Балқаш көлі

Балқаш өңірі - әрі жылы, әрі күн сәулесі көп түсетін табиғаты жағынан Қазақстандағы тартымды жерлердің бірі. Шөлді болып келетін қуаң дала Балқаш көлінен нәр алады. Бұл аймақ өзінің әсем көрінісімен, ерекше өсімдіктер және жануарлар дүниесімен белгілі.

ХХ ғасырдың 50-жылдарына дейін бұл жерде хайуанаттар қожасы жолбарыс болған. Өтуге болмайтын шытырман тоғайдың арасынан жабайы шошқаны да кездестіруге болады. Іле өзенінің атырауын секемшіл елік, сайғақ пен қарақүйрық, түлкі мен борсық мекендейді.

Балқаш өңірін әр түрлі құстар мекендейді. Көлдің шеткері түпкірлерінде қызғылт және бұйра бірқазан құстар ұя салып бакландармен бірге үлкен сап түзеп көлде жүзіп жүреді.

Бұл аймақтың өсімдіктері әсіресе елсіз даладағы шабындықтар мен батпақты жерлердегі өсімдіктер өзара үйлесімдік тауып далаға ерекше нәр беріп тұрады. Олар: сексеуіл, жыңғыл, жусан, қарандыз, мия, түйетікен және сасыр. Сонымен қатар талды ормандары тораңғы және жыңғылды шағын тоғайлармен ұштасып жатады. Сулы жерлердің бәрінде де қамыс, жөке, құрақтар өседі. Осы ну тоғайлы, қоғалы жерлер көптеген сүтқоректілердің, құстардың, балықтардың тіршілік алаңы сияқты. Балқаш өңірінде сасыр, жусандар мен араласа өскен қызғалдақ пен бәйшешекте даланы ерекше сәнге бөлеп тұрады. Осы көріністерге асқақтықпен 1000 метрлік биіктіктен қарап Бектауата тау алабы созылып жатыр.

Балқаш көлі – Каспий теңізі мен Арал теңізінен кейінгі ірі көлемді және ағынсыз су қоймасы. Көлдің ұзындығы – 614 шықырым, ені – 3,5-нан 44 шақырымға дейін жетеді. Ең терең жері 26 метрге дейін барады. Айдын көлдің аумағы 18200 шаршы шақырым болса, тоғандарының ауданы – 413300 шақырым.

Балқаш көлінің ерекшелігі – оның жіңішке бұғазбен жалғасып жатқан батыс пен шығыс бөліктерінің минералдарының екі түрлі болып келетіндігінде. Батыс бассейні бұрын суы көп болған Іліден толығатындықтан су тұщы болады да, шығыс бөлігі – ащы. Қазір көлге Іле, Қартал және Лепсі өзендері құяды. Кей жылдары қатты тасыса Аягөз өзенінің суы жетеді. Бұл көл төрт облысты – Алматы, Қарағанды, Жамбыл және Шығыс Қазақстан облыстарын тоғыстырып тұр. Батысында ең сусыз және тіршілік иелері аз кездесетін Бетпақдала жерімен шектеседі.

Балқаштың табиғаты өте таңғаларлық және оның қарама-қайшылықтары да өте көп. Климаты – күрт континентальды. Жазғы және көктемгі, күзгі маусымдарда ағып құйылған су түгелге жуық буланып кетеді де, көлдің деңгейі 12 текше километрден 200 текше километрге дейін ауытқып отырады.

Іле – Балқаш бассейнің биологиялық тіршіліктің түр-түрін, бағалы балықтарды өсіру сияқты балық шаруашылығы тұрғысынан алып қарағанда да маңызды су қоймаларының бірі болып табылады. Ихтиофаунаға жататындар ішінде сазан, Амур балығы, шабақ балық, каяз балығы, шұбаржон балық, ақбалық, ақмарқа, табан, жайын және басқаларын атауға болады. Көлден жыл сайын 8-10 мың тонна балық ауланады. Балқаш ақбалығы мен оның алабұғасы Халықаралық Қызыл кітапқа енгізілген. Аралда өліп қалған шабақ балықтар мен Арал каязы тек осында ғана сақталған. Оңтүстік Балқаш жағасындағы қамыс тоғай арасында, өзен жағалауларында жыл сайын мыңдағын түрлі құстар мекендейді. Солардың арасында Қазақстанның Қызыл кітабына жазылған жиырмадан астам құс түрі бар. Бұл жерде қабандар мен ондатралар, киіктер көптеп саналады.

