Люблинская уния и создание Речи Посполитой

Подписание унии проходило с 10 января по 1 июля 1569 г. на Люблинском сейме депутатами ВКЛ и Польского королевства. Акт унии гласил: «С этого времени две державы составляют одно нерушимое целое, одну общую Речь Посполитую, где два короля и два народа объединились в один народ и единую державу». Насколько тесно слились 2 части в единую державу:

Высший орган власти – общий сейм (собирается только на территории Польши); Король – общий; компетенции Речи Посполитой – внешняя политика;

разрешалось приобретать имения и владеть или – поляку в Литве, литовцу – в Польше;

в ВКЛ сохранялся прежний административный аппарат; отдельное законодательство и судебная организация, Статут; печать и войско.

С созданием Речи Посполитой усиливаются процессы колонизации Беларуси. Внутренняя политика в конце XVI-XVII вв. целенаправленное насаждение идей католицизма и колонизации. Политическая дискриминация дополняется экономической: шляхта ВКЛ не может получать земли в тех районах, которые были оторваны Польшей в 1569 г. (Подляшье, Волынь, Подолье, Киевщина). Это порождало в правящем классе ВКЛ сепаратистские, антипольские настроения. Все это привело к принятию в ВКЛ Статута 1588 г., который явился мощнейшим всплеском государственной независимости ВКЛ:

1. убрал многие положения Люблинской унии;

2. ни разу не упоминается акт унии;

3.ВКЛ является самостоятельным государством (с особым законодательством, территорией, аппаратом, финансами, войском);

4. отменял пункт получения земель поляками в ВКЛ;

5. запрещал занимать государственные должности в ВКЛ;

6. сохранял государственность белорусского языка в княжестве;

7. по своему содержанию был законодательным памятником (действовал на территории Беларуси до 1840 г.).

Вхождение Беларуси в состав Речи Посполитой ухудшило социально-экономическое положение народа. Уния обеспечивала для Польши политико-социальное и культурное влияние на Беларусь. Кроме того: в Польше – западное христианство (католицизм), в Беларуси – восточное, православная вера. Начавшаяся религиозная борьба поделила белорусский народ, способствовала упадку его государственности.

------------------------------------

1569г. падпісанне Люблінскай уніі. Умовы і сутнасць уніі былі наступнымі:

1)ВКЛ и Польшча зліваліся ў адзінае і непадзельнае цэлае і новая дзяржава атрымала назву Рэчы Паспалітай.

2)Кіраўнік дзяржавы - кароль, выбіраўся толькі ў Польшчы. Сталіцай дзяржавы быў толькі Кракаў.

3)Адзіным заканадаўчым органам дзяржавы станавіўся агульны Сойм, паседжанне якога праходзілі па чарзе і ў Польшчы, і ў ВКЛ.

4)ВКЛ захавала некаторыя аўтаномныя правы у межах Рэчы Паспалітай.

Княства мела права на свой асобны бюджэт, сваё войска і сваё заканадаўства, якое не павінна было супярэчыць інтарэсам агульнай дзяржавы.

Умовы ўніі былі несправядлівымі ў адносінах да ВКЛ. Княства страціла тэрыторыю Украіны, якую кароль перадаў Польшчы. Палітычныя супярэчнасці закладзенныя Люблінскай уніяй, нераўнапраўе народаў, страта ВКЛ свайго суверэнітэта не ўмацоўвалі агульную дзяржаву, наадварот, гэта спрыяла нараджэнню агульнага крызісу Рэчы Паспалітай.

Такім чынам, знешняя палітыка ВКЛ у ХУІ ст. прывяла да ўтварэння Рэчы Паспалітай.

Утварэнне Рэчы Паспалітай не скасавала Вялікага княства Літоўскага, але паліт. і эк. становішча мясцовага насельніцтва значна пагоршылася. Выбары ў агульны сойм паказалі, што рашаючая роля ў ім належыла польскай шляхце. Паліт. пытанні, якія бел. шляхта прасіла вырашыць у польскага караля шляхам прыняцця адпаведных законаў, не траплялі ў агульны Сойм.

Таму вельмі хутка дэпутаты сойма ад ВКЛ дамагліся выдання асобных заканадаўчых актаў для дзеяння ў межах ВКЛ, што не было прадугледжана Люблінскай уніяй. Статут ВКЛ 1588 г. (были 1529,66) адыходзіў ад умоў Люблінскай уніі. Так, забарана палякам набываць зямельную ўласнасць у межах ВКЛ, захоўваў права ВКЛ на асобнае заканадаўства, уласны дзяржаўны апарат і войска. Польскія паны не мелі права займаць дзяржаўныя пасады ў межах ВКЛ. Адметным было і тое, што статут 1588 г. замацаваў у якасці дзяржаўнай старабеларускую мову.

Аднак у целым гэтыя прававыя нормы не маглі спыніць галоўнага- заняпаду дзяржаўнасці. Справа ў тым, што ў Рэчы Паспалітай з цягам часу ўсе галіны ўлады – заканадаўчую, выканаўчую, судовую – прыбрала ў свае рукі шляхта.

Кароль РП выбіраўся на сойме і поўнасцю залежыў ад яго рашэнняў.

Такім чынам, агульная палітычная сістэма РП была па форме рэспубліканскай, а па зместу і сутнасці – алігархічнай. Гэта садзейнічала развіццю ўсеагульнага крызісу Рэчы Паспалітай.

Выключныя правы, якімі валодала польская шляхта, вабілі палітычную эліту ВКЛ. Таму на працягу XVII ст. амаль уся беларуска-літоўская шляхта прыняла каталіцтва і была асімілявана палякамі.

Палітычныя супярэчнасці, войны паміж Вільняй і Масквой, а потым паміж Рэччу Паспалітай і Маскоўскім царствам спрыялі таму, што ў ВКЛ узмацніўся ўніяцкі рух, які ставіў на мэце аб’яднанне праваслаўнай царквы, але не з касцёлам увогуле, а толькі з Ватыканам. Пасля таго, як у Маскве ў 1589 г. быў створаны патырярхат, які атрымаў права на кіраванне праваслаўнай царквой і ў ВКЛ, уніяцкі рух у ВКЛ рэзка ўзмацніўся.

У 1595 г. папа Рымскі падпісаў акт уніі для праваслаўнай царквы ў межах ВКЛ, а ў 1596 г. праваслаўныя епіскапы ВКЛ са свайго боку падпісалі царкоўную унію з Рымам у Брэсце. Згодна з умовамі ўніі праваслаўная царква трапіла ў палітычныю і кананічную залежнасць ад Рыма, але кампрамісам было тое, што яна захавала традыцыйную праваслаўную абраднасць.

Такім чынам, палітычнае, прававое і ідэалагічнае становішча ВКЛ у складзе Рэчы Паспалітай вызначалася стратай асноў дзяржаўнасці і нацыянальнай самабытнасці ва ўсіх сферах жыцця народа.