Билет 20

1. Grammar: Adverb

2. Translate the text: “Diana the people’s Princess”

3. Speak on the topic: “My native town Aktau”

Adverb – үстеу

Adverb (үстеу) – іс-әрекеттің сипатын немесе сапаның дәрежесін білдіретін сөз табы.

Үстеу іс-әрекеттің сипатын білдірген жағдайда ол етістікке қатысты болады және іс-әрекеттің қалай? қайда? қашан? болғаны туралы сұрақтарына жауап береді:

He reads well. – Ол (қалай?) жақсы оқиды.
We live here. – Біз (қайда?) мұнда өмір сүреміз.

He bought a camera yesterday. – Ол (қашан?) кеше фотоаппарат сатып алды.

Үстеу егер сапаның дәрежесін білдіретін болса, онда ол сын есімге немесе басқа үстеуге қатысты болады:

She was wonderfully beautiful. – Ол таңырқарлық әдемі болды.
I like her very much. – Маған ол өте ұнайды.

Үстеулер жасалу тәсіліне қарай бөлінеді:

1. Жай – бір түбірден ғана тұратын:

soon – біраздан соң
here – мұнда
why – неге
т.б.

2. Туынды – сын есімдерден немесе кейбір зат есімдерден -ly суффиксының көмегімен жасалады:

bad – жаман	badly – жаман
usual – әдеттегі	usually – әдетте
day – күн	daily – күнде
part – бөлік	partly – жарым-жартылай
т.б.

3. Күрделі – бірнеше түбірден тұратын:

sometimes – кейде
anyway – қалай да
everywhere – барлық жерде
т.б.

4. Құрамдас – бірнеше сөзден тұратын:

for ever – әрқашан
at first – алдымен
in a friendly way – достастықпен
at least – ең болмағанда
т.б.

Мағынасына қарай үстеулер бөлінеді:

1. Қимыл-сын үстеулері:

well – жақсы
quickly – тез
often – жиі
т.б.

He reads well – Ол жақсы оқиды.

2. Мезгілдік үстеулер:

today – бүгін
yesterday – кеше
never – ешқашан
then – онда
always –әрқашан
т.б.

He bought a camera yesterday. – Ол кеше фотоаппарат сатып алды.

3. Мекендік үстеулер:

outside – сыртында
inside –ішінде
here – мұнда
there – онда
т.б.

We live here. – Біз мұнда өмір сүреміз.

4. Мөлшерлік үстеулер:

much – көп
little – аз
too – тым
very – өте
nearly – шамамен
т.б.

I like her very much. – Мен оны өте ұнатамын.

5. Сұраулық үстеулер:

how – қалай
when – қашан
why – неге
т.б.

When do the visitors come? – Келушілер қашан келеді?

Үстеу шырайлары (Degrees of comparison)

Сын есімдер сияқты үстеулерде де шырайлар бар.
Егер сіз алдыңғы материалды мұқият оқыған болсаңыз, бұл материалда сізге ешқандай қиындық туындамайды, себебі үстеулерде шырайлар сын есімдегідей жасалады.

Үстеулерде шырайдың 3 түрі бар (Degrees of comparison):

1) жай (the Positive Degree);
2) салыстырмалы (the Comparative Degree);
3) күшейтпелі (the Superlative Degree);

Жай шырай – бұл оның сөздіктегі формасы.
Басқа екеуі осыдан туындайды.

Сын есімдердегідей үстеулердің де салыстырмалы және күшейтпелі шырайларының жасалуының екі жолы бар:

1. Жай түрі (бір буынды үстеулерде):

Салыстырмалы шырай -er, -r жұрнақтары арқылы жасалады.
Күшейтпелі шырай -est, -st жұрнақтары жалғану арқылы жасалады.

hard (мықты) – harder (мықтырақ) – hardest (ең мықты)
loud (қатты) – louder (қаттырақ) – loudest (ең қатты)
fast (тез) – faster (тезірек) – fastest (ең тез)
late (жай) – later (жайырақ) – latest (ең жай)

George is studying harder than usual now. – Джордж қазір әдеттегіден қаттырақ оқып жүр.
I come home latest on Fridays. – Мен үйге жұма күндері ең жай келемін.

2. Құрамды түрі белгілі бір сөздердің көмегімен жасалады.

Салыстырмалы шырай more сөзінің көмегімен жасалады.
Күшейтпелі шырай most сөзінің көмегімен жасалады.

correctly (дұрыс) – more correctly – most correctly
solidly (қатты) – more solidly – most solidly
importantly (маңызды) – more importantly – most importantly

Universities assess quality of education more exactly. – Университеттер білім сапасын анығырақ бағалайды.
She was the most showily dressed woman in the neigborhood. – Ол аумақтағы ең әсем киінген әйел болды.

Бұрыс үстеулер

Кейбір үстеулер шырай түрлері ережеге сай жасалмайды, оларды есте сақтау керек.Олардың саны көп емес, сондықтан олардың шырайларын есте сақтау қиындық тудырмайды (олар біз меңгерген сын есімдер шырайлары «жұптары»).

well (жақсы) – better (жақсырақ) – best (ең жақсы)
badly (жаман) – worse (жаманырақ) – worst (ең жаман)
much (көп) – more (көбірек) – most (ең көп)
little (аз) – less (азырақ) – least (ең аз)
far (алыс) – further, farther (алысырақ) – furthest, farthest (ең алыс)

They normally play much better. – Олар әдетте әжептәуір жақсырақ ойнайды.
He did the job the worst of all. – Ол жұмысты бәрінен жаман орындыды.