Көлдің солтүстік жағалауында отандық өндірістің алыбы, әлемдік кәсіпорынның алдыңғыларының бірі – "Балқашмыс" АҚ орын тепкен. Көлдің оңтүстік жағалауын құнарлы жайлымдар мен егістік алқаптар алып жатыр.

Балқаш көлі демалыс пен саяхат үшін аса бірегей орын. Мұнда жыл сайын еліміздің әр түкпірінен мыңдаған адам келіп демалады.

Балқаш көлі - Қазақстандағы ең ірі көлдердің бірі. Ертеректе Балқаш бойының тұрғындары көлді Ақ теңіз және Жұмбақ көл деп екі түрлі атап келген.

Реки

В Казахстане насчитывается около 7 тысяч рек, длина которых превышает 10-километровую отметку. Всего же в республике находится более 39 тысяч постоянных и временных водотоков. К числу крупнейших рек страны относятся: Иртыш, Есиль, Тобол, Урал, Сырдарья, Или, Чу. Протяженность каждой из них значительно превышает отметку в 1 000 км. Урал несет свои воды к бассейну Каспийского моря, Сырдарья впадает в Арал, а Иртыш, Есиль и Тобол – водные артерии, питающие Северный Ледовитый океан.

Иртыш - главный приток Оби. Общая протяженность реки составляет 4 248 км, что является вторым показателем среди рек азиатского региона. Длина казахстанского участка Иртыша - 1 835 км. Исток реки расположен на восточных склонах хребта Монгольский Алтай (граница Монголии и Китая).
Участок реки, до впадения в проточное озеро Зайсан, называют Черным Иртышом. После прохождения вод Иртыша через Бухтарминскую ГЭС приставку «черный», меняют на «белый».
Следует отметить, что помимо Бухтарминской на Иртыше находятся еще две гидроэлектростанции - Усть-Каменогорская и Шульбинская. Они также располагаются на участке реки ниже озера Зайсан.
Иртыш на протяжении 3 784 км судоходен. Навигация на реке начинается в апреле и длится до ноября.
Иртыш богат рыбой. В нем водятся: стерлядь, нельма, севрюга, осетр, щука, окунь, карась. Недавно в реку запустили сазана, леща, судака и байкальского омуля.
У Иртыша насчитывается около 17-и притоков, крупнейшими из которых являются реки Тобол, Есиль и Уба.

Тобол -

сполагается на длина 591 км, площадь бассейна 426 тыс. км². Исток реки раотрогов Южного Урала и Тургайской столовой страны. Тобол судоходен на расстоянии в 437 км от устья.

К числу крупных притоков Тобола относятся реки Уй, Исеть, Тура, Тавда и Убаган.
Река пересекает следующие города: Лисаковск, Рудный, Костанай, Ялуторовск, Курган, Тобольск.

Есиль (Ишим) - левый и самый длинный приток Иртыша. Длина 2 450 км, площадь бассейна 177 тыс. км². Река берет свое начало в горном массиве Нияз.
На участке от Петропавловска до Сергеевского водохранилища, а также от села Викулово до устья, река является судоходной.
Основные притоки Ишима – реки Колутон, Жабай, Акканбурлук и Терисаккан.
В казахстанской части р. Ишим, расположены два водохранилища - Вячеславское и Сергеевское.
К числу населенных пунктов, находящихся на пути следования реки относятся: столица Казахстана г. Астана, Атбасар, Есиль, Державинск, Сергеевка, Петропавловск и др.

Уба - правый приток Иртыша. Длина реки 278 км, площадь бассейна 9 850 км². Уба течет по территории Восточно-Казахстанской области. Река образуется в результате слияния Черной и Белой Убы.