Жасуша мен вирустың түсікті (абортивтік) түрдегі әрекеттесуі

Әрекеттесудің бұл түрі вирус ұрпағының қалыптасуымен аяқталмайды және келесі жағдайларда туындауы мүмкін:

● сезімтал жасушаларға ақаулы вирустардың немесе ақаулы вириондардың жұқтырылуы;

● стандартты вирустардың оларға деген генетикалық төзімділігі бар жасушаларға жұқтырылуы;

● стандартты вирустардың сезімтал жасушаларға рұқсат етілмейтін (пермиссивті емес) жағдайларда жұқтырылуы.

Ақаулы вирустар мен ақаулы вириондарды ажырату. Ақаулы вирустар өзіндік түр ретінде тіршілік ету үшін тек қана көмекші вирус арқылы репродукциялана алады (мысалы, D гепатиттінің вирусы тек қана B гепатитінің вирусы болған жағдайда ғана репродукцияланады). Ақаулы вириондар әдетте генетикалық материалдан жартылай айырылған, жасушаны бірнеше рет жұқтыру кезінде көптеген вирустардың популяцияларында жинақталуы мүмкін.

Әрекеттесудің түсіктік түрі сезімтал емес жасушаларды стандартты вирустармен зақымдаған кезде жиі байқалады. Жасушалардың генетикалық шартты түрдегі резистенттілігінің механизмдері бірнеше түрлі болады. Оны плазмалық мембранада вирустарға арналған арнайы рецепторлардың болмауымен; берілген жасуша түрінің вирустық иРНҚ-ның трансляциясын инициациялауға қабілетсіздігімен; вирустық макромолекулаларды синтездеуге қажетті арнайы протеазалар мен нуклеазалардың болмауымен, т.б.себептермен байланыстыруға болады.

Әрекеттесудің түсіктік типі вирустардың репродукциясы өтіп жатқан ортаның жағдайлары өзгерген кезде де болуы мүмкін: организмнің температурасының көтерілуі, қабыну ошағының рН-ның өзгеруі, организмге вирусқа қарсы препараттарды енгізген кезде, т.б. Рұқсат етілмейтін жағдайларды жойған кезде түсіктік әрекеттесу жасуша мен вирустың өнімді әрекеттесуіне өтеді.

Вирустың жасушамен бірікпе (интегративті) әрекеттесу түрі (вирогения)

Бұл вируспен зақымданған жасушаның нуклеин қышқылы иесінің хромосомасына интеграцияланған (құралғаннан) кейінгі бірлесіп тіршілік етуі. Осы кезде вирустың интеграцияланған геномы репликацияланады да жасуша геномының бір бөлігі ретінде қызмет атқарып кетеді.

Әрекеттесудің интеграцияланған түрі ДНҚ-лы әлсіз бактериофагтарға, онкогенді вирустарға және кейбір ДНҚ-лы да (мысалы, гепатит B вирусы) РНҚ-лы да (мысалы, адам иммунды тапшылық вирусы) вирустарға тән болып келеді. Жасуша геномымен интеграциялану үшін сақиналы екіжіпшелі ДНҚ-ды вирус болуы керек. ДНҚ-ды вирустардың геномы сақиналы күйде нуклеотидтік ізділіктердің гомологияланған жерлеріне бірқатар ферменттердің (рестриктаза, эндонуклеаза, лигаза) қатысуымен хромосоманың белгілі бір бөлігіне еніп құралады. РНҚ-лы вирустарда интеграциялану процесі күрделірек болып келеді. Ол ДНҚ-ның комплементарлық жіпшесінің вирустық РНҚ-ның матрицасында, вирустық спецификалық фермент - кері транскриптазаның (ревертаза) қатысуымен синтезделуден, яғни қайта транскрипциялану механизмінен басталады. Екіжіпшелі ДНҚ құрастырылып сақинаға айналғаннан кейін ДНҚ- транскриптің жасуша хромосомасына интеграциялануы болады.

Жасуша хромосомасына еніп құралған вирустық ДНҚ-лы провирус немесе провирустық ДНҚ деп аталады. Провирус хромосома құрамында репликацияланып ұрпақтық жасушалардың геномына беріледі, яғни вирогения жағдайы тұқым қуалайды. Бірақ кейбір физикалық немесе химиялық факторлардың әсерінен провирус жасуша хромосомасының құрамынан ажыратылып, жасушамен өнімді әрекеттесетін автономды күйге көшуі мүмкін. Провирустың қосымша генетикалық ақпараты вирогения кезінде жасушаға жаңа қасиеттер беріп, сол себептен жасуша онкогенді трансформацияға ұшырап, ісіктер, сондай-ақ аутоиммундық және созылмалы аурулар дамуы мүмкін. Жасушалық геномның құрамында вирустық ақпараттың провирус күйінде сақталынып, оның ұрпаққа берілуі вирустардың организмде персистенциялануына (лат. рersistentia - табандылық, тұрақтылық) және латентті (жасырын) вирустық инфекциялардың дамуына себепкер болады.