың құны;

1350/1 «Отын» - жұмсалынған жанар-жағар майдың құны;

1340 «Аяқталмаған өндіріс» өткен жылдың бөлінген шығындары;

1620 «Алдағы кезеңдердің шығыстары» - өсімдік шаруашылығына апарылған болашақ кезең шығыстары;

8310 «Көмекші өндіріс» - өсімдік шаруашылығы үшін жүк таситын автокөліктердің, жөндеу шеберханалары мен қосалқы өндірістердің (бумен, сумен, энергиямен, газбен қамтамасыз ету) машина-трактор паркінің көрсеткент қызметтерінің құны;

8410 «Үстеме шығыстар» - негізгі құралдардың амортизациясы мен жөндеу шығындары; басқа да өндірістік үстеме шығыстар;

3310 «Жабдықтаушы және мердігерлерге қысқа мерзімді кредиторлық берешектер» - өсімдік шаруашылығы үшін жабдықтаушылар және мердігерлердің көрсеткен қызметтерінің құны.

8110/1 «Өсімдік шаруашылығы» шотының кредиті келесідей шоттардың дебетімен корреспонденцияланады:

1320/1 «Дайын өнім» - өндірістен алынған дайын өнімнің әділ құны;

1340 «Аяқталмаған өндіріс» - есепті жылы анықтаған өсімдік шаруашылығы бойынша аяқталмаған өндірістің құны;

8110/2 «Мал шаруашылығы» - малдарды мәдени жайлымдарда бағу бойынша шығындар.

Егер табиғи апаттардың салдарынан өсімдік шаруашылығындағы зиян сомасы 5610 «Қорытынды пайда немесе зиян» шотының дебетіне 7470 «Өзге де шығыстар» шотының кредитінен тікелей апарылады. Егінді міндетті сақтандырып, сақтандыру оқиғасы болған жағдайда алынған сақтандыру төлемдері 6280 «Өзге де кірістер» шотының кредитіне апарылады.

Өсімдік шаруашылығындағы шығындар және алынған өнім есебінің жалпы сызбасын төмендегідей тәртіппен көрсетуге болады:

Қарсы тескеру

Бас кітап

Қарсы тексеру

1 сызба- Өсімдік шаруашылығындағы шығындар және алынған

өнім есебінің сызбасы