 |
Главная Случайная страница Контакты | Мы поможем в написании вашей работы! | |
Экожүйелердегі түр аралық байланыстардың негізгі түрлері
|
|
Әр түрлі қоректік деңгейлерге тиесілілік және бір экожүйенің мүшелері арасындағы жергілікті айырмашылықтар организмдер арасындағы түр аралық биотикалық өзара қатынастардың барлық нұсқаларын анықтайды. Көптеген жағдайларда олар өзара әрекет ететін популяциялар санына әсер ету түрінде берілуі мүмкін (1.1-кесте).
1.1-кесте – Бір түр санының екіншісінің санына әсер етуіне байланысты түр аралық қатынастардың жіктелуі
| Бірінші түрдің екіншіге әсері | Екінші түрдің біріншіге әсері | Өзара әрекеттесу типі | Мысал |
| Бейтараптылық | Өзара әрекеттесудің болмауы |
1.1-кестенің жалғасы
| - | Аменсализм (антибиоз) | Бір жақты қысым көрсету (саңырау-құлақтар – антибиотиктер өндіргіштері және бактериялар; фитонцидтер және өсімдіктер зиянкестері) | |
| + | Комменсализм | Бір жақты қолайлы жағдай (арыстан және грифтер – өлімтіктер; акула және балықтар – жабысқақтар, ағаштар қуыс-тарындағы немесе бұтақтарындағы құстар; өсімдіктер тұқымдары мен жемістерінің таралуы) | |
| - | - | Бәсекелестік | Тура қысым көрсету немесе бәсекелік ығыстыру түріндегі өзара шектеу (қой-лар мен үй қояндары; ақ түлкі және поляр жапалағы; орман кеміргіштері-нің әр түрлері) |
| + | - | Қанаушы-ресурс | Бір жақты қанау (өсімдіктер мен өсімдікпен қоректенетін жануарлар; жыртқыштар және олардың құрбанда-ры (жыртқыштық); жануар-қожайын және ішек құрты-паразит (паразитизм)) |
| + | + | Мутуализм (симбиоз) | Өзара қолайлы жағдай (қына – саңы-рауқұлақ пен балдырдың симбиозы; күрделі асқазандардың және күйіс қайыратын жануарлардың шағын тобы) |
| ± | ± | Өт жолы операциясы | Өзара қолайлы жағдай, қанаумен аралас (гүлді өсімдіктер және оларды тозаң-дандыратын жәндіктер мен құстар; өсімдік шіркейі және құмырсқалар) |
Ескерту: (0) – әсердің болмауы; (-) – қысым көрсету; (+) – қолайлы жағдай.
Түр аралық бәсекелестік қауымдастықтың түр құрылымын қолдаудың негізгі механизмдерінің бірі болып табылады. Бәсекелестіктің өзара әрекет-тесетін түрлерге тікелей қысым көрсетумен жалғасуы міндетті емес (интер-ференция), бірақ ресурс – қорек, кеңістік, баспаналар және т.с.с. үшін қақтығы-суда олардың популяцияларының санын шектейді. Сонымен бірге популяция-лар арасында динамикалық бәсекелік тепе-теңдікті орнату мүмкін болады. Басқа жағдайларда, түрлердің біреуінің экологиялық қуысы үлкен болғанда, басқа түрдегі популяцияны бәсекелік ығыстыру немесе бәсекелік шығару, яғни аменсализммен жақындасу байқалады. Жыртқыштықтан ерекшелігінде, түр аралық бәсекелестік өзгертілмейді және аса әлсіз бәсекелестің өлімімен немесе оны қауымдастықтан ығыстырып шығарумен ғана аяқталады. Бұл заңдылық Г.Ф. Гаузенің бәсекелік шығару принципі деп аталады.
Бәсекелестік биоценоздардың құрылымына үлкен әсер етеді. Оның арқасында белгілі иерархия орнатылады, қауымдастықтың басым және тұрлаусыз мүшелері бөлінеді, популяциялар санының ара қатысы құрылады.
1.1-кестеде сипатталған қатынастардың көпшілігіне түр аралық қана емес, сонымен бірге түр ішіндегі өзара әрекеттер тән. Олардың барлығы сол немесе басқа түрде адамзат қоғамында айқындалады. Табиғатқа қатысты адам көбінесе типтік қанаушы ретінде болады; оның құрбандарының шеңбері кез келген жыртқышқа қарағанда өлшемсіз болады. Ал қоршаған ортаны бұзып және ластап, адам қалған түрлердің көпшілігін өктемдер мен құрбандарға айналдырады.
Дата публикования: 2015-10-09; Прочитано: 1876 | Нарушение авторского права страницы | Мы поможем в написании вашей работы!
