Тақырып. Экология құқығының негіздері

Экология терминін ғылымға 1866 жылы неміс биологы Эрнст Геккель (1834—1919) енгізген. Экалогия тірі организмдер мен коршаған ортаның тығыз байланыста, қарым-қатынаста тіршілік етуі жайындағы ілім. Қоршаган орта — табиғи объектілердің, өзара қарым-қатынастағы атмосфералық ауаны, жердің озон қабатын, суды, топырақты, жер қойнауын, жануарлар мен өсімдіктер дүниесін, сондай-ақ климатты қоса алғанда жиын-тығы. Экологиялық мәселелердің шиеленісуіне байланысты адамзат тарапынан қоршаған ортаны қорғауды, яғни экология-лық кауіпсіздікті сақтауды талап етеді. Экалогиялық қауіпсіздік дегеніміз жеке адамның, қоғамның өмірлік маңызды мудделері мен құқықтарын қоршаған ортаға антропогендік және табиғи ықпал ету нәтижесінде туындайтын қатерден қорғалуының жай-күйі. Ал қоршаган ортаны қоргау — табиғат пен адамның озара үйлесімді іс-қимылына, қоршаған ортаның сапасын жақсартуға, табиғи ресурстарды үтымды пайдалану мен молықтыруға бағыт-талған мемлекеттік және қоғамдык шаралар жүйесі. Қоршаған ортаның тазалығының төмендеуіне оның ластануы әсер етеді. Қоршаган ортаның ластауы — коршаған ортаға ықтимал кауіпті химиялык және биологиялык затгардың, радиоактивті материал-дардың, өңдіріс пен тұтыну калдықтарының түсуі, сондай-ак қоршаған ортаға шудың, тербелістің, магнитті өрістердің және өзге де зиянды физикалық ықпалдардың әсері. Сондықтан адам-заттан табиғатты барынша тиімді, сапалы, үнемділікпен пайда-лану талап етіледі. Ал табигатты пайдалану дегеніміз адамнын шаруашылық және озге де қызметінде табиғи ресурстарды пай-далануы. Табиги ресурстар бұл қоғамның материалдық, мәдени және басқа қажеттерін қанағаттандыру үшін коршаған ортанын шаруашылық және езге қызмет процесінде пайдаланылатын құрамдас бөліктері.

Экологиялық кұқыктық нысаны (объектісі) қоғам мен таби-ғаттың өзара байланысы барысында туындайтын қоғамдык қаты-настар. Экологиялык құқықтын окытатын пәні: 1) қоршаған та-биғи ортаны қорғау; 2) табиғат байлықтарын тиімді пайдалану; 3) жеке, занды тұлғалардың және мемлекеттің экологиялык құқықтары мен мүдделерін корғау барысындағы туындайтын қатынастарды оқытады.

Экологиялык кұқыктық әдістер дегеніміз нақгы бір міндетті орындауға бағынылған шындықты, болмысты, практикалык және теориялык жағынан игерудің амал-айлаларының жиын-тығы. Әдетте құқықтық нормалардың орындалуы үшін адамдар-дың мінез-құлығына әсер етудің әкімшілік-қщықтық және аза-маттық-қуқықтық әдістері қолданылады. Аталған әдістер эко-логиялық құқық саласында да пайдаланылады.

Әкімшілік-қуқықтық әдістер құқықтық қатынастардың субъектілерінің тең емес, билік етушілер мен оған бағынушы-лар қатынасынан туындайды (бастық, директор және бағыныш-тылар, полиция және кұқык бұзушы).

Азаматтық-қуқықтық әдіс құқықтық қатынастың субъекті-лерінің заң алдында езара тендігіне негізделген (экологиялык құқык бұзғаны үшін жеке және занды тұлғалардың тең жауап-тылығы). Сонымен бірге императивтіжәне диспозитивтіәдістер қолданылады. Императивті экологиялық құқьіктық катынастар-дын субъектілерінің кұзыретін белгілегенде оларға алдын ала көрсету, жазу, тыйым салу нормалары қолданылады. Диспозитивтік әдіс ол экологиялық кұқыктық қатынастардың субъекті-лері өзара ұсыныс, санкция, рұқсат беру сияқты амаддардың негізінде әрекет жасауы.