Азақстан — Президенттік басқару нысанындағы біртұтас мемлекет

Қазақстан Республикасының Конституциясында жазылғанындай, ол біртұтас, Президенттік басқару жүйесіне негізделген мемлекет. Қазақстанның біртұтастығы – оның әкімшілік-аумақтық бөліктерден құрылатындығы, автономияға бөлінбеуі. Әкімшілік-аумақтық құрылым туралы ерекше заң бар. Ол Қазақстанның тарихы және казіргі замандағы ерекшеліктерін бейнелейді.

Қазақстан Республикасының Президенті — мемлекеттің басшысы, оның жоғары лауазымды тұлғасы. Қазақстанның Президенті Конституция бойынша жоғары лауазымды тұлға болғандықтан Қазақстан халқының бірлігін қамтамасыз етеді, былайша айтқанда, түрлі ұлттар мен әлеуметтік топтар араларында алауыздық болмауына күш салып қамқорлық жасайды. Мемлекеттік биліктің түрлі буындарының арасында қақтығыс болмауын қадағалайды. Президент Парламент қабылдайтын заңдарға қол қояды, егер заңдар Конституцияға сәйкес келмесе, қайта қарау үшін кері қайтарады (вето құқығы). Егер Парламент заң қабылдау құқығын уақытша Президентке тапсырса, ол заңды өзі қабылдай алады. Сонымен қатар Конституцияда көрсетілген жағдайларда Президент заң күші бар жарлық қабылдай алады.

Қазақстан Республикасының Конституциясы мемлекеттік билікті бөлу принципін бекітті. Мемлекеттік билік үш буынға бөлінеді: заң шығаратын, атқарушы және сот. Заң шығару "қызметімен Парламент шұғылданады. Атқарушы билікті жүзеге асыратын Үкімет. Ал сот билігін Жоғарғы Сот, облыстық, аудандық соттар жүзеге асырады. Аталған органдар біртұтас мемлекеттік биліктің буындары болып саналады. Мемлекеттік биліктің әр буыны өз қызметін дербес жүзеге асырады, атқарады және басқа буындардың қызметіне араласпауы тиіс. Ондай жағдай бола қалған күнде тежемелік өрі тепе-тендік жүйесін пайдалану қарастырылған. Парламент Үкіметті орнынан түсіру мәселесін қоя алады, ал Президент Парламентті тарата алады.

Мемлекеттің атқару-орындау органдары орасан зор жұмыс атқарады. Оларға жататындар: Үкімет, министрліктер, мемлекеттік комитеттер, жергілікті әкімшілік (облыстық, аудандық, қалалық, ауылдық, селолық). Заң (құқық) қорғау органдарының әрбір бөлігі туралы арнайы заң бар. Мысалы, прокуратура Конституцияда жазылғандай, мемлекет атынан заңдардың, өзге де нормативтік-құқықтық актілердің дәлме-дәл өрі біркелкі қолданылуын, жедел-іздестіру қызметінің, анықтау мен тергеудің заңдылығын жоғары қадағалауды жүзеге асырады. Анықтау жөне тергеу кызметін жүргізу үшін арнайы органдар құрылады. Олар әр түрлі болады — ішкі істер органдары, мемлекеттік қауіпсіздік органдары. Құқықтық тәртіпті қорғауда ішкі істер органдарының атқаратын қызметі де сан алуан. Оларға жүктелген міндеттер ерекше заңда белгіленген. Адамның, қоғамның, мемлекеттің құқықтарын, тыныштығын, қауіпсіздігін қорғайтын, органдарға ұлттық қауіпсіздік органдары да жатады. Олардың да қызметі заңға сүйене отырып жүргізілуі қажет. Аталған органдардың қызметінің тиімді және жемісті болуы қай кезде де азаматтардың қолдауына, көмегіне байланысты.

a) Пысықтау сауалдары

1. Қазақстан Республикасы біртұтас Президенттік басқару жүйесіне негізделген мемлекет деген ұғымның мәнісі мен мағынасын түсіндіріңіз.

2. Қазақстан Республикасының Президенті – мемлекет басшысы – Елбасы, оның жоғары лауазымды тұлғасы — деген ұғымның мәнісі мен мағынасын түсіндіріңіз.

3. Қазақстан Республикасының Конституциясы мемлекеттік билікті бөлу принципін бекітті — деген ұғымның мәнісі мен мағынасын түсіндіріңіз.

4. Қазақстан Республикасының мемлекеттік атқару органдарының ұйымдастырылу принципін түсіндіріңіз.

5. Қазақстан Республикасының мемлекеттік атқару органдарының жұмыстарын атқару-орындау принциптерін түсіндіріңіз.

6. Қазақстан Республикасында заң шығару органдарына нелер жатады?

7. Қазақстан Республикасында заңды атқару-орындау органдарына нелер жатады?

8. Қазақстан Республикасының сот жүйесіне сипаттама беріңіз.