Иммундымодуляторлар

Иммундық жүйенің ісіне әртүрлі факторлар мен заттар әсер етуі мүмкін: олармен организм күнделікті кездесіп отырады (әләуметтік, экологиялық, кәсіпкерлік), немесе иммундық статус бұзылуымен байланысты ауру мен патологияларды (біріншілік немесе екіншілік иммундытапшылық) арнайы емдеу, не алдын алу үшін қолданғанда байқалады.

Иммундық жүйенің ісіне әсер ететін заттарды иммуномодуляторлар деп атайды. Олар экзогендік және эндогендік болып бөлінеді.

Экзогендік иммуномодуляторлардың қатарына иммундық жұйені белесендіруші, немесе тежеуші әсер ететін химиялық табиғаты және шығу тегі әр түрлі бөгде заттар жатады. Экзогендік иммуномодуляторларға әртүрлі адъюванттар, химиялық заттар, немесе синтетикалық жолмен алынған химиялық, физикалық әсер етушілер (радиация, климаттық факторлар) жатады.

Эндогендік иммуномодуляторларға ағзаың өзі, оның иммундыкомпетентті жасушалары және тағы басқаларымен өндіріліп шығарылып, иммундыжауапты жасушаларды белесен-діріп, олардың өсуін және атқаратын ісін үдететін көлемді топты олигопептидтер жатады.

Эндогендік иммуномодуляторларға –реттеуші пептидтер, (интерлейкиндер, интерферондар, миелопептидтер,тимустың пептидтері – тактивин, тимозин, тимопоэтин, хемокиндер) жатады. Иммуномодуляторладың иммундық жүйеге екі түрлі әсер тигізуі мүмкін - белсендіру, не супрессиялау. Ол әсер спецификалық, немесе бейспецификалық болып иммундық жүйенің жеке бөліктерін белсендіруге, не тежеуге бағытталады.

Иммунды белсендіру қасиет адъюванттарда (сорбенттар, полимерлер, полисаха-ридтер, ЛПС, БЦЖ –дан алынған қосынды -Фрейнд адъюванты) және басқа бактериялық (продигиозан, сальмазан,мурамилдипептид) заттарда; көптеген химиялық қосындыларда (левамизобетал, циклоспорин, циметеидин), сонымен қатар иммундыцитокиндерде (интерлейкиндер, интерферондар, тимустың пептидтері, миелопептидтар т.б.) болады.

Иммунды супрессия әсері –цитостатистіктерде, пуриннің антагонистерінде (6-меркаптопурин), амин қышқылдарында, ферменттерде және де кортикостероидтарда, антилимфоцитарлық сарысуда, иммунды жауапты жасушалардың рецепторларына қарсы моноклоналды антиденелерде, сәулендірілуде (рентген сәулесі, гамма-сәулелену т.б.) болады.

Иммундымодуляторлар әр түрлі шығу тегі бар біріншілік және екіншілік иммунды тапшылықтарда, қатерлі ісік ауруларында, орган мен тін ауыстырғанда, иммундыпатологиялық және аллергиялық ауруларды емдегенде және жұқпалы аурулардың алдын алғанда, емдегенде кең колданылады.Сол үшін иммундымодуляторлық әсері бар неше түрлі препараттар жасалған. Оларға интерферон препараттары (альфа,бета,гамма), лейкоферин, рекомибинанттық реаферон, виферон жатады. Интерлейкиндердің негізінде гендіқ инженерия әдісімен алынған интерлейкин-1, бета лейкин, ИЛ-2, -3, -6 т.б. жатады. Сол әдіспен айырша безден алынған пептидтердің негізінде такативин, тимозин,титулин, тимопоэтин жасалған. Кейінгі уақытта табиғи шикі заттың (жілік майы), сонымен қатар миелопептидтің негізінде рекомбинантты прапараттар МП-1,МП-2, МП-3, МП-4 алынған.

Экзогендік иммуномодуляторларды айта кетсек, оларға микробтардан алынған пирогенал, продогиозан, сальмазин, ликопид, рибомунил, микобактерияның ЛПС-ы, тағы басқалары жатады.

Сонымен, иммунологиялық процестерге залалы тиетін жұқпалы, не жұқпалы емес патологиялық жағдайды ретке келтіру үшін медицинаның карауында ауқымды иммуномодуляторлар бар.

14. 2.7. Адаптогендер.

Адаптогендер - иммундымодуляторларға ұқсас препараттар. Бірақ, ол тек қана иммундымоудуляторлық әсер етпей, организмнің барлық органдары мен жүйелеріне пайдасын тигізеді. Адаптогендердің қатарына өсімдік пен жануарлардан алынған, жасанды синтезделген, не табиғи синтезделген биологияялық белсенді кешендерден тұратын күрделі химиялық заттар жатады. Адаптогендер көбінесе өсімдіктерден (фитоадаптогендер), немесе теңіз бен мұхиттардың жәндіктерінен (гидробионттар) алынған биологиялық белсенді заттардан жасалады. Женьшеннің, элеутетракоктың, шай шөбінің, итмұрынның демберушілік әсері бар екені ертеден әйгілі.

Адаптогендердің иммундық жүйеге дем берушілік қасиеттерінен басқа, бірқатар биологиялық процестер мен реакцияларды тудырып, солар арқылы организмнің колайсыз жағдайларға қарсы тұру мүмкіншілігін көтермелейтін қасиеті бар.

Адаптогендер әдетте профилактикалық мақсатта, арурудың дамуының алдын алу, десаулықты нығайту, немесе организмнің қолайсыз жағдайлардың әсеріне төзімділігін көтермелеу үшін қолданылады. Олар ұзақ уақытқа дейін қолданылып, тағамдарға араластырып биологиялық белсенді қосындылар ретінде пайдаланылады. Адаптогендердің көп түрлі препараттары жасалған. Оларды қолдану әржаққа бағытталған: жүрек-қан тамыры ауруларына, бауыр сырқаттарына, жүйке жүйесінің ауруларына тағы басқаларына қарсы. Адаптогендердің артықшылығы олардың зыянсыздығы, дайындау мен қолдану қарапайымдылығы және экологиялық тазалығы болып келеді.