Билет 21

1. Grammar: Pronouns, prepositions

2. Translate the text: “The animator”

3. Speak on the topic: “Kazakhstan is my motherland”

1. Grammar: Pronouns, prepositions

Pronoun – есімдік

Есім сөздердің орнына жүретін сөз табы есімдік деп аталады.

Есімдіктер топтары:

1. Personal pronouns – тұлғалық есімдіктері
2. Possessive pronouns – тәуелдік есімдіктері
3. Reflexive pronouns – өздік есімдіктері
4. Demonstrative pronouns – сілтеу есімдіктері
5. Interrogative pronouns – сұрау есімдіктері
6. Relative pronouns – қатыстық есімдіктері
7. Indefinite pronouns – белгісіз есімдіктері
8. Negative pronouns – болымсыз есімдіктері
9. Reciprocal pronouns – ортақ есімдіктері

1. Personal pronouns – жіктеу есімдіктері

Сізге таныс есімдіктер тізімі:

I – мен	we – біз
you – сен	you – сендер
he – ол (ер адам)	they – олар
she – ол (әйел адам)
it – ол (жансыз зат)

Жіктеу есімдіктерінің екі септігі бар:
атау және толықтауыш.
Жоғарыда берілген есімдіктер атау септігінде тұр.
Олар сөйлемде бастауыш ретінде қолданылады.
Ал толықтауыш септігі бізге жіктеу есімдігін сөйлемнің тұрлаусыз мүшесі ретінде қолданатын болсақ қажет.
Егер мұндай жағдайға қазақ тілінде (атау септігінен басқа) 6 септік болса, ал ағылшын тілінде тек бір толықтауыш септігіне жинақталған:

He sees me. – Ол мені көреді.
I give her a notebook. – Мен оған дәптер беремін.

Толықтауыш септігіндегі жіктеу есімдіктер тізімі:

me – мені, маған, менімен	us – бізді, бізге, бізбен
you – сені, саған, сенімен	you – сендерді, сендерге, сендермен
him – оны, оған, онымен	them – оларды, оларға, олармен
her – оны, оған, онымен
it – оны, оған, онымен

2. Possessive pronouns – тәуелдік есімдіктері

Тәуелдік есімдіктері кімнің? деген сұраққа жауап береді.

Тәуелдік есімдіктер тізімі:

my – менің	our – біздің
your – сенің	your – сендердің
his – оның	their – олардың
her – оның
its – оның

my book – менің кітабым
your pencil – сенің қарындашың
their friends – олардың достары

Бірақ бұл тәуелдік есімдіктердің бірінші формасы. Мұнда олар зат есімнің алдында анықтауыш ретінде тұр, сондықтан оларды тәуелдік есімдіктер – сын есімдер деп атайды.

Кейде олар зат есімнің орнына тұрады. Тәуелдік есімдіктердің мұндай формасын
тәуелдік есімдіктер – зат есімдер деп атайды.

Бұл есімдіктер тізімі:

mine – менікі	ours – біздікі
yours – сенікі	yours – сендердікі
his – оныкі	theirs – олардікі
hers – оныкі
its – оныкі

Бұл екі форманың айырмашылығын білу үшін келесі мысалдарды оқыңыз:

This is your room, but that is hers. – Мынау сенің бөлмең, бірақ анау оныкі.
My eyes are blue and yours are hazel. – Менің көздерім көк ал сенікі қоңыр.
My problems are no business of yours – Менің мәселелерім сіздікі емес.

3. Reflexive pronouns – өздік есімдіктері

Өздік есімдіктері тәуелдік есімдіктерге (жекеше түрде) -self және (көпше түрде) -selves жалғаулары жалғану арқылы жасалады.

Өздік есімдіктері тізімі:

myself – мен өзім	ourselves – біз өзіміз
yourself – сен өзің	yourselves – сендер өздерің
himself – ол өзі	themselves – олар өздері
herself – ол өзі
itself – ол өзі

We ourselves saw them. – Біз өзіміз оларды көрдік.
You must do it yourself. – Сен өзің оны істеуің керек.

4. Demonstrative pronouns – сілтеу есімдіктері

Тізім:

this – мына (жекеше түр)
that – ана (жекеше түр)
these – мыналар (көпше түр)
those – аналар (көпше түр)
such – сондай
the same – дәл өзі

Қолданылуы:

This room is a dining-room, and that room is a sitting-room. – Мына бөлме – ас бөлмесі, ал ана бөлме – қонақ бөлмесі.
Today is such a nice day. – Бүгін сондай тамаша күн.
If it were possible to turn back the clock, he would do the same. – Егер уақытты қайта артқа айналдыру мүмкін болса, ол дәл солай істер еді.

5. Interrogative pronouns – сұрау есімдіктері

Тізім:

who – кім
what – не
whom – кімді, кімге
which – қай
whose – кімнің

Қолданылуы:

Who lives in this house? – Мына үйде кім тұрады?
What was in the box? – Қорапта не болды?
Whom did you see? – Сіз кімді көрдіңіз?
Which bread do you want – white or brown? – Қандай нан қалайсыз – ақ әлде қара?
Whose idea was that? – Ол кімнің идеясы болды?

6. Relative pronouns – қатыстық есімдіктері

Тізім:

what – не, қандай
which – қандай, қай
who – кім
whatever – қандай болмасын
whichever – қандай болса да
whoever – кім болса да

Қолданылуы:

I don't like what you say. – Маған сіздің не айтып тұрғаныңыз ұнамайды.
Whatever he says, they won't believe him. – Ол не айтса да олар оған сенбейді.
Take two of the sweets, whichever you prefer. – Өзіңе қандай болса да конфеттер ұнаса соның екеуін ал.
They sell to whoever has the money to buy. – Олар кім болса да ақшасы барға сатады.

7. Indefinite pronouns – белгісіз есімдіктері

Тізім:

some – біреу
any – кез келген
one – біреу
every – әрбір
all – бәрі
another – басқа

Қолданылуы:

Some man is waiting for you. – Сізді бір ер адам тосып тұр.
You may choose any answer. – Сіз кез-келген жауапты таңдай аласыз.
Some of them couldn't eat a thing. One couldn't even drink. – Олардың кейбіреуі еш нәрсе жей алмады. Кейбірі тіпті іше алмады.
All agree. – Барлығы келіседі.
From that time I became another man. – Сол уақыттан бері мен басқа адам болдым.

8. Negative pronouns – болымсыз есімдіктері

Тізім:

no – жоқ, ешқандай
none – жоқ, ешқандай, ешкім
neither – ешқандай

Қолданылуы:

No train stops here. – Мұнда ешқандай поезд тоқтамайды.
I like none of it. – Маған мұның ешқайсысы ұнамайды.
I was offered a hammer or an axe, but neither tool suited me. – Маған балға не балта ұсынды, бірақ ешқайсысы жарамады.

9. Reciprocal pronouns – ортақ есімдіктері

Тізім:

each other – бірін бірі
one another – бірін бірі

Қолданылуы:

John and Max don't like each other. – Джон мен Макс бірін бірі ұнатпайды.
Her last two books bear a strong likeness to one another. – Оның соңғы екі кітабы бір-біріне өте ұқсас.

Preposition – предлог

Preposition (предлог) – зат есімнің, есімдіктің сөйлемнің басқа сөздеріне қатысын білдіретін көмекші сөз табы.

Предлогтар жасалу тәсіліне қарай бөлінеді:

1. Жай – бір түбірден ғана тұратын:

in
with
for

2. Туынды – құрамында префикс және суффикс бар:

across
along

3. Күрделі – бірнеше түбірден тұратын:

into (in + to)
outside (out + side)
throughout (through + out)

4. Құрамдас – бірнеше сөзден тұратын:

because of
in case of
as for

Мағынасына қарай үстеулер бөлінеді:

1. Мезгілді білдіретін предлогтар (at, on, in, by, since, for, before, after, during, until):

at
тәуліктің бір мезгілін, сағатты дәл көрсету үшін қолданылады:
at night – түнде
at three o’clock – сағат үште

on
күндермен қолданылады:
on Sunday – жексенбіде
on a day off – демалыста

in
ай, жыл аттарымен қолданылады:
in September – қыркүйекте, in 1980 – 1980 жылы

тәуліктің, жылдың бір мезгілімен:
in the morning – таңертең, in the day time – күндіз
in the summer – жазда

болашақта:
in an hour – бір сағаттан кейін
in a week – бір аптадан кейін

by
белгілі бір уақытқа:
by 8 o’clock – сағат 8-ге
by the end of October – қазанның соңына

since
белгілі бір уақыттан:
since 6 o’clock – сағат 6-дан бері
since May – мамырдан бері

for
белгілі бір уақыт мөлшерін білдіреді:
to stay at home for a week – бір аптаға үйде қалу
to go to Boston for month – Бостонға бір айға бару

before
белгілі бір уақытқа дейін:
before breakfast – таңғы асқа дейін
before midnight – түн ортасына дейін

after
белгілі бір уақыттан кейін:
after six o’clock – сағат алтыдан кейін
after dinner – түстен кейін

during
белгілі бір уақыт кезінде:
during the lesson – сабақ кезінде
during our conversation – біздің әңгіме кезінде

until
белгілі бір уақытқа дейін:
He will not give an answer until next Friday. – Ол келесі жұмаға дейін жауап бермейді.

2. Мекен және бағыт предлогтары (at, on, in, behind, in front of, off, near, inside, outside, along, across, to, through, into, around, between, from, up, down, over, under):

at
at the station – станцияда
at the window – терезе жанында
at the theater – театрда

on
on the table – үстел үстінде
on the wall – қабырғада

in
in the room – бөлмеде
in the south – оңтүстікте

behind – артында: behind the house – үйдің артында
in front of – алдында: in front of the house – үйдің алдында

off
The house stands off the main road. – Үй орталық көшеден алшақ тұр.

near – жанында, маңында:
near the window – терезе маңында

inside – ішінде: inside the house – үй ішінде
outside – сыртында: outside the house – үй сыртында

along – бойы: along the road – жол бойы
across – арқылы: across the river – өзен арқылы

to
to work – жұмысқа
to Manhattan. – Манхэттенге
to the station – станцияға

through – арқылы:
through the tunnel – туннель арқылы

into – ішіне:
We drove into the city. – Біз қалаға кірдік.
He walked into the room. – Ол бөлмеге кірді.

around – айнала, маңайында:
around the house – үйді айнала
around the store – магазин маңайында

between – арасында:
between Paris and London – Париж және Лондон арасында

from
He came from England last week. – Ол өткен аптада Англиядан келді.
I received a letter from my parents. – Мен ата-анамнан хат алдым.
He took a book from the table. – Ол үстелден кітап алды.

up – жоғары: up the river – өзен бойымен жоғары
down – төмен: down the river – өзен бойымен төмен

over – жоғары, үстінде: over the fireplace – камин үстінде
under – астында: under the table – үстел астында

3. Байланыс және себеп предлогтары (with, without, against, for, because of, in view of):

with
with each other – бір-бірімен
to buy with money – ақшаға сатып алу

without
without me – менсіз
without end – шексіз

against – қарсы:
He did it against my will. – Ол мұны менің қалауыма қарсы жасады.

for
food for animals – жануарларға арналған жем
for sale – сатуға арналған

because of
because of rain – жаңбырдың салдарынан
because of illness – аурудың себебінен

in view of
in view of the serious political situation – қатаң саяси жағдайды ескере отырып