Жа¦а мен тірі Жол

јиын єыстаулы жазушылыє Јміріні¦ бЎрін Ілияс Есенберлин Јз халєыны¦ тарихи шындыын тЇсіндіруге сарп етті, сол Їшін де кЈптеген жылдар бойы шыармашылыє жЎне кЇнделікті Јмірінде єиындыєтарды басынан кешті. Бірає дµрыс та¦дап алан жоары дЎрежелі Јмір єµндылыєтары мен маєсаттарыны¦ арєасында Ілияс-аа оны¦ бЎріне єажырлыєпен тЈтеп беріп єана єоймай, кЈпшілікке Ўйгілі болан «КЈшпенділер» атты роман-трилогиясын жарыєєа шыарып, аєыр аяында Јзіні¦ кЈрнекті шыармашылыє рухани же¦ісіне жетті.

Жасырары жоє, ол жылдары тарих мЎселесі ке¦естік компартияны¦ єолындаы негізгі саяси єµралы боланы белгілі, сондыєтан да дЇниежЇзілік жЎне елімізді¦ тарихи шежірелері Їстем идеологияны єанааттандыру Їшін аяусыз бµрмаланды. Осындай жадайда «КЈшпенділер» романы ке¦естік ілім шы¦ыны¦ жалан идеологиясыны¦ майданындаы тарихи шындыєты¦ дЇмпуіндей болды. Бµл романны¦ єазає халєы туралы тірі тарихи шындыєты кЈрсеткен (ашєан) єалтєысыз, адал жЎне ке¦ кЈзєарастыы ке¦ес мемлекетіні¦ саясаттандырылан тарихыны¦ тар арнасына мЇлдем сыймаан еді. Сондыєтан да Ілияс Есенберлинге Јзіні¦ е¦бегін баспадан шыару єиына тЇсті жЎне сол жылдары Лениндік сыйлыєєа µсынылан оны¦ тарихи романы осы себептен де аєыр аяында бµл сыйлыєты ала алмады. Дегенмен, кейіннен «КЈшпенділер» романы анаµрлым ма¦ызды жЎне анаµрлым єµнды «сыйлыєєа» — бЇкіл халыєты¦ наыз єµрметіне ие болды.

Ілияс-аа єызыы мол, маєтауа тµрарлыє, жемісті жЎне де, е¦ ма¦ыздысы, баєытты Јмір сЇрді деп бЇгінгі кЇні толыє сеніммен айта аламыз. Шындыына келсек, бµл орайда «Јмір сЇрді» деген сЈздер орынсыз сияєты. Оны¦ шыармашылыє рухы бЇгін де тірі жЎне бізді¦ єазіргі болмысымызды толыєтырып отыр: кЈптеген µрпаєтарды¦ Јмірі бойында адамдар бізді¦ тарихымыза оны¦ кЈзімен, оны¦ жЇрегімен єарайтын болады.

Та¦аларлыєтай жуас жЎне момын бола тµра, Ідияс-аа мейірімді жЎне єµштар жЇректі адам еді. Ол Ўрєашанда парасаттылыымен жЎне от басына мейлінше берілгендігімен, жµбайын, Јзіні¦ балалары мен немерелерін еркелете сЇйетіндігімен ерекше кЈзге тЇсетін.

Ілияс-аа Јз халєын ыстыє ниетпен жЎне шынайы сЇйетін еді, сондыєтан романны¦ со¦ы кЈп азап шеккен Отаныны¦ тадыры Їшін шексіз єамыєєан Кене ханны¦ трагедиясымен аяєталатыны кЈ¦іл аударады.

«...Досєожа аєын шыдай алмай, домбырасын єаып-єаып жіберіп, кЈзі¦дегі жасын іркіп алды да, єарлыєєан дауыспен жыр тоытып єоя берді:

јалды¦ деп єайран елім, ке¦ єонысым,

јамыып тµрды Кене жµртын ойлап.

Кене хан енді кЈшті «я, єµдайлап!»

Тµран со¦ хан єамыып, ел жабыып

Досєожа толай берді кегін єайрап...»

ИЎ, јµдай Ўрєашанда бізге шексіз єайырымды болды деп бЇгінгі кЇні єайта-єайта айта аламыз! Ол шынымен бізді¦ халєымыза деген ¤зіні¦ раєымдылыын жЎне сЇйіспеншілігін кЈрсетті: кішкентай сЎбилердей єолымыздан жетелеп јµдай бізді асырлар єара тЇнегінен, же¦е алмастай кЈрінетін асырлар азабынан бЇгіндегі та¦ жарыына шыарды: шын мЎнінде «Нµр келді... јара¦ылыє кетіп, аєиєат Нµры жарєырай бастады!»

Есенберлин Јзіні¦ романында бізді¦ аталарымызды¦ сенімі оларды¦ Јміріні¦ шетінде емес, жеке басы мен жалпылай сезімні¦ наыз ортасында боланын

кЈрсетті. Ол кездегі бостандыє сЇйгіш жЇрегі бар сенетін єазаєтар мен ёлы јµдайды¦ арасында ешєандай кедергі — кЇмбездер де, суыє мешіттер мен имараттарды¦ єабырасы да, сезімсіз діни єызметшілер де, жансыз діни парыздар да,— болмаан. КЈшпенділерді¦ Ўбігерсіз тіршілігі Јмір мен Јлімні¦ маынасы туралы єазаєтарды¦ асыєпай ойлануына мЇмкіндік берген, Јнегелі мЎдениетіні¦ єалыптасуы мен жылдам Јсуіне жЎне оларды¦ жан дЇниесіні¦ байып, ке¦еюіне, тере¦деуіне «јµдай Патшалыы сендерді¦ жан дЇниелері¦де бар», деген киелі Јсиетке сай игілікті Ўсер еткендей болды.

Ілияс Есенберлин Јзіні¦ Ўдеби сырында таы да бір рухани шындыєты ашыє кЈрсетеді: барлыє адамзат — єорлаан «Египет єµлдыынан» бастап ерікті жЎне армандаан дЎуірге дейін кЈшіп жЇрген кЈшпенділерді¦ µрпаынан тарааны, Јзіні¦ кЇнЎкар жЎне жол табылмас тіршілігінен Ўділетті жЎне таєуалы Јмірге, Ўрєашанда пµтєа табынушылыєты¦ жолсыз бµауынан шыып, сол жалыз ана жЎне јµдай берген мЎ¦гілікке апаратын Жола тЇсуге тырысатыны туралы аєиєат.

Раємет, Ілияс-аа! Сізді¦ романы¦ызды¦ беттерінде тірі тарихы жазылан халыєты јµдай жарылєасын, осы жерде Јмір сЇретін барлыє халыєтар Јркендесін!

Сол жерде ке¦ жол болады,— таєуалы, тазалыє Жолы, жа¦а мен тірі Жол деп атайтын болады!

Сонда біз сол Жола асыєпай шыып, жЇгіріп кетпейміз, Јйткені бізді¦ алдымыздан јµдай жЇріп отырады — адамзатты сЇйетін жЎне раєымды, шыдамдылыы мен єайырымдылыы мол јµдай! ЖЎне де Оны¦ да¦єы Ўрєашанда бізбен бірге болмає